Biografía de Xaquín Lorenzo Fernández
1907- Ourense | 1989 Facós (Lobeira, Ourense)Un dos grandes etnógrafos da cultura galegaXaquín Lorenzo Fernández, máis coñecido co hipocorístico de Xocas, naceu en Ourense, na rúa da Paz, o 23 de xuño de 1907. Foi fillo do caricaturista e militante socialista José Laurentino Lorenzo Álvarez, orixinario de Facós (Lobeira), e mais da viguesa Joaquina Fernández Barcia. O seu irmán Xurxo tamén foi debuxante, etnógrafo e colaborador da revista Nós, mais faleceu novo. Ambos os dous pasaban os veráns en Facós, e alí entraba en contacto coa realidade do rural e o campo galego.
Aprendeu a ler e escribir na propia casa, e despois foi á escola de Amador e Saturnino Villar. No Instituto do Posío foi alumno, entre outros, de Ramón Otero Pedrayo. En 1923 comezou os estudos universitarios por libre, tras matricularse na Universidade de Santiago en Filosofía e Letras. Mais, tras a morte do seu pai o 25 de novembro dese ano, a súa nai debe ir á Arxentina e Xaquín marcha a Lobeira, e ao falecer a súa avoa vai vivir a Vigo. En 1926 matricúlase para facer as probas de acceso á carreira de Dereito, pero non se presenta.
O 1 de maio de 1926 ingresa no Seminario de Estudos Galegos, cun traballo sobre o carro galego. Traballou principalmente na sección de Prehistoria, que dirixía Florentino López-Cuevillas, e mais na de Etnografía e Folclore, dirixida por Vicente Risco. Participou en catalogación de castros e no estudo dos concellos de Velle e Calvos de Randín. En 1932 pasou a ser membro da comisión directora do SEG, así como conservador do museo, e entre 1934 e 1936 foi conselleiro permanente da Institución.
En 1926 tamén publica o seu primeiro texto, «A fala galega», en El Pueblo Gallego (8-IX-1926). En 1927 chega a súa primeira colaboración en Nós, no número 42, con dous contos populares recollidos en Lobeira. Repetiría no número 44 con outros dous contos e uns apuntamentos de medicina rústica, e no número 58 co artigo «Un casamento en Lobeira», escrito xunto co seu irmán. No número 71, xa en 1929, publicou «Apuntes de Geografía lexigráfica galega. Algunhas verbas d'usanza corrente en Lovios (Ourense)».
Proseguiu a súa carreira como etnógrafo da man de Florentino López-Cuevillas, con quen en 1930 publicou o volume Vila de Calvos de Randín. Notas etnográficas e folkóricas, editado polo Seminario de Estudos Galegos.
Foi membro da Irmandade Galeguista de Ourense, e en 1931 subscribiu o manifesto fundacional do Partido Nazonalista Republicán de Ourense, constituído para concorrer ás Cortes Constituíntes. Despois integrouse no Partido Galeguista. Co tempo, participou na defensa do Estatuto de Autonomía.
No curso 1931-32 retoma os estudos universitarios, desta vez como alumno oficial na sección de Historia. Mais os enfrontamentos entre o profesorado e o alumnado galeguista fai que el e mais o seu irmán Xurxo trasladen o seu expediente académico a Zaragoza. Ao pouco de chegar, o 3 de abril de 1934, falece Xurxo por mor dunha septicemia. Xaquín remata a súa carreira en Zaragoza, acadando a licenciatura en Filosofía e Letras.
O 1 de agosto de 1936, logo do golpe de Estado, é chamado a filas. Incorpórase ás tropas do exército nacional, mais uns días despois, estando na fronte en Villablino, é ferido no ombreiro esquerdo. Tras estar no hospital de León e ser operado en Valladolid regresa á casa, e en novembro de 1939 incorpórase como profesor interino no Instituto do Posío. Porén, en 1942 Xocas foi apartado do ensino público, logo de que que en abril de 1941 o Juzgado Instructor Provincial de Responsabilidades Políticas lle incoase expediente polos seus antecedentes políticos. Pasou entón a dar clase no colexio privado Cardenal Cisneros. Chegou a ser director do centro, e traballou nel até que se xubilou en 1981.
Seguiu colaborando en diversas publicacións. En 1939 publicou na revista alemá Volkstum und Kultur der Romanem o artigo «Die Bremse am galizischen Wagen» («O freo no carro galego»), e en 1943 saíu o texto «Das Bauerhaus im unterem limiabecken (Prov. Orense, Spanien)» en Volkstum und Kultur der Romanem. Nos anos seguintes escribiu no Boletín del Museo Arqueológico Provincial de Orense, os Cuadernos de Estudios Gallegos, Revista de Guimarães ou Revista de Dialectología y Tradiciones Populares, entre outras. Escribiu o tomo 2 da Historia de Galiza (Bos Aires, 1962), obra coordinada por Otero Pedrayo e sufragada por Manuel Puente. Ese volume, o segundo dos tres que compoñen o conxunto, leva o título de «Etnografía: cultura material».
Ingresou na Real Academia Galega o 16 de setembro de 1951, en Celanova, a proposta de Florentino López-Cuevillas, Vicente Martínez-Risco e mais Ramón Otero Pedrayo. O seu discurso, La casa gallega, foi respondido polo propio Otero Pedrayo. Á súa vez, Xocas respondeu en 1965 o discurso de ingreso de Xesús Taboada Chivite, O culto das pedras no noroeste peninsular.
Desde 1964 formou parte do Pedrón de Ouro, e en 1983 foi nomeado presidente de honra. En xullo de 1976 foi un dos fundadores do Padroado do Museo do Pobo Galego. Sinalado expresamente por Otero Pedrayo como a persoa idónea, foi elixido para a presidencia, que ocupou ata a súa defunción. A esta institución legou parte do seu arquivo e biblioteca, así como os seus dereitos de autor para contribuír ao seu sostemento.
En 1961 recibiu a Encomenda de Afonso X o Sabio, e en 1964 formou parte do Pedrón de Ouro. En 1982 concedéuselle o Premio Otero Pedrayo, e en foi nomeado fillo Predilecto da Provincia de Ourense. En 1984 recibiu a Medalla Castelao, e en 1989 púxoselle o seu nome ao CPI de Bande.
Faleceu na súa casa de Facós o 18 de xullo de 1989. No ano 2004 foille dedicado o Día das Letras Galegas.
Obra
-Vila de Calvos de Randín. Notas etnográficas e folkóricas (con Florentino López-Cuevillas; Seminario de Estudos Galegos, 1930).
-A muller no cancioneiro galego (Nós, 1932).
-O Tardo: (Notas de mitología popular galega) (Imprensa Portuguesa, 1934).
-A arte popular nos xugos de Galicia. (Imprensa Portuguesa, 1935).
-Galicia. Parroquia de Velle (con Cuevillas e Vicente Fernández Hermida; Seminario de Estudos Galegos, 1936).
-La casa gallega (discurso de ingreso na RAG, 1951).
-O culto das pedras no noroeste peninsular (Real Academia Galega, 1965).
-As casas dos mortos (Junta de Investigações do Ultramar, 1965).
-Cantigueiro popular da Limia Baixa (Galaxia, 1973).
-A casa (Galaxia, 1983; Biblioteca Básica da Cultura Galega).
-A terra (Galaxia, 1983; Biblioteca Básica da Cultura Galega).
-O mar e os ríos (Galaxia, 1983; Biblioteca Básica da Cultura Galega).
-Os oficios (Galaxia, 1983; Biblioteca Básica da Cultura Galega).
-A Nosa Señora do Viso (Fundación Otero Pedrayo, 1983).
-Refraneiro galego. (Castrelos, 1983).
-Castro de Cameixa: campañas 1944-46. Dirección Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico- Artístico, Santiago de Compostela 1986.
-Enredos (Museo do Pobo Galego, 1992).
-O carro no folclore de Galicia (Museo do Pobo Galego, 2003).
-Da casa rural á casa vilega (Galaxia, 2004).
-O mar terra adentro (Consello da Cultura Galega, 2004).
-De varia etnográfica (La Voz de Galicia, 2004).
Bibliografía
Álvarez Blanco, Rosario (coord.) (2004): Xaquín Lorenzo Xocas. Día das Letras Galegas 2004. Santiago de Compostela: Universidade.
González Pérez, Clodio (2004): Xaquín Lorenzo Fernández «Xocas» 1907-1989. Noia: Toxosoutos.
Valcárcel López, Marcos (2004): Xaquín Lorenzo. Vida e obra. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.
Vázquez Monxardín, Afonso (2004): Xoaquín Lorenzo Fernández "Xocas". A fidelidade á Galicia soñada. Vigo; Ir Indo.
Publicacións nas que participou Xaquín Lorenzo Fernández
LIBRO. CATáLOGO
Agasallo de cores para Xaquín Lorenzo
Homenaxe realizada polos alumnos/as de plástica e visual de 4º da ESO do IES Rosalía de Castro
LIBRO. CATáLOGO
Xaquín Lorenzo
O fotógrafo
LIBRO-AUDIO
Homenaxe de Galicia a Don Ramón Otero Pedrayo
Compostela 3/3/1968
LIBRO. ACTAS
Identidade e territorio: centenario de Otero Pedrayo
Actas Simposio Internacional de Antropoloxía (Santiago de Compostela, 10-11-12 de novembro de 1988)Materiais de Xaquín Lorenzo Fernández
Documento. Artigo
Especial do centenario de Xaquín Lorenzo da revista Raigame. 2007
«Centenario Xaquín Lorenzo», Raigame: revista de arte, cultura e tradición populares, 27 (novembro de 2007). Accesible en: http://www.ccpxaquinlorenzo.es/index.php?option=com_phocadownload&view=category&id=1%3Arevista-raigame&Itemid=37&lang=es [Descarga: 2022-08-23]
Documento. Artigo
Clodio González escribe sobre a relación de Xaquín Lorenzo con Compostela
González Pérez, Clodio: «Xaquín Lorenzo e Compostela do Seminario de Estudos Galegos ó Museo do Pobo Galego», Raigame: revista de arte, cultura e tradicións populares, 19 (maio de 2004), 25-35
Documento. Artigo
Entrada biobibliográfica de Xaquín Lorenzo na Gran Enciclopedia Galega
González Pérez, Clodio: «Lorenzo Fernández, Xaquín». En Gran Enciclopedia Galega Siverio Cañada. Lugo: El Progreso, 2003; 26, 203-204.
Documento. Artigo
Francisco Fariña Busto lembra a Xaquín Lorenzo nun artigo na revista Raigame
Fariña Busto, Francisco: «Lembranzas de D. Xaquín Lorenzo Fernández», Raigame: revista de arte, cultura e tradicións populares, 9 (decembro de 1999), 80-85.
Documento. Artigo
Sobre Xaquín Lorenzo n'A Nosa Terra: un percorrido pola memoria da terra
«Xaquín Lourenzo, un percorrido apaixonado pola memoria da terra», A Nosa Terra, 396 (20 de xullo de 1989), 16.
Documento. Artigo
Lembranza de Xaquín Lorenzo n'A Nosa Terra, tras o seu pasamento
González Álvarez, Xosé: «Os meus recordos de D. Xaquín Lorenzo», A Nosa Terra, 397 (27 de xullo de 1989), 15, 19.
Documento. Artigo
A semana cultural de Porto, celebrada en abril de 1935, contou cunha ampla representación de membros do Seminario de Estudos Galegos
«Seminario de Estudos Galegos: La semana cultural de Oporto», El pueblo gallego: rotativo de la mañana, 3441 (17 de abril de 1935), 9.
Documento. Artigo
Colaboración na sección «Miscelánea» da revista Nós
Lorenzo Fernández, Xaquín: «Nobles que defenderon a raia portuguesa antre o Limia e o Miño no ano de 1762», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 131-132 (novembro-decembro de 1934), 186-187;
Documento. Artigo
Artigo sobre as dornas do Porto do Son na revista Nós
Lorenzo Fernández, Xaquín: «As dornas do Porto do Són», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 126-127 (15 de xuño de 1934), 109-116
Documento. Artigo
Xaquín Lorenzo colabora co seu irmán Xurxo e con López Cuevillas na catalogación dos castros de Galicia
López Cuevillas, Florentino; Lorenzo Fernández, Xurxo; Lorenzo Fernández, Xaquín: «Catálogo dos castros galegos. Núm. II: O coto da Xulleira: (proseguimento)», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 117 (15 de setembro de 1933), 189-200
Documento. Artigo
Xocas é o autor da viñeta que ilustra o artigo de Marvin Chauncey Roos sobre a cruz de Allariz publicado en Nós
Ross, Marvin Chauncey ; [Lorenzo Fernández, Xaquín]: «O esmalte cloisonné da crús de Allariz», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 112 (15 de abril de 1933), 58-60.
Documento. Artigo
Xaquín Lorenzo publica en Nós os seus apuntamentos para o cuestionario sobre etnografía que está a promover o Seminario de Estudos Galegos
Lorenzo Fernández, Xaquín: «Notas pra un cuestionario de etnografía: embarcacións», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 111 (15 de marzo de 1933), 49-52.
Documento. Artigo
Estudo sobre a muller no cancioneiro galego publicado en Nós en tres entregas
Lorenzo Fernández, Xaquín: «A muller no cancioeiro galego», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 98 (15 de febreiro de 1932), 26-30; «A muller no cancioeiro galego: (proseguimento)», 99 (15 de marzo de 1932), 43-48; «A muller no cancioeiro galego: (remate)», 100 (15 de abril de 1932), 65-69.
Documento. Artigo
Recensións de Xaquín Lorenzo na sección «Os homes, os feitos, as verbas» da revista Nós
Lorenzo Fernández, Xaquín: «Armando de Matto: A casa de Mateus», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 93 (15 de setembro de 1931), 171; «As telhas do teu telhado (nota etnográfica) por J.R. Santos Junior», 131-132 (15 de novembro de 1934), 188.
Documento. Artigo
Colaboracións de Xaquín Lorenzo na sección «Archivo filolóxico e etnográfico de Galiza» da revista Nós
Lorenzo Fernández, Xaquín: «Os labregos e o xuez», Nós: boletín mensual da cultura galega: órgao da Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 42 (15 de xuño de 1927), 13-14; «O tiricó (orzuelo)», «Contos)», 44 (15 de agosto de 1927), 13; «Un casamento en Lobeira», 58 (15 de outubro de 1928), 186-188; «Apuntes de geografía lexigráfica galega», 71 (15 de novembro de 1929), 205-206; «A lenda da hermida de Aranga», 99 (15 de marzo de 1932), 49; «Do cancioneiro de Borneiro (Cabana)», 108 (15 de decembro de 1932), 229-230; «Papeletas pra un diccionario», 121 (15 de xaneiro de 1934), 14-16; «Notas encol do antroido en Lobeira», 124-125 (abril-maio de 1934), 91-92.
Documento. Artigo
O primeiro artigo de Xaquín Lorenzo viu a luz na sección «Tribúa aberta» do xornal vigués El pueblo gallego en setembro de 1926
Lorenzo Fernández, Xaquín: «Tribúa aberta: a fala galega», El pueblo gallego: rotativo de la mañana, 1810 (8 de setembro de 1926), 1.Publicacións periódicas
Aviso Listado automático de documentación relacionada con nos fondos documentais en liña ofrecidos polo Consello da Cultura Galega.
Anduriña (1962-) .
Portavoz del Lar Gallego de Sevilla
Artigos
OTERO PEDRAYO, R. (4/1954) Nuestra campesina y marinera. Opinión Gallega. 1ª (148), 1.
Ver artigo Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
(4/1954) Del memorable acto en el Centro Orensano. Opinión Gallega. 1ª (148), 1.
Ver noticia Fonte da dixitalización: Arquivo da Emigración Galega. Consello da Cultura Galega;
(2/1977) As oríxes do teatro galego : As máscaras. Teima. (11), 32.
Ver artigo
ÁLVAREZ POUSA, L. (5/1977) Carlos Velo, nacionalista galego : Por Galicia nun venres santo. Teima. (24), 18-21.
Ver artigo
CONDE MURUAIS, P. (7/1977) O Corpiño : Clínica psiquiátrica do mundo rural. Teima. (31), 20-22.
Ver reportaxe