Proxecto epístola

----

Voz de Galicia, La

Fondo: Luís Seoane depositado na Fundación Luís Seoane.

Diario fundado na Coruña por Juan Fernández Latorre.
Epístolas
87 mencións
Data Relación Remitente - Destinatario Orixe Destino [ O. ] [ T. ]
Data Relación Remitente - Destinatario Orixe Destino [ O. ] [ T. ]
Carta de Piñeiro a Seoane. Sen data
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. Sen data

Querido Luis: [s/d]

Figúrome que xa che terán enviado estas decraracións aparecidas en La Voz de Galicia. De todolos xeitos, por si non chas mandaron, ahí che van. Polo de agora, non vin que tiveran eco.
Están compoñendo o libro de homenaxe ao Penzol. Cando o teñamos listo, xa cho mandaremos. O Colmeiro fixo un dibuxo, e tamén o Laxeiro.

Apertas nosas para os dous.

Ramón
Cando vexas ao Lorenzo Varela dille que estes dias estuvo eiquí en Santiago o lugués Saturno Lois para operarse da próstata. Pasei algunhas tardes con el e lembrámonos moito do “Argentino”, que así lle chamabamos en Lugo ao Varela. Dalle saúdos.

Carta de Seoane a Berni. Sen data
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Berni. Sen data

Por mi parte trabajo bastante. En octubre tengo una gran exposición retrospectiva en Santiago de pintura y grabado. Obras desde el 60 hasta este año y también arte gráfico, libros, álbumes, etc. Acaba de salir una plaqueta con poemas de Cunqueiro y una carta de Montero Díaz del año 32, para un album que fué destruído en el 36 en la Imprenta Nos de Santiago. Conservaba la carta, la publiqué con cuatro dibujos de entonces y cuatro grabados actuales y sirve para dar idea de las inquietudes de los estudiantes de hace cuarenta y cinco años. Otro próximo a salir es una antología de dibujos intencionados y caricaturas del 37. Y por último un album de grabados, Imáxens celtas que viene a ser una especie de homenaje al proceso de abstracción que se produjo en la prehistoria después que los celtas imitaron una medalla griega, la de Filipo de Macedonia. Pinté no mucho, pero pinté y comencé a hacer cartones para tapices que está ejecutando en Sada María Elena Vázquez, la mujer de José Luis Vázquez Freire. Vamos a ver que resulta de todo esto. Volveremos en Noviembre. Tengo nostalgia de la inquietud porteña y aunque me siento muy cómodo en La Coruña, tambien de mis libros y mis cuadros de Buenos Aires y sobre todo de los amigos de tantos años.
No sé si esta carta te dice algo. Podría hablaros de la niebla de Galicia, de su pasividad dramática, más de la belleza de su paisaje, de su generosidad limitada por su economía, de la fantasía de sus gentes, etc. Pero todo esto ya lo conocéis y sabeis tanto de esto como yo. Algo que en el fondo me impedía escribirte era decirte que traspapelé la fotografía de tu cuadro referido a La Coruña. No sé si me quedó en Buenos Aires o la traje conmigo y la perdí. Perdóname. Espero que aparezca, no pude perderla. Además no colaboro más en La Voz de Galicia, tampoco está Pillado. En La Coruña, la mejor exposición desde que llegué fué la de Marcos, un salmantino que se hizo en Bahía Blanca y Buenos Aires, en esta ciudad con Castagnino y Berni.
Esto es todo hoy. Un gran abrazo para Maisabé y para tí de Maruja y mío. (Suponemos que debísteis tener el hijo o estará ya por nacer, que sea con suerte).

1950-10-24
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1950 en 24/10/1950

Vigo 24-octubre 1950
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires


Mi querido amigo:

Recibí tu afectuosa carta, cuya lectura me ha producido una gran satisfacción. He visto, en efecto, el libro As cruces de pedra, y el extraordinario de A Nosa Terra. Ambas publicaciones constituyen un magnífico alarde editorial. Cuantos las han visto, quedaron profundamente impresionados. Dentro de unos años es cuando se podrá ver, de modo real, la extraordinaria labor que al servicio de nuestra cultura estáis realizando.

Creí que ya Filgueira y Otero habían enviado sus libros. Les escribiré apremiándolos. Aquél estaba entusiasmado con el encargo, y por eso me extraña que no lo terminara aún.

La lista de nombres que me pides para comentar los libros, puede ser la siguiente:

José María Castroviejo, o Ángel Sevillano – El Pueblo Gallego– Vigo.
Francisco Leal Insua, o Julio Sigüenza – Faro de Vigo – Vigo.
José Landeira Irago, La Noche – Santiago.
José Trapero Pardo, El Progreso – Lugo.
Isidoro Guede o Vicente Risco – La Región – Orense.
Augusto Casas – Gobierno Civil – Barcelona.
Carlos Martínez Barbeito – Mallorca 201-203 – Barcelona.
Raimundo García Domínguez (Borobó) – El Correo Gallego – Santiago.
Directores de El Ideal Gallego, La Voz de Galicia y la Hoja de los lunes, de La Coruña.
Melchor Fernández Almagro, crítico literario de ABC – Madrid.
Rafael Vázquez-Zamora – Semanario Destino, Pelayo, 28 principal – Barcelona.
Manuel Rabanal Alvarez – Catedrático de instituto – Santiago.

Me parece ésta la relación más provechosa para fines publicitarios. Puedes añadirle algún diario de Madrid y suprimir los nombres que creas oportuno. Conviene, desde luego, que a los volúmenes los acompañe una nota del Centro, solicitando el comentario.

Del resultado de las conferencias de Valentín, recibí informes encomiásticos por diversos conductos. El comentario de Ignacio Ramos ya me supongo a que responde, y nunca creí que fuese reflejo de la realidad. Por cierto que el 5 del próximo mes le van a dar aquí a Valentín una comida–homenaje. El Centro Gallego de ahí me comisionó para que lo representase en el acto. Yo estoy trabajando en su bufete, en un despacho independiente, desde primeros de mes. Quiero ir centrando mis actividades en la profesión e ir prescindiendo de otros trabajos que me roban mucho tiempo.

Aún no han llegado a mi poder los libros que me remitiste. Estoy deseando leerlos, porque tengo de ellos muy buenos informes. También Maside te agradece mucho el libro de Alberti, que leerá con gran interés.

Ayer te envié, como impreso certificado, La tierra del alma y otros cuentos. Mañana te mandaré por el mismo procedimiento Triscos de Pimentel, un sobre literario de Valentín con un trabajo de Piñeiro sobre este poeta, y dos libros de poemas de Carballo Calero y de Manuel María. A medida que vayan apareciendo cosas que puedan interesarte, te las remitiré. ¿Hay por las librerías de esa, alguna obra de Sartre, en francés o castellano? Tengo gran curiosidad por conocer su producción de un modo directo. Te estimaría que me enviases lo que por ahí se publicase o tradujese y que no hubiera en las librerías de aquí. Yo te lo abonaré en la forma que me indiques.

Con respecto a la exposición de pintura, ya conoces mi opinión, que no creo diferente de la tuya. Maside y Laxeiro la comparten también. Lo digo porque pudiera ocurrir que se tratase de enviar cuadros que, ni desde el punto de vista, ni gallego, tuviesen interés. Pienso que en esto debemos de andar con cierta cautela, prescindiendo incluso de todo vínculo personal. Después del primer certamen, bien concebido en la selección, pudiera prepararse otro más amplio para apreciar las distintas corrientes y manifestaciones de la actual pintura en Galicia.

¿Qué decía Moralejo sobre mí en la carta que dirigió al Centro? Me gustaría conocer su texto, sin hacer el menor uso de ello. Encuentro magnífico ese proyecto de plan de enseñanza, de que me hablas. ¡Ojalá cuaje en fecunda realidad! Y no dudo que siendo iniciativa tuya obtendrá los mejores éxitos.

No puedo mandarte la Antología de poemas célticos de Pokorny porque, a pesar de hallarse ultimada la traducción, no se publicó todavía. Lo imprimiremos en el primer programa de ediciones de Galaxia. Quisiéramos inaugurar éste con Os vellos non deben namorarse, pero estamos pendientes de lo que Prada decida sobre el particular.

He aquí las direcciones a donde –según tus deseos– podrían enviar tu bello libro de narraciones:

José Landeyra Irago – Redacción de La Noche – Santiago; Ángel Fole – Cine España – Lugo; Ramón Piñeiro, San Roque 28, 2º –Lugo; Aquilino Iglesia Alvariño, catedrático del instituto – Pontevedra; Álvaro Cunqueiro Mora, Farmacia – Mondoñedo; Carlos Martínez Barbeito, Mallorca 201-203 – Barcelona; Emilio Alvarez Blázquez – Consulado de Uruguay – Vigo; Sebastián Martínez Risco; abogado – La Coruña; Augusto Casas, Gobierno Civil – Barcelona; Dr. Rodrigues Lapa – Anadia (Portugal); Domingo García Sabell, médico – Santiago; Florentino L. Cuevillas, Plaza de Santo Domingo, Orense. Fermín Fernández Penzol, Registrador de la propiedad – Castropol (Asturias). Juan Luis Ramos Colemán, notario – Ocaña (Toledo), A. Raimúndez – BBC – Londres. Entre todos estos nombres, puedes escoger los que te parezca. He dejado de citar algunos, porque ya conoces tú sus direcciones.
Estoy deseando ver ese librito que me prometes, hecho con la máquina que trajiste de Londres.

Y ahora una cosa, en tono rigurosamente confidencial: Estévez recibió orden del Centro Gallego para que me abonase la colaboración de la Revista. Al marcharse, me dijo que se le había acabado el dinero e, incluso, me encargó de pagar una cuenta de libros, con la promesa de que me la satisfaría. Me indicó que una parienta suya me giraría una pequeña cantidad mensual hasta amortizar el total del débito. Sin embargo, no he vuelto a saber una palabra de él, ni de sus familiares. ¿Qué supones de todo esto? Cualquiera que sea lo que opines, te ruego que no hagas uso de esta confidencia.

Las novedades de por aquí son pocas. De las cosas de tipo general ya estás enterado por las informaciones que mensualmente envío a la Revista. El pasado día 4, con motivo de mi santo, di una pequeña fiesta en mi casa para que los amigos viesen un retrato de grandes dimensiones que me hizo Julia Minguillón. Esta es hija del farmacéutico de mi pueblo, y nos criamos juntos; por tal motivo tengo con ella una vieja relación. El cuadro, dentro de las características de la pintora, es digno. Pasamos, con ese motivo, una tarde agradable, pues eran 36 los asistentes, entre ellos Maside, Laxeiro, Gómez Román, Valentín, Vázquez de Calo, los Alvarez Blázquez, etc.

Pero antes de irse a Inglaterra, recibí carta de Dieste; también me escribieron Otero Espasandín y Colmeiro. Laxeiro ha vendido en estos días un par de cuadros, y piensa ir a Madrid a pasar unos meses del invierno. Está trabajando con gran entusiasmo para la Exposición de Buenos Aires. No dejes de decirme tus impresiones, después de las elecciones del Centro Gallego.

Afectuosos saludos a los amigos. Los de aquí me encomiendan que te los transmita. Uno muy especial de mi mujer para la tuya y para tí. Recibe el cordial abrazo de siempre de tu incondicional amigo.

F. del R.

1963-11-04
Carta de Scheimberg a Seoane. 1963
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Scheimberg a Seoane. 1963 en 04/11/1963


Buenos Aires, 4 de noviembre de 1963

Querido Seoane:

Recibí el catálogo de la Exposición de grabados que Vd. realizó en la Asociación de Artistas de La Coruña, así como parte de las hermosas –y por momentos atrevidas palabras pronunciadas por el veinteañero Alberto Míguez en el banquete que le ofrecieron los amigos de La Coruña; y también la hoja de La Voz de Galicia a Vd. dedicada. Bien, muy bien. Me alegro –y conmigo Aída y todos los amigos– del éxito alcanzado y que Vd. se merece, por lo demás. Creo que tienen razón sus amigos de allá cuando lo llaman pintor gallego. Y de qué modo lo es Vd.!; y con qué profundidad y autenticidad! Con todo –y nada más que por vanidad patriótica– lamento que no se haya recordado bastante su condición de argentino... Pero, qué importa? A Vd. lo tenemos en nuestros museos y en nuestras casas y, sobre todo, en nuestros corazones. Esperamos que su exposición de pinturas y grabados en Madrid resulte un triunfo... Me olvidaba decirle que de la hoja La Voz de Galicia me agradó sobremanera lo que Vd. dice en la interviú que le hacen. Se lo leí a Falcini y participa de mi entusiasmo. Recibí también su carta de Madrid, del 15 de octubre. Gracias por sus recuerdos y por las palabras amables que tiene para los amigos. Vd. sabe bien que también nosotros –Aída y yo, los amigos, los recordamos y extrañamos a Vd. y a Maruja (Aída le agradece de alma las tan cordiales cartas y que se decidirá a contestar así que mejore de ánimo). Piensa volver a Suiza? Cuándo? Mis Cartas europeas parecen que han gustado bastante a los amigos. Me dice Vd. que a los amigos de Madrid se las mande... No será una imprudencia y talvez ponerlos en un compromiso? A pesar de esta preocupación, estoy impaciente porque Vd. las conozca –mejor dicho, las vea ya impresas–. Su tapa ha quedado muy bien. Muy interesante todo lo que Vd. me dice de las cosas de España. Es como un nuevo renacimiento. En la comida que le dieron a Ana en Cochabamba 955 y a la que asistimos Aída y yo, se repartió el petitorio de los 1021. Vale por su valentía y, sobre todo, por quienes lo firman. Cómo no estar orgulloso de un pueblo que cuenta con un tal planten de escritores, poetas, artistas y profesores universitarios?
Por aquí, a la espera de que las promesas se vayan convirtiendo en actos. Por de pronto, y salvo en algunos aspectos, creo que las cosas andarán un poco mejor. Es cierto que subsisten las leyes represivas –que se comprometieron a anular al día siguiente de la asunción del mando y que ahora dejan para que decida el Parlamento–, pero no es menos cierto que hay como una sensación de libertad en las calles y en todas partes. Y en cuanto a nuestro petróleo, no sería difícil que de un momento a otro se anulen los contratos (la venta de Petroquímica ya se anuló y no pasó nada; al contrario, Compancs2 ha tenido un gesto muy elegante acatando la decisión del Gobierno). Por de pronto, la gente que integra Energía y Combustibles e YPF es de lo mejorcito de este Gobierno y todo hace presumir que no se van a achicar ante las amenazas y chantages que nos vienen de Estados Unidos. Las Empresas Petroleras y sus defensores dicen y repiten que hacen un mal negocio; pero nunca se ha visto defender tan zañudamente un mal negocio como este de las concesiones petroleras. Y cómo se movilizan sus testaferros criollos!
No quiero anticipar vaticinios para no tener de que lamentarme luego; pero no puedo ni quiero ocultarle que espero –esperamos– que el país se va a enderezar; no sé si mucho, pero algo sí... Y ya sería un buen principio.
Y aquí termino. Me he quedado sin luz en mi escritorio y aprovecho la última que me llega de la calle. Escriba, escríbannos Vd. y Maruja aunque los de aquí seamos un poco remolones en contestar. Básteles saber a Vd. y Maruja –lo ignoran acaso?– que todos los amigos de aquí los extrañamos y los esperamos. Pero para quedarse entre nosotros...

Bueno, Seoane, Maruja, reciban los saludos de los amigos y de Aída y mío un grande abrazo. Hasta siempre, hasta pronto.

Scheimberg

P.S. Mis cosas personales no mejoran hasta ahora –aunque no han muerto aún las esperanzas de salvar al Banco–.

1 Refírese ao manifestó asinado por 102 intelectuais (entre outros José Bergamín que tivo que exiliarse de novo en 1963) dirixido a Manuel Fraga, no que se denunciaban torturas y represión contra os mineiros asturianos.
2 Refírese á empresa petrolífera argentina.

1964-06-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1964 en 16/06/1964

16.6.64

Sr. Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya del 2 cte. cruzada con otra mía de parecida data en que te daba cuenta del envío que había hecho de tus cosas, a lo de Lugo. A la vista de tu última carta veo que no acerté en elegir tus cosas más que en Mendigos de Romería. De todos modos quiero decirte que tanto este como Sentados esperando en la ría (se entiende el que tuviste en la exposición en Madrid) están colocados en el sitio de honor en la exposición y se la “tragan” completa.
El domingo, luego de dar una vuelta por Galicia viendo los abusos que está cometiendo en ella Pedro Barrié de la Maza en nombre de sus intereses particulares, recaímos por Lugo y estuvimos unos momentos en la exposición de la que hemos extraído el catálogo adjunto. Salvo esas dos cosas tuyas que las han distinguido francamente bien todo lo demás está torpemente amontonado, y disparatadamente seleccionado. Vi que el cuadro tuyo Homenaje no lo colgaron; tampoco colgaron otro de los que había enviado yo y que tenía un sentido desde luego nada reaccionario (sin duda el mío no lo colgaron por malo) pero no deja de ser significativo que estos dos cuadros dejaran de colgarlos. Tenía mucha prisa para formar un escándalo y no quise ver a nadie. Sin duda las autoridades hicieron la censura correspondiente. Me he de enterar. Es un paisaje estupendo el de esta tierra pero necesita una desinfección a fondo.
Estuve con Valentín en Vigo. Lo del banco está ya solicitado el permiso en Madrid y se incluye el proyecto del Laboratorio de Formas. A Valentín le han prohibido una sección que venía haciendo en el Faro: “Tiempo de crear”, por mi culpa. Escribió una con el título de “Éxodo provocado” (te voy a hacer una copia de él que puede interesarte). Hubo una buena polémica con La Voz. De este asunto de la recluta de emigrantes que te daba cuenta en mi anterior se consiguió paralizar (tal fue el escándalo que formé) y está radicado en el juzgado. Saltó hasta el Director General de Emigración Riaza Ballesteros que era el que protegía la operación del inglés. Intervino personalmente el Ministro Trab[ILEXIBLE] en la investigación del hecho. Era una verdadera porquería. De las muchachas afectadas de la fábrica se están ya incorporando algunas al trabajo. Me hizo sudar esto y nos costó un riñón.
Me parece estupendo eso de la nueva época de Galicia Emigrante; te felicito. Estoy seguro que va a ser sensacional. Dispón de mí como de un paraguas para todo lo que te pueda servir, desde entregarte una parte de mi salario hasta repartirte ejemplares por las casas.
No hay novedades. Estaos tranquilos por ahí donde pronto os estaré haciendo compañía.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja, con un recuerdo desesperado por teneros lejos de todos los de esta casa

[Díaz Pardo]

1964-07-17
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1964 en 17/07/1964

Buenos Aires, 17 de julio de 1964

Sr, D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí dos cartas de Paz Andrade referidas al asunto de los cuadros y estoy más tranquilo, parece ser que es posible que todo se arregle. Te agradezco la copia del artículo de La Voz de Galicia de esa señora o señorita Cristina Amenedo, cursi y avergonzada de Galicia sin que pueda publicárselo La Voz, como Bocelo y Pillado lo dejaron pasar. Por mi parte haré una nota en la audición de ese artículo. Es todo lo que aquí se puede hacer y, como ocurre con estas notas, no llegará jamás ni a oídos ni a conocimiento de la autora y ni siquiera del diario. Para ser consecuente con lo que escribe debería traducir su apellido y llamarse Cristina Alisal, despojarse del galleguismo Amenedo.
Continúo sin estar de acuerdo contigo en cuanto Galicia y a España en general, incluso por razones vitales, y, en cuanto a las circunstancias a que te refieres, uno debe de tratar de ser lo suficientemente fuerte- y tú lo eres- para imponerse a ellas o contribuir a cambiarlas y si no queda el recuerdo final de vencido, de disolverse en el paisaje como la inmensa mayoría de las gentes que pertenecen por herencia a un pueblo. Uno no puede pasar la vida viviendo en un sitio al que no pertenece, como me ocurría a mí con Buenos Aires, por mucho que esta ciudad le da a uno, porque no la siento. Y si continúo aún en ella es por miedo, pienso, al futuro y comodidad. Tú tienes tu hogar fundado ahí y diste una dirección a tu vida. Yo no tengo nada más que el deseo enorme de estar en esa y no cuento ni con hogar ni con hospitalidad de trabajo que permitan vivir como quiero. Esto es lo que constituye mi drama, -minúsculo para todos menos para mí- para cuya solución no puedo encontrar ayuda. La noticia del fallecimiento de Souto nos dejó desolados. Estaba entusiasmado con el regreso definitivo y estaba deseoso de pintar Galicia esto nos lo dijo muchas veces en Madrid y estaba seguro de estar renovando su pintura. Ahora, para Galicia, ya no es más que un nombre. Casi toda su obra está fuera de ella y será liquidada, sabe Dios como, por la mujer y los hijos, Galicia perdió una de las más importantes personalidades y Souto, a pesar suyo- Galicia fue su más grande ilusión- queda para siempre alejado de ella. Este puede ser nuestro destino. Es de múltiples gallegos pero hay que rebelarse contra él por nosotros y por los que vendrán. No se puede dejar Galicia por soberbia y en manos de todas las estúpidas Cristinas Amenedo que habitan allí, como en cualquier parte, y, en todas, está la Coca-Cola. en general mucho más que en Galicia, y los rinocerontes de Ionesco se multiplican aún más que en esa. Galicia Emigrante quizás no pase de ser un buen deseo, tal como la concibo cuesta alrededor de 300.000 pesos y no estamos seguros Fernández y yo de conseguir publicidad para esa cantidad. Lo mismo en este sentido, seguramente, que ahí. Hablé con Arranz sobre las fotografías y las envió por un particular, el hermano de Barral, creo que se fue para esa y pensaba verte o hacérteles llegar. Esto es todo, cuéntame de vuestra vida. La tuya supongo se desarrollará en el taller mecánico con alguna nueva máquina. Pinta, pinta y escribe. No sé si valen la pena las máquinas. No sé nada de eso, pero creo que son los verdaderos rinocerontes de nuestra época o por lo menos las que han hecho posible en cuanto a esta época los rinocerontes de Ionesco. La Coca-Cola crece por las máquinas.
Escríbeme. Abrazos a todos los amigos, a Mon envíame su dirección; a Miguez, a Fuentes, a Pepe Rey y familia que los supongo en Galicia, a Pelis, a todos y tú y los tuyos recibid uno fuerte de Maruja y mío:

Seoane

Envío fotografía del cuadro por correo aparte.

1964-09-26
Carta de Maiztegui a Seoane. 1964
Madrid
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Maiztegui a Seoane. 1964 en 26/09/1964


Madrid, 26-IX-64

Querido Seoane:

Estamos en Madrid. Me apresuro a escribirte para darte detalles de mis días de Santiago y estreno de 7 nos del Macías o namorado. Antes de todo, te agradezco tu gestiones para el envío de la música, pero luego yo te hablaré de esto. Los cursos de Música en Santiago comenzaron el 24 de Agosto y terminaron el 18 de Sept [iembre]. Luego, la plana mayor se trasladó a Orense para dar los premios del concurso de canto que comenzó la eliminatoria en Santiago. Yo fui a Santiago el día 4 de Sept [iembre] para organizar y asegurarme el estreno. Conseguí fijar el día 16, miércoles, para el concierto. Debido a los estudios que hacen cantantes, coros y un pequeño conjunto de orquesta de cámara, hicieron muy pocos ensayos, pero, en cambio, como les gustó la música, trabajaron con mucha cordialidad y buena voluntad.
Elegí los nos más fáciles y de menos orquesta para evitar complicaciones técnicas. El tenor (Macías) era brasilero, la soprano (Doña Elvira) catalana (en un principio era noruega, como dice D. Pardo, pero luego no se animó por los pocos ensayos que disponía), en la pequeña orquesta, había una coreana, inglés, catalán, etc. El maestro Ribó, catalán, que lo tomó con entusiasmo y además de ser buen maestro de coro, dirigió muy bien. El público estuvo muy cordial y fue García Sabell y Sra., Dieste y Carmen, Díaz Pardo y Sra. y Jorge Guillén que pasó una temporada en Santiago. Parece que de verdad a todos les gustó.
Don Ramón Otero Pedrayo estaba en Santander con la señora y le escribí dándole noticias del estreno, pues incluí Introduzón, que es su poema recitado y principio de la obra. Ayer recibí una carta de Dn. Ramón desde Trasalba, muy atento y cordial y haciéndose eco del éxito de Macías. Díaz Pardo hizo crónica muy cordial que salió en La Voz de Galicia, 20-IX-64 y que te adjunto con el ruego que me la devuelvan porque es el único ejemplar que tengo. También estuvo Borobó, que fue muy cordial en publicar en forma destacada todo lo referente a Macías y a mí, y también le gustó Macías. En fin, que no han sido en vano todas las molestias y demás esfuerzos y ahora no quiero dejar enfriar esta oportunidad para gestionar desde ya su estreno completo para el próximo año en La Coruña, Vigo, Bs. As., y luego Madrid. Aproveché mi estadía en Santiago para pasarme dos fines de semana en Rianxo con Rafael y Carmen. Realmente, aquello es algo “sobre natura” y vivir así es un privilegio que envidio. Un domingo estuvieron a comer Luis Villaverde y Sra. y Bouza Brey y Sra., de Villagarcía. Lo pasamos muy bien.
Asunto músicas que me envió C. Gallego por tu gestión y luego por intermedio de José Gallo, espero tus instrucciones para su devolución al Centro Gallego, pues, a pesar de que en tu carta me decías que se encargara Paco del Riego (por indicación de Estévez y Villamarín), no hay para que ocasionarle esta molestia y sería complicar las cosas. Por otra parte, de lo que me mandaron, faltan varios instrumentos, el tenor y la soprano, pero no me complicaron el trabajo por los nos que elegí. Como de todo esto es mejor que me entienda con José Gallo, yo propongo enviarle a él la música que la revise y controle demás detalles técnicos. Creo, es lo mejor, pero de todas formas yo espero tus instrucciones.
Te adjunto esos recortes para que los utilices en la forma que mejor te parezca, pero te ruego luego devuélvemelos, pues a pesar de que reservé varios, no sabes cómo se evaporan y necesito aquí mostrarlos para las gestiones que estoy haciendo. Perdona que te dé esta molestia, pero tú lo comprendes. Bueno, me imagino el trabajo que tendrás que no te dejará mucho tiempo libre. ¿Qué tal Maruja, siempre guapa? Laxeiro y Lala? Ya tengo noticias del “estruendoso” estreno de Rodrigo.
Me parece bien, cada uno se viste con lo que puede... (Bueno, esto no es “alacráneo”, eh?). Espero noticias y recibe con Maruja un afectuoso abrazo de vuestro

Isidro.

-Escribo también a Estévez, agradeciendo el envío de la música y le digo que ya tú serás más explícito con noticias del éxito del Macías.
-Caro Seoane: Recién hoy 1º de octubre despacho ésta, se me había perdido entre unos libros!!!...

Chau

[Escrito na marxe esquerda da última folla:] Te ruego mostrarle los recortes a Núñez Búa, a quien también escribo y que te dé a leer la carta que le escribo, pues ya se lo digo, pero como es tan “despistado” es capaz de olvidarse.
Chau

1965-08-16
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 16/08/1965

Buenos Aires, 16 de Agosto de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ya envié la tapa del libro de Castelao con arreglo a las medidas que me enviaste y que vi corresponden al formato chico de esa colección. Fue enviada por correo aéreo. También entregué tu nueva carta a Laxeiro. Por aquí todo marcha lo mismo en cuanto a todo, o a casi todo. Únicamente te ruego le devuelvas la conducta a Fernández del Riego. La Junta Directiva del C[entro] G[allego], o su vicepresidente en ejercicio de la presidencia y el secretario, dieron orden estricta de enviar esos ejemplares a Del Riego para que éste se los hiciese llegar exclusivamente a Villamarín para que a su vez dispusiese de ellos en esa. Nada de enviarte a tú, ni a Risco, ni a nadie, ni que dispusiese de ellos Del Riego. Esto puedes comprobarlo aquí a tu vuelta. El Centro Gallego es más complicado de lo que tú te imaginas y abundan en él los caciques de todos los colores. Estos días salió el decreto del poder ejecutivo autorizando la elevación de un monumento a Castelao y designando la comisión correspondiente. Es algo risible: José Blanco Amor, Molinari, Valentín Fernández, Regueira, Prada, Puente, veintitantos, etc., componen la comisión del monumento.
En cuanto a otras cuestiones dos grandes exposiciones, una de arte francés contemporáneo en el Museo Nacional de Bellas Artes, unas 200 obras de pintura; y otra de arte actual polaco en el Instituto Di Tella organizada por el Ministerio de Cultura de Polonia. Me hubiera gustado que hubieses visto esta última. Se compone de óleos, grabados y tapices. Grabados y tapices extraordinarios. Absolutamente todos abstractos e informales. Yo, con mi pintura y mis grabados resulto un académico al lado de ellos. Te envío catálogo por correo aéreo sobre todo para que leas un párrafo de Ryszard Stanislawski, crítico de arte muy conocido que viene con la exposición y con el que yo me solidarizo en cuanto expresa que el arte debe ser “la expresión de convicciones y sentimientos del hombre en su deseo de inmortalidad, de sus inquietudes, de su compromiso y de su comportamiento osado, activo y dinámico hacia toda la verdad”. Corresponde a las cinco, a las mil, a las que sean, flores de que hablaba Mao en una conferencia célebre. Con esto quiero acabar con este asunto del “arte comprometido”. Además de tu carta leí el artículo de La Voz de Galicia. Todo eso es muy viejo, está muy dicho, y no es nada. Lo importante en arte como en cualquier actividad es ser fiel a uno mismo. No mentirse y tratar de servir a la colectividad de la manera en que uno piensa honradamente que puede servirla mejor. Yo continúo siendo el mismo, con todos los defectos con que nací y aspirando a iguales cosas que hace muchos años, pero algo que siempre odié son las definiciones absolutas y las clasificaciones excluyentes. Por el catálogo que te envié te darás cuenta que no tendré más gente con quien pelearme, sino todo lo contrario. Pero es que además no pienso pelearme con nadie, sino que en estas cuestiones creo que uno debe actuar solo, uno y su conciencia. Yo hace años peleaba por muchos escritores y artistas que oficialmente eran agredidos y que ahora, desde hace muy poco, fueron reivindicados y son exaltados. Pero te ruego que no hablemos más de esto. Cuando llegue Villamarín trataré de que envíe la carta a Risco, creo que llega estos días. Antes no puedo hablar con nadie de esto. Para el próximo número de la revista hice un comentario sobre tu artículo alrededor de Centro Gallego. ¿Cuándo sale tu álbum? Me habló muy bien de él José Luis Romero. Estoy deseando verle. Por mi parte tengo que hacer un refranero, es decir 32 refranes grabados en madera para EUDEBA [Editorial Universitaria de Buenos Aires] en una edición de gran tiraje. Tengo que terminarlos antes del 30 de septiembre.

Cuéntame de la gente de ahí. Un gran abrazo a Mimina y a todos de Maruja y mío. Otro abrazo de:

Seoane

1965-11-05
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1965 en 05/11/1965

Buenos Aires, 5 de Noviembre de 1965

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí dos o tres sobres tuyos conteniendo recortes de diarios que te agradezco y no sé si te debo carta o eres tú quien me la debe a mí. Es lo mismo. Anteayer se cerró una nueva exposición mía de témperas y estarcidos que tuvo mucho éxito, vendiendo algunas de ellas, y en los primeros días de diciembre sale un nuevo álbum de grabados, 32 refranes criollos que edita EUDEBA, once mil ejemplares la primera edición y cinco mil más reproducidos en edición de bolsillo. Una aventura para la editorial universitaria y para mí que de salir bien puede abrir nuevas posibilidades de trabajo a grabadores argentinos. Se trata de grabados muy populares que ilustran refranes muy conocidos en el país. También a principios de este mes sale una carpeta de gran formato que reúne a diez grabadores de aquí, en ella se incluyen seis grandes grabados míos, nuevos, que hube de hacer conjuntamente con los otros. También para fines de ese mes, diciembre, me encargaron de la municipalidad, sección cultura, los decorados para El Trébol Florido de Alberti a estrenarse en un parque de Buenos Aires en uno de los teatros de verano. Al mismo tiempo que todo dibujé algunas joyas conjuntamente con otros pintores para una joyería de Buenos Aires y destinadas a ser expuestas en el exterior. Te hago un resumen de mi trabajo actual. Estuve con Laxeiro al día siguiente de su regreso, me habló de todos vosotros de quienes viene encantado, de Mimina, de ti, de Camilo, Rosendo y José. También me habló y me lo describió el estudio que me habéis destinado y que os agradezco profundamente, mucho más de lo que pudiera expresaros por carta. Estamos deseando estrenarlo y quizás sea en enero, si consigo hacer todo lo que debo para esa fecha. En todo caso será cuestión de días de diferencia. Laxeiro me habló de la gente que vio ahí y en Madrid y me dio una opinión bastante exacta, creo, sobre la actualidad hispánica. De aquí no tengo nada que decirte en cuanto a la colectividad. Apenas sé nada de ella. A Ramón también lo vi una o dos veces. Como es característico en él no se enteró de nada, o únicamente de lugares comunes y si algo va caracterizando estos últimos años es el repudio a los lugares comunes, de las frases hechas y de las ideas fijas. Cada vez se cree menos en la salvación por las frases. En cuanto a la Argentina estamos como si quisiéramos llegar a alguna costa lo mismo que náufragos sobre una tabla, siempre a punto de que una nueva tormenta o algún tiburón trate de impedirlo. Te supongo enterado de todo esto. Espero el Castelao. El distribuidor tú lo conoces de sobra. Aquí las gentes del ambiente artístico y otras se preparan a hacer un homenaje a Arranz con motivo del 25 aniversario de la fundación por él de la Escuela de Cerámica. El seis de diciembre se proyecta ofrecerle un banquete. Me gustaría que hicieses un artículo sobre él para La Voz de Galicia y mandases tu adhesión. Puedes decir en el artículo que fue muy amigo de A. Machado, Valle Inclán y Azorín en su época de Segovia, de todos los Zuluega y cuñado de Emiliano Barral además de gran amigo. Otras noticias no tengo, únicamente que Antonio Muiño se marcha el día 4 de Diciembre a vivir a Nueva York con un nuevo puesto de periodista. Las que te envío hoy quizás no sean demasiado importantes. Saludos a todos los amigos comunes, a Mincho, Pillado, Bocelo, Barros, Fuentes, etc., a los de la Asociación de artistas y especialmente a los Dieste. De Rafael acabo de recibir su libro, muy bueno, del que tengo que acusarle recibo. Escribe. Dime como está el otoño en Galicia y si las rías guardan recuerdo de nosotros, de todos los que un día las abandonamos. Aquí los fuertes vientos del norte o del sur acaban por llevarse todos los recuerdos. De nada queda memoria.

Un gran abrazo a Mimina, A Camilo, Rosendo y Xosé y a ti, de Maruja y mío. Hasta pronto:

Seoane

1965-11-27
Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965
Vigo
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Fernández del Riego a Seoane. 1965 en 27/11/1965


Vigo 27-nov. 1965
Sr. D. Luís Seoane
Buenos Aires

Mi querido amigo:
Recibí tu carta del 20 de agosto último, en el momento en que salía para Coimbra, donde pasé una breve temporada. Antes de marchar, dí orden en Galaxia de que te enviasen la factura que pedías por el importe de los ejemplares que se te enviaron de tu libro de grabados. Supongo que te la mandarían.
Mil veces tuve la intención de escribirte, pero estoy verdaderamente desbordado por el trabajo, y he ido dejando acumular multitud de cartas de amigos que no sé cuando podré contestar. El exceso de obligaciones me produce irritabilidad y nerviosismo, que no soy capaz de superar. En muchas ocasiones me siento tentado de dejarlo todo, y de buscar un largo descanso que necesito muchísimo.
Ahora me llega tu segunda carta. Desde luego tienes toda la razón en quejarte por esa estúpida exclusión de tu nombre en el censo de escritores publicado en las desdichadas entregas de la revista a que te refieres. No sé quien será el autor del mismo, aunque supongo que sería algún aficionado de fuera de aquí, que utilizó para hacerlo el Diccionario de Escritores de Couceiro, y alguna otra información verbal. Creo, sin embargo, que no debes dar mayor valor a la cosa, pensando en su procedencia. En contra partida, puedes sentir la satisfacción de que todos los que tienen alguna significación intelectual en Galicia saben valorar en todo lo que representa tu personalidad y tu obra. Lo está demostrando ahora el buen éxito del libro de grabados. De él se hicieron elogiosos comentarios en casi toda la prensa gallega. No sé si te habrán enviado algunos recortes, aparte de los que yo te mandé, pues me dijeron que se habían publicado mientras estuve de viaje. Hoy te adjunto una nota aparecida en Faro de Vigo y un artículo que salió en La Voz de Galicia. Para el número 11 de Grial –pues el número 10 está ya impreso– se publicará un comentario de Dónega Rozas.
Y por cierto, ¿por qué no me mandas algún trabajo para la revista, similar al que me enviaste anteriormente?
¿Cuándo me remites el material para la monografía de Laxeiro con el trabajo de Varela? Supe que el primero pasó unos días en Vigo, pero yo no lo he visto.
Me alegra mucho que sigas trabajando con el mismo ardor de siempre. En definitiva, tu obra, por su calidad y dimensión, será lo que ha de quedar con carácter de permanencia, por encima de los pequeños olvidos que hoy puedan mostrar algunos personajes intranscendentes.
Y nada más por hoy.
Un cariñoso saludo a Maruja, de Evelina para los dos, y para tí el cordial abrazo de siempre
Fdez del Riego

1967-05-19
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 19/05/1967

Sr. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac. Acabo de enviar por la Agencia Rey Soler (sale mañana 20) dos pesados paquetes con carpetas de grabados, un cuadro y diversos objetos. Va pago hasta la Coruña al Castro. De modo que supongo quedarán en el depósito de la Agencia de la Coruña. Por favor reclámalas y hazlas llevar a vuestra casa y desempaqueta el cuadro separándolo de la carpeta. Perdóname esta molestia. Recibí tus artículos de La Voz de Galicia. Te lo agradezco mucho aunque nada justo. Discutiremos sobre esto. Me gustó la punzada al concejo coruñés con motivo del afeamiento de la ciudad y al referirte a Cuenca. Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos, Mimina y tú y uno más para José:

Seoane

Te irá a visitar Carlos Velo, ahora en Orense.
Mi próxima dirección desde el lunes:
Luis Seoane
Farmacia Eguiburu
La Calzada – Gijón
Teléfono: Gijón 347-027

19-V-67

1967-08-26
Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Núñez Búa. 1967 en 26/08/1967

El Castro, 26 de agosto de 1967

Sr. D. José Núñez Búa
La Plata

Mi querido amigo:

Te debo carta y noticias nuestras. Hace tiempo que debí haberte escrito y no lo hice dejando de un día para otro el hacerlo por temor de no decirte nada que pudiese interesarte en cuestiones que interesan tanto a ti como a mí referidas a Galicia y a España. Hoy lo hago sin hablarte tampoco de ellas. Lo haremos con calma seguramente a fines del mes que viene, en Buenos Aires. Recibí el número de la revista de la Universidad de La Plata sobre Valle Inclán. Creo que quedó muy bien y digo esto porque apenas tuve tiempo de verlo, pues se lo llevó prestada una amiga mía que terminó quedándose con ella. La nota, pues, que me decías hiciese para la radio la haré a mi regreso, pues aquí, en Galicia, parece no haberla recibido nadie, al menos no la recibieron las gentes que esperaba la tuviesen. No sé en Vigo y Santiago. Desde luego se trata de un nuevo esfuerzo notable de Castagnino, al que hay que agradecérselo, aparte de tu empeño en todo esto. Yo estoy trabajando en El Castro. Hice 18 cabezas de personajes medievales gallegos para jarras de porcelana y una más de María Pita. Los personajes medievales son: Prisciliano, la monja Etheria, San Pedro de Mezonzo, el Obispo Sisnando, San Rosendo, Gelmírez, María Castaña, Martín Códax, el Rey García, Payo Gómez Chariño, María Balteira, Xohan Tuorom, Pedro Madruga, Pardo de Cela, Rui Xordo, Inés de Castro, el Maestro Mateo y Vasco de Aponte. Una especie de cóctel destinado a hacer populares personajes muy diversos, de siglos medievales distintos, y creyendo que aquí la historia gallega, de no enseñarse en las escuelas y centros de enseñanza, habrá que hacerlo a través de las “boutiques” y bazares, haciéndola entrar por los ojos. Con las jarras se editará un folletito diciendo quienes son los personajes. También hice un álbum de grabados con el tema del pulpo, nuestro animal tótem, para una galería alemana de Munster, donde estos días se clausuró una exposición mía de grabados. Con Díaz Pardo hemos hecho algunas otras obras comunes. Ya hablaremos de todo esto. Una última noticia de diario es que empezaron a emigrar jóvenes gallegas para trabajar de criadas en Milán, La Voz de Galicia del 23, creo que esta noticia se comenta sola. Bueno, ya hablaremos de todo. A mucha gente no la vi aún y a alguna pienso que no la veré. Seguramente la semana que viene o los primeros días de la otra iré a Vigo, a donde aún no fui. No tengo más que ganas de trabajar. Recibid Otilia, tú y los tuyos un fuerte abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

1967-11-09
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 09/11/1967

Buenos Aires, 9 de novembro de 1967.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido amigo:

Te escribí hace unos días una carta larga. Ahora sólo dos líneas para acompañar el envío de este artículo para La Voz de Galicia. Me interesa que salga, si lo aceptan, lo más pronto posible. (Escribiendo esto me llega un nuevo libro de Neira Vilas con la sorpresa de estar dedicado a Maruja y a mí. Le agradecemos con toda el alma la dedicatoria. Le escribiré). El libro de Vilanova está siendo saboteado por las nuevas autoridades del C[entro] G[allego]. Hubo quién propuso, tu contrincante Alonso Pérez, que fuese quemada la edición, porque no se habla seguramente de él o de los suyos como quisiera.

Un gran abrazo para los tres que estáis ahí, Mimina, Xosé y tú, (recuerdos a Rosendo cuando le escribáis), de Maruja y de:

Seoane

1967-12-04
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1967 en 04/12/1967

Buenos Aires, 4 de decembro de 1967.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Mí querido amigo:

Recibí los catálogos del Castro y de Sargadelos que quedaron en letra inglesa muy bien, sólo lamento la tapa de éste último. De saber que Moret no tenía letra inglesa hubiese hecho otra. También recibí las fotos del stand de la exposición de Barcelona que debió haber quedado muy bien por lo que se ve. Asimismo el recorte de La Voz con mi artículo y otro con el artículo de Garcés, no, en cambio, el del Faro de Vigo que me anuncias. Míguez me remitió un catálogo de la exposición de Madrid. Aquí de nuevo trabajando como si no hubiese salido nunca de Buenos Aires y participando en alguna pequeña aventura como el homenaje a Ch[e] G[uevara] con 31 retratos todos de igual formato, 1 x 1 m. y con una cabeza de tamaño igual, siguiendo una fotografía muy conocida y en cuya exposición, en la Sociedad de Artistas Plásticos, que duró unas cuatro horas –suspendida ya te puedes imaginar por quienes– se volcó una enorme cantidad de público. Fue, de todas maneras un espléndido homenaje. Te enviaré unos siete u ocho grabados nuevos, segunda versión de otros hechos anteriormente. Me gustaron mucho las formas de los botijos que siguen al de Buño. Creo que es un notable aporte a la cerámica gallega. No hay que detenerse y continuar. Este periodo de Sargadelos tiene que ser más importante que los anteriores. Por mi parte lejos de esa no sé qué puedo hacer. Todo lo más proyectar algo para cuando regrese. Buenos Aires le absorbe a uno todo el tiempo. En esta semana pasada estaban abiertas 73 exposiciones de pintura, ¡73!, y el tiempo que estuve fuera se inauguraron ocho o diez galerías nuevas. Mañana creo que llega Paz Andrade y uno de los Fernández, no sé cual. Quizás vaya a esperarlos con Núñez Búa que continúa “rosmón”, igual que siempre. Te estoy escribiendo sin orden alguno. También me enteré que te habían designado correspondiente de la Academia Gallega parece que aún estábamos ahí y no nos dijiste nada, ¿por qué? Enhorabuena. ¿Cuando lee Dieste su discurso de ingreso? En una próxima carta te enviaré la copia de la nota que hice sobre el libro de Neira Vilas para que se la envíes desde ahí. Desde aquí es imposible. En esta semana haré el poder que me pides para Sargadelos con arreglo a tus instrucciones y te lo remitiré por correo aéreo. A Villamarín no lo vi. Ya negué el saludo a unos cuantos del C[entro] G[allego] y continuaré negándoselo a otros. No quiero volver a saber nada más de la colectividad y tampoco, naturalmente, en cuanto a ésta, de Villamarín, culpable como los otros, pero con menos franqueza en la entrega. Estabas absolutamente equivocado. Jugó con todos favoreciendo a Mourente. Con el triunfo de éste se aclaró todo. Bueno esto es todo por hoy. Escríbeme. Envíame los recortes de la exposición de Madrid aunque sean notas desfavorables. Las espero. Y el artículo del Faro de Vigo que anunciabas. Saludos a todos, los Vázquez, la otra gente de la fábrica, a Mariluz y a los amigos que pregunten por nosotros. Continuaremos recordando los meses del Castro como únicos por vuestra hospitalidad. Por mi parte siento no discutir contigo sobre ese tipo de decoración que considero nefasta que se llama bajo cubierta y que a ti, ortodoxo en cerámica, te atrae. Un gran abrazo para Mimina, Xosé, Rosendo y para ti de Maruja y mío:

Seoane

Hace unos días llamamos a Magdalena, a Camilo, para saber cómo estaba. Está bien pero parece que tendrá que operarse de la garganta. Estaba estudiando mucho pues tenía exámenes. No viene nada a Buenos Aires.

1967-12-22
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1967 en 22/12/1967

Castro, 22.12.67

Querido Luis:

Tengo aquí tus cartas del 4 y 14 cte. La última con el poder. Acompaño a esta el conocimiento de embarque de tus jarras, que por fin han salido. Perdona lo que han tardado pero todas estas cosas de exportación tienen mucho trámite. Van a porte pagado y te va una factura del valor declarado por si te hace falta. Tú ya tratarás de evitar el pago de aranceles en lo posible. Espero que lleguen sin novedad. Cuidado al desembalar. Va también un sobre pequeño que vino para ti.
Contesto las tuyas: Primero: eso de que a mí me hayan hecho correspondiente de la Gallega tiene que ser un error que al parecer publicó algún periódico de la colectividad ahí (¿sería Faro de España?). A no ser que los nombren sin consultar ni comunicar al destinatario. Lo que sí no entiendo es que tú puedas tener dudas sobre mi recalcitrante anti-académico-oficialismo. Si algún día decido enrolarme en alguna entidad de nombre sonoro será en un grupo de guerrillas o en alguna organización de demolición. Que sea enhorabuena por ese retrato del Che. Camilo habló en una carta de él, asombrado. Eso está bien. Le paso la noticia que me das a Neira y a quien le enviaré, cuando me llegue, lo que dices quieres le reexpida.
Los cuadros de la exp[osición] de Madrid ya están aquí. No hubo ventas. Si por un lado la crisis es espeluznante Zarco me escribió de que los precios eran muy altos y que en Madrid es muy dif[íc]il vender cuadros que pasen de 20.000 ptas. (Digo lo que dice) Le hicieron dos cosas por televisión y hubo al parecer diversas crónicas en la prensa de Madrid y en la de toda Galicia, creo que todas muy favorables pero nadie se molestó en enviarnos algo y yo nada he visto. Lo que vi del Faro y Voz te lo envié. El Faro volvió a dedicarle otra media página a las cerámicas de Sargadelos nuestras en una crónica muy buena de una tal Mª del Carmen Parada. Reproduce tres jarras tuyas y tres botijos. Esta no te la envié porque no conseguí otra. Trataré de conseguirla. Tus cuadros en la exposición gustaron mucho, dicho sin eufemismo alguno. Beatriz Rey que estuvo estos días por aquí estaba encantada con ellos. Y quiere tener un cuadro tuyo. Estuvo viendo lo que tienes aquí. Me dijo si no habría forma de comprarte un cuadro a plazos, y que no podía llegar a pagar más de 20.000 pesetas. Eligió uno pequeño de 60 x70 que dice por detrás “campesinas comentando”. –8.– Yo le dije que lo consultaría contigo pero que no te diría de la persona que se trataba, pero como le vi tanto entusiasmo por el cuadro se lo dejé llevar y que luego ya resolvería el problema contigo sobre lo que yo haya hecho mal. No sé si habré hecho bien. Si estás de acuerdo dímelo para debitarle al padre esas pesetas y acreditártelas a ti en tu cuenta.
Lo de Piñeiro; discurso de ingreso, tuvo mucho éxito. Estuvo muy bien. También estuvo muy bien y con mucho éxito una conferencia de Alonso Montero sobre la problemática del gallego y castellano, organizada por el Facho con motivo de finalizar la primera parte del curso de idioma gallego que vienen haciendo en las aulas del instituto Da Guarda. Como creo sabrás las escuelas del ayuntamiento y de la Diputación de Barcelona empezaron en este curso a dictar sus clases en catalán, con la vista gorda de Madrid.
Sargadelos. Impasse mientras dura el trámite de presupuestos, permisos etc. El terreno está explanado. A primeros de enero creo que tendremos el primer empleado fijo de Sargadelos que lo vamos a preparar para encargado y que nos representará allí mismo para las cosas que se van a hacer. Al venir un permiso de la Diputación de Lugo una tajea para entrar en la finca y dos caminos de piedra, uno por arriba y otro por abajo a donde se a va iniciar la obra. Ahora aquello es un lodazal. Aún estuvimos el último domingo. Si en febrero se empieza a excavar la fundación de los muros iríamos bien. Todo va a depender también un poco de que las cosas por el país no se agraven más de lo que están y no nos perturben la liquidez.
Mientras tanto, o al mismo tiempo, aquí nos hemos metido en más complicaciones. Ayer nos llegó la troqueladora (3 Tm.) y vamos a montar la fábrica de cajas. También estamos instalando un horno gemelo del que se va a instalar en Sargadelos (estamos haciendo las partes para los dos simultáneamente). En fin que estamos de obras por todas partes.
Bueno. El precio y forma de pago en la factura de las jarras es puramente teórico pero sin ellos no dan el permiso.
Supongo que ahí os llegarán noticias de la crisis de todo orden que se ha recrudecido en este país al devaluar la peseta. La gente está asustadísima y no se sabe cómo se va a salir de este socavón. Aparecen críticas al gobierno muy fuertes en la prensa, claro que son al gobierno no al régimen y entonces no pasa nada. Pero el malestar es muy grande.
Por aquí tenemos a Rosendo. Y no pasa más.
Espero que capeéis el calor porteño y me alegra que Maruja añore el suave clima de verano del Castro, aunque haya algún terco discutidor que lo ponga en duda, porque eso os traerá antes para aquí. Todos me preguntan por vosotros ¿cuándo vuelven?

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1968-04-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 07/04/1968

7.4.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tengo la tuya del 25, 3 de la que creo algo te contesté en una nota. Por supuesto ya te puedes suponer cuanto nos alegra tu éxito de Bonn. Pero había que mandar notas aquí para reproducirlas. Debieran de mandar noticias desde el mismo Bonn. ¿Por qué las recibieron en el Faro y no en La Voz? ¿Es que te estás volviendo de Vigo?
Te dije que estuve en Valencia y allí me acordé mucho de vosotros del año pasado. De esta vez fue viaje más rápido a base de avión y tren pero me quedaron unos minutos y pude ver dos museos muy importantes: el de Bellas Artes y el de Cerámica “González Martí”. Había letreros por las calles “parlem valencià”. Me gustó más. De vuelta de Valencia estuve en Sargadelos. Estaban con la última placa de techo. Se cumplen pues los plazos previstos. Lo malo es que la cantidad de cosas que se me echa encima me empieza a poner nervioso y por si fuese poco eso de Magdalena es una plancha que le aplasta a uno sin que uno pueda defenderse. No se concibe que un individuo llegar a una postura tan indigna como N[úñez] Búa. Y lo que más me duele es que no sea de Mourente, pues este Mourente que es accionista de Celtia se va a frotar las manos cuando vea los cargos que se acumulan contra uno de sus detractores. ¿No habría un alma de Dios por ahí que pudiese aconsejar a N[úñez] Búa que se retire para evitar ese espectáculo?
Bueno, ayer vino por la tarde Emilio, el hermano de Maruja, con su mujer, preguntando por vosotros y le hemos informado como pudimos. Estuvieron una hora muy cariñosos. También ayer recibí la inscripción de Ediciones del Castro. Ahora irá inmediatamente tu libro de dibujos.
Lo de Blanco Amor José es una basura. Mejor ni hablar. Y el pobre de Eduardo le han rechazado en La Voz artículos que envió con la intención de no [co]brarlos. Es triste. Creo que lo más sano y estético es irse a Vietman a matar yanquis y aliados de ellos. Hay que atacar los más importante: la cabeza de la basura.
Si voy por Vigo trataré de ver a Paco, enterarme de si dimitió y si así fue felicitarlo por ese gesto de autorreprobación de las tonterías que ha hecho pues si Naya y otros confusos están colaborando en la revista del Centro no hay otro culpable que Paco que fue quien los llevó.
¿Cuando venís?
Te tendré informado de todo.

Abrazos muy fuertes a Maruja y a ti de todos los de esta casa

[Díaz Pardo]

[Manuscrito:]
Lo de Beiras
Copia carta a Villa -7.4

1968-05-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 20/05/1968

Castro, 20.5.68

Sr. Don Luis Seoane. - Bs. Aires.

Querido Luis:

El día 16 salieron los primeros ejemplares de la imprenta de tu libro y del de Neira (enviándote ese mismo día a ti uno de cada). Para que al día siguiente pudiesen figurar en el stand que pusieron en el Cantón Arenas-Facho, fui yo mismo a pedir los permisos a donde los dan con una tarjeta de recomendación de Risco. Fue lamentable porque de una manera falta de la menor educación y respeto se me acusó de querer meter gato por liebre con motivo de las letras gallegas. Ya te puedes imaginar en qué sentido. Me vi retrotraído [a] los difíciles tiempos de hace cerca de 32 años. Aguanté porque ya no tengo ni una Magdalena a donde irme. De lo contrario me tomo de inmediato un avión y no vuelvo más. Pero... ya estoy cansado para volver a empezar de nuevo y que vuelva a salirme otro N[úñez] Búa... Bueno, pero los libros han salido bajo mi responsabilidad aunque habrá que esperar cualquier cosa. En el tuyo, entre otras cosas que están mal, unas que veo y otras que no, se les escapó eso de “apuntes” en el lomo que tú no querías. Perdona. Mañana te van tres ejemplares por avión y diez por barco. Y ya me dirás los que quieres que te envíe. Tu libro gustó muchísimo a quienes lo han visto. En La Voz hay jaleo. Primero les han puesto una fuerte multa por lo de Felipe del año pasado que tú ya conocías y no se sabe por qué razones pero sí que Bocelo ha saltado. Sin punto y aparte. Estuvo Eladio Dieste hace cuatro días. Rafael me dijo que se encontró en Santiago al poeta Willian que me anunciaras. Parece ser que le fue imposible venir por aquí, donde, naturalmente sería atendido como tú querías. Lo lamento. Lo esperábamos. Ayer estuve en Sargadelos. Va muy bien y queda hermoso. De hace unos 15 días son esas fotografías en una de las cuales verás al arquitecto, al aparejador y al constructor. Te va asimismo copia de la escritura de constitución del L[aboratorio de] F[ormas]. Pasado mañana espero que, al fin, se firmará la de ampliación de Sargadelos. Todo esto tiene muchísima complicación; si no fuese porque la idea es tentadora no tendría fuerza para llevar esto adelante. Además que es una tarea desproporcionada a las fuerzas disponibles propias. Pero todo se andará. --- Lab. de Formas: como ves se constituye por 320.000,- luego suscribe 500.000 en Sargadelos por cuya diferencia Hacienda nos desplumará, pero es la mejor solución estudiada. Pienso que conservando nosotros siempre la mayoría podría pensarse que en un futuro podría elevarse este capital a 500.000, es decir aumentar 180.000. Y estas 180.000 repartidas aprox. en 6 individuos que, a la vista de los acontecimientos, de la evolución de las ideas y de la experiencia recogida, iríamos invitando a colaborar. De momento nos interesaba en mi manera de ver y afrontar las cosas invitar a colaborar a Albalat. Tengo como razones: que se está portando muy bien, que lo está haciendo muy bien, que sus servicios van a representar una punta grande de pesetas y que esta era una forma de retribuirlo, en parte, de atribuir a un arquitecto del L. F. la aportación que representa este edificio y además, tratar de que un trabajo que está haciendo sobre la planificación de una ciudad de las rías de los ártabros, que considero importantísimo pudiera presentarlo desde una publicación nuestra. Se le ofrecería una participación de 30.000 ptas. y se le comprometía a actuar dentro de nuestro espíritu, ya no solo al ingresar en la sociedad sino también con algún documento-manifiesto privado que construiríamos. Bien: ahora dime tu pensamiento, considerando que esto me aliviaba un poco. Y una última cosa: me traigo a Camilo; le he dado orden ya de que prepare los bártulos. Lo he pensado bien y creo que así es mejor. Sobre Magdalena no sé todavía qué hacer. No sé si merece la pena hacer algo. No sé siquiera si será posible hacer algo, ni si se llegará a tiempo. De lo único que estoy seguro es de que Camilo debe venirse inmediatamente. No dejéis de darle algún consejo al abandonar eso. Deseo que quede bien con todo el mundo. Dios os lo pague.
Hoy estuvimos en Santiago y Padrón donde les pusieron el “Pedrón douro” a los coengos Espiña y Morente que van de éxito en éxito y que cada vez se definen más hasta el punto de que ya les han prohibido varios actos y publicaciones. Almorzamos en Santiago con ellos. Los actos han resultado de gran emoción. Yo estuve con Piñeiro que está muy interesado y muy elogioso para la evolución que lleva Ediciones del Castro.
Y nada más porque son las tres y dentro de cinco horas tengo que levantarme para trabajar y lo peor es que aún tengo que acostarme.
¿Cuándo venís? Hace unos días Raúl se pasó una tarde aquí con su familia. Todos quieres saber la fecha de vuestra llegada con más o menos precisión. Sabéis como se os quiere. Un abrazo muy fuerte a entreambos de

[Díaz Pardo]

Contéstame a esas cosas

1968-05-24
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 24/05/1968

Buenos Aires, 24 de maio de 1968.

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Ayer recibí tu nueva carta y, junto a ella, la copia de la escritura del Laboratorio de Formas, las fotografías de las obras de Sargadelos y la noticia de La Voz de Galicia, de la publicación de los libros. Recibí los cuatro míos y el de Neira Vilas que enviaste. Muy bien. El mío quedó en general muy bien. Espero que la gente, apoyada en tu prólogo, entienda la intención de los dibujos y los pies. Te ruego me cuentes sinceramente la opinión de las gentes ahí. No olvides que uno hace lo que puede por conocer la opinión de los demás. En todo existe un proceso de curiosidad y uno hace cosas para establecer un diálogo con el mundo que le rodea, aparte la necesidad que sentimos de expresarnos. Ayer acababa de contestar a tu carta anterior cuando el correo trajo tu nueva carta y vuelvo a escribirte anulando la otra, pues muchas cosas cambian después de la lectura de la última. A Neira Vilas le escribiré por tu intermedio uno de estos días y le enviaré lo que pide. Esta temporada anduve “de médicos”. Me encontraba mal, con un aprensión muy alta que no me disminuía y hube de hacer análisis, electrocardiograma, fondo de ojos, etc., hasta resulta que tenía algo que se llama “bloqueo de rama derecha de corazón” un título casi oriental y poético que no es por lo visto como enfermedad muy importante y que debo tener desde hace diez o quince años, o haberse originado por esas fechas. Como consecuencia debo comer a régimen, andar unas treinta cuadras diarias, trabajar menos, despreocuparme dicen, no fumar. hago casi todo lo que me recetan, además de tomar unas píldoras en cada comida. También dejé de fumar. No lo hago desde el día 1, y desde el día 1, sueño con el cigarrillo. Dejé cualquier otro sueño. No es fácil. Masco chicle. Me asombra lo de La Voz, suponía todo superado y en ningún momento pensé que se pudiese romper con Bocelo, ¿qué significa todo esto?. No creo que a esta altura se pueda dar marcha atrás. Sería lamentable. Y también me sorprendí del regreso de Camilo. No quiero creer que renuncias a luchar por tu derecho a la fábrica de Magdalena. A Camilo le hablamos por teléfono días pasados, casi no viene por Buenos Aires y volveremos a hablarle mañana o pasado para reunirnos con él. Creo que vale la pena que luches por Magdalena, aunque como siempre continúe pensando que tu labor importante está ahí. Debéis hacer un viaje a Buenos Aires. En cuanto al ingreso de Albalat al Laboratorio de Formas, tú sabes que apenas lo trato, lo conocí por ti y hablé con él dos o tres veces, en los dos viajes míos. Me pareció una excelente persona, muy informado en general de muchas cuestiones y las que vi de sus obras me gustan. Pienso, como tú que puede ser útil al Laboratorio de modo que tú resuelve como creas conveniente. Nosotros iremos en octubre. Antes no es posible. Esta vez viajaremos exclusivamente a España pasando antes 15 días en algún sitio. En Julio se celebra la retrospectiva mía con 120 óleos, permanecerá abierta durante todo el mes y en Agosto hago una de grabados, unos 50, en una galería nueva, “Perla Figari”. La de óleos de acuerdo con Bonino la hago en la “Art Gallery”, una galería impresionante en Florida y Viamonte. Estos días se celebra en el Museo una espléndida muestra, “De Cezanne a Miró”, de museos y colecciones particulares de los Estados Unidos y en Octubre se celebrará aquí la primera Bienal Internacional del Grabado. Tengo ganas de organizar contigo algo de esto en Galicia, en La Coruña, una Bienal del dibujo y grabado, o del grabado y artes gráficas, quizás mejor lo último, a la que se acudiría por invitación y que podría ser el fundamento de un Museo del Grabado en La Coruña. No comentes aún la iniciativa, pero piensa en ella. Es relativamente fácil organizar y se trataría de interesar a un núcleo de industriales y comerciantes de la ciudad para financiarla, que, teniendo el local, el del Ayuntamiento supongo para este caso, costaría muy poco. Todo el material en general se mueve por correo certificado y el gasto más importante sería la estancia de unos jurados en un hotel de la ciudad, sus viajes, y los premios, que pueden ser de toda la región y aún del exterior. Los premios serían adquisición y estos grabados serían propiedad del posible Museo. Bueno, ya hablaremos de todo esto. A La Coruña le serviría para proyectarse internacionalmente en el campo del arte. Esto, si te gusta, podría ser una de las primeras iniciativas públicas, más adelante, del Laboratorio de Formas.
Del libro envíame unos 10 más. Pronto sale el de aquí, dentro de una semana aproximadamente. Lamento que Willian Shand no hubiese ido hasta ahí, que Dieste no lo decidiese. Me gusta mucho Sargadelos.

Un gran abrazo para Mimina, para ti, para todos, de Maruja y mío

Seoane

1968-06-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 12/06/1968

Castro, 12.6.68

Querido Luis:

Recibí tu carta 24 de mayo. Nos alegra que sigas confirmando eso de que para octubre vendréis. El castigo ese de no fumar, por el contrario, me parece un castigo demasiado fuerte para ti y queremos consolarte con una sonrisa irónica. Esperamos que ese “bloqueo” no tenga mayor importancia y por ello hacemos votos. Las energías fabulosas que gastabas en lo del cigarrillo, ininterrumpido, supongo que aumentarán tus ímpetus discutidores. Tengo que ir entrenándome porque ahora sí que estoy en desventaja. Pero nos levantaremos más cedo.
Ayer recibo carta de Camilo en que me anuncia que casi seguro saldría de ahí el 17 y si es así ya no tengo forma de comunicarme con él. Quería que me trajese un Cruces de pedra de Castelao (da Galiza, claro). Como no me da tiempo de comunicárselo ¿podrías indicarle donde puede conseguirlo? Te lo agradezco.
Te fueron los libros: 20 de ellos por barco ya deben de estar a llegarte. Dieron los permisos. Pillado Director de La Voz: Bocelo director del Ideal. Todos es posible aquí sin ponerse nerviosos.
Estuvimos en Santiago viendo eso de la Estampa Popular. Creo que no es ni bastante popular ni bastante buena en general y me parece equivocado eso de exponer en las tabernas, aunque se está extendiendo, sin duda, por eso de la carestía de los locales de exposiciones, digo yo. Intentaré de todos modos hacerles una nota.
Tomo nota de tu proyecto sobre bienal dibujo/grabado. La idea es magnífica y también difícil de llevar a cabo pero el resultado justificaría el esfuerzo. Primero tienes que venir tú. Luego hablaremos. Yo ya tengo bastante para entretenerme con lo que tengo. Pero la idea está.
Lo de Sargadelos está muy avanzado. Supongo que a primeros del mes que viene estaremos instalando, empezando al menos. Queda muy bien. Pero el esfuerzo que resta para llevar a cabo esta primera etapa es todavía monumental. Se hará.
De Magdalena te contará más Camilo que yo. Villamarín me escribió ya por dos veces urgente y desesperado pidiéndome que retirase el proyecto de traer a Camilo y de que me presentase inmediatamente en Magdalena para dejar las cosas como estaban. A estas alturas no deseo que las cosas vuelvan a estar como estaban. Ahora son necesarias garantías de que no se volverán a repetir las mondeladas. Y no se puede pretender que a estas alturas me fíe de la garantía verbal de N[úñez] Búa, ¡hasta ahí podríamos llegar!
Dejo sin comentar el marcusianismo de la realidad imperante en el mundo porque por sí solos los acontecimientos son bastante elocuentes. Pero el momento es inquietante en el fondo del problema y la incógnita ha crecido.
Nada más por hoy. No dejes de tenerme al corriente de tus planes. Los míos se concretan por el momento en lo de Sargadelos, exclusivamente y aún me faltan muchas horas del día. Ya hace unos 20 días se firmó la escritura de ampliación del capital de Sargadelos en la forma que forma [sic] que te había anunciado en un principio. La sociedad queda ahora en dos millones setecientas mil pesetas. Ya te mandaré una copia.

Muchos éxitos. Un fuerte abrazo para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

Los de Radio Nacional (Ramiro) no cesan de llamarme para que influya sobre ti a ver si les mandas lo que les prometiste. No te conocen. ¿A ver quien influye sobre ti? Pero debías enviarles eso.

1968-07-10
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 10/07/1968

Castro, 10.7.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya en que me dabas cuenta de la salida de Camilo y, ya este aquí con nosotros nos ha hablado de todo lo que sabía de vosotros y de las atenciones que habéis tenido con él. Si Dios no os lo paga no habrá Dios que os lo pague, Camilo trajo las maletas (como alguien describía desde Magdalena) estilo Pepe Rey para Pepe Rey. También el disco en que se incluye un canto panegírico al ejecutivo, obsequio fino e inteligente que me hacéis con una ironía mordaz que me justificará doscientas horas de padecimientos dialécticos con los que espero corresponde[r]os. También Dios os lo pague porque si no... Lo peor es que encima de enviarle las maletas esas Pepe Rey se va a sentir muy aludido con ese disco.
Simultáneamente llegó tu Retratos furtivos, estupendo, que empequeñece al que te he hecho aquí. Toma nota de los pedidos de jarras para Sofovich, Gold[s]tein y Lipa, cuyo permiso de importación ya se está gestionando. Las jarras de Lipzchis (?) deben de haber salido ya y estoy esperando los conocimientos de embarque para ponerle unas letras ya que no se han podido enviar por el procedimiento que él quería fraccionado en 5 o 6 bultos, toda vez que saldría carísimo pues el costo de un embarque mínimo, con todas las gestiones de despacho y derechos, debe pagarse por cada bulto consignado a cada nombre como si fuese un envío de medio metro cúbico. Celebro el éxito de tus jarras ahí que empieza a parecerse, aunque débilmente, al que tienen aquí, a pesar de todas las precauciones que hemos tomado para no divulgarlas.
La obra de Sargadelos está con sus remates, acristalamientos, revoques, etc., y ya se ha excavado el foso para el horno, cuyas primeras piezas empezaremos a llevar para allí la semana que viene. El que va a estar de encargado en Sargadelos y lleva unos tres meses aquí practicando y hace un meses [sic] hemos traído a dos chicas de Sargadelos que están practicando decoración aquí. Y una docena de personas, entre ellos mis hijos, están trabajando aquí en cosas relacionadas con Sargadelos.
No dudo del éxito que estará alcanzando tu exposición retrospectiva. Espero recibir el catálogo.
Y no te digo más por hoy pues tengo miedo de que te pase como al ejecutivo del cuento y gastarte de lo que tienes menos, que es de tiempo.

Un abrazo entrañable para entrambos de vuestro amigo.

Isaac

[Manuscrito na marxe esquerda:] Hoy dice La Voz que Del Riego dimitió como Deleg[ado] del C[entro] Gallego por motivos de salud (le enviaré mi enhorabuena) y que nombraron a Naya (se la enviaré también por su estómago de buena salud).

1968-08-12
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1968 en 12/08/1968

Buenos Aires, 12 de agosto de 1968

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tus dos cartas y el recorte de tu artículo para La Voz de Galicia que te agradezco mucho. La retrospectiva fue, efectivamente, un éxito no esperado en las proporciones que alcanzó y ahora estoy exponiendo grabados en una galería también nueva, “Galería Perla Figari”, también muy bien. Después de esto me preparo para marchar para esa en octubre y trabajar ahí. Esta temporada, para los actos del Día de Galicia, estuvo Celso Emilio Ferreiro, estuve con él dos o tres veces. En general en conversaciones privadas muy bien, no pude escuchar sus conferencias por coincidir con mi exposición y se marchó finalmente sin despedirse. Creo que convenció a los organizadores de los Juegos Florales que traigan a Méndez Ferrín. Me parece que fue un buen consejo. También estuvo en ésta el catedrático de Valladolid José Luis Varela, nacido en Orense, creo, invitado, por el Centro Gallego dando conferencias sobre Rosalía y Valle Inclán y alguna otra más. No tuvo demasiado público –creo que en una de ellas dijo que Rosalía había escrito sus Cantares Gallegos muy bien y para siempre, que las páginas de ella no se sentían en esta época del desarrollo gallego. Parece ser que se trata de un catedrático elocuente con capital en Valladolid. No puedo escribirte demasiado sobre esto pues estuve al margen de los actos, en gran parte por coincidirme en horas con mi exposición. Te envío un recorte de Correo de Galicia para que te informes de noticias inusitadas en relación con la revista del Centro Gallego. No vale la pena, a mi juicio, ni comentarlas. Cada uno debe procurar ser él y lo mejor posible y que los demás hagan lo que quieran. Algunos –no tienen remedio– nacieron para ganarse la vida como chacales, alimentándose del cadáver de los caídos. Parece quedar muy bien la parte de la obra de Sargadelos. La enseñé a muchos amigos por el recorte y las fotos anteriores que me enviaste. Este año Buenos Aires continúa sin invierno. Niebla, humedad y apenas lluvia y frío. Llueven OVNIS. Según un científico, creo que físico español, se espera antes de fin de año una invasión de OVNIS que comenzará por esta parte de América. Si ocurre antes de nuestra marcha y funciona el correo os comentaremos.

Grandes abrazos a todos, a Mimina, Camilo, Rosendo, Mariluz, todos y para vosotros dos uno grande de Maruja y mío:

Seoane

1968-09-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 06/09/1968

6.9.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta del 31/8 en la que viene la noticia de tu flamante nombramiento de académico que nos ha alegrado como puedes suponerte. ¡Calquera vaite a tusir! Bueno desde el punto de vista de la colectividad creo que hiciste bien en aceptar eso y yo, emigrante aunque fracasado, te lo agradezco. ¿Debería dar esta noticia a los de La Voz? Sin duda la edición aérea de La Nación la ha de traer, en todo caso les mando la hoja.
Por Ferrín te envié una nota en la que te daba cuenta de lo de Sargadelos, y que por la tuya parecería que no recibiste. En síntesis es: estamos instalando el sector construido. En un par de meses puede, acaso, quedar instalado si los problemas legales y otros que realizan por contrata casas especializadas, tal el transformador, inst. combustibles, etc., se rematan en ese momento. En cuanto al resto de la obra, es decir a la totalidad del edificio, se está con las fundaciones. Hemos firmado un contrato por el resto de la obra por seis millones y medio de pesetas. Hemos solicitado un crédito de la Caja de Ahorros de cinco millones con bastante esperanza de que nos lo darán y es con esta esperanza bajo la que nos decidimos a seguir con el resto. Si fallara lo de la Caja de Ahorros tendríamos que darle un corte al acabar la estructura de hormigón y techos, lo que ya hemos previsto en el contrato, y aún así ver como saldríamos del compromiso. De cualquier forma la operación es desproporcionada en la totalidad del proyecto con instalación y puesta en marcha a nuestras posibilidades. Solo el entusiasmo nos lleva a acelerarla y estoy seguro de que hemos de tener muchas dificultades y ha de haber que hacer muchas maniobras para solventar todo. El accidente de mis dedos me ha hecho perder ya 20 días y supongo que me destrozará otros 30 más. Esta carta que te escribo con índices y meñiques supone un esfuerzo. De acuerdo con lo que había consultado contigo he comunicado a Albalat nuestras intenciones en los términos de la carta que te acompaño. Con frecuencia viajamos juntos a Sargadelos y hablamos largo. Cuando vengáis hablaremos. Leí de tus cartas todo lo que me dices con atención especialmente en lo referente a los temas de la colectividad y sus invitados. No me es posible compartir tu berrinche con C[elso] E[milio] Ferreiro ni creo que aquí lo compartiría nadie de los nuestros. Su prestigio como poeta y en función de su conducta crece de manera sorprendente. La editorial Ciencia Nueva está agotando su tercera edición bilingüe de Longa noite de pedra. Y de sus poemas se han hecho múltiples canciones (Maiztegui musicó algunas) y circulan discos y grabaciones diversas. Ciencia Nueva anuncia un nuevo libro, siempre bilingüe, pues su obra inte[re]sa no solo en Galicia sino en toda España, con título En el país de los enanos que escribió últimamente. Los estudiantes lo han convertido en un poeta símbolo y este año se cuentan varios actos prohibidos en los que figuraban sus poemas en forma de canciones o recitales. Creo que cuando aparece una persona en la que se centra una coincidencia tal no hay más remedio que aceptarla sin discusión, es positivo. Yo mismo le he encargado un romance para hacer un cartel de ciego que dibujaré y del cual se imprimirá en tela para hacer carteles de verdad que llevarán a las ferias estudiantes compostelanos. La historieta tendrá naturalmente unos perfiles precisos y simultáneamente se imprimiría una carpeta con un texto sobre las artes del cordel. Vamos a ver.
Maíztegui se marcha mañana. Y hoy estamos esperando a la compañera de Pepe Martínez que viene a pasar unos días con nosotros, y mañana iremos a recoger a A Estrada a Virginia que viene a pasar unos días al Castro. Y en este momento viene Xosé a decirme que están vuestros hermanos de Asturias. Voy allá. --- Ya he vuelto. Estuvo Estela y su marido, Luis y dos sobrinos, Mimina no está que fue a Orto y los atendimos Xosé y yo. Vieron tu estudio y hablamos mucho de vosotros. Siguieron viaje a Ferrol porque Luis jura mañana la bandera. Dicen que discutes mucho. No les creo. Vuestro cuñado es la primera vez que sale de los alrededores de Gijón en 28 años. Rara avis. Bueno. Se haría interminable esta carta si te contase cosas que creo te interesan. Estás a venir y ya hablaremos. La realidad es marcusiana a ultranza. No hay opción. Los factores alienantes del hombre le han posibilitado una extraordinaria defensa a los enemigos del hombre. Poco se puede hacer si no es provocar para tratar de desenmascarar para que cada uno figure en el concierto social con su propia cara y no engañe. La tarea es ardua. Pero la juventud que estudia de todo el mundo de pronto ha entendido que este es su destino y que no hay ningún otro más importante. Yo estoy con ellos.
Comentando tu última carta... de acuerdo en que tus méritos por las cosas de Galicia no te sirvieron como a Estévez, etc., los suyos para que te propusieran ser correspondiente. Pero esto probaría, dado que tus méritos son reales, que en la Academia Gallega no tienes amigos sino simplemente armatrostes enmascarados. Es compleja la estructura de la significación de la cabeza humana. Discutiremos.
Esperamos vuestras últimas noticias anunciándonos la llegada.
Las jarras de Goldstein, etc., ya han salido.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

[Díaz Pardo]

1968-09-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1968 en 20/09/1968

20.09.68

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía de dos pliegos en que te informaba de las cosas generales y te enviaba algunas notas. Posteriormente vino en La Nación aérea la nota de tu nombramiento y la hice seguir a La Voz pero hasta el momento no han publicado nada. Sargadelos sigue, ya están fundiendo la totalidad de las fundaciones e instalando una gran grúa. La instalación de la parte terminada va muy adelantada, cuando vosotros lleguéis estará lista. No quiero entretenerte con detalles.
Me escribe Montero desde Magdalena y me cuenta que fue a pedir tu parecer sobre varias cuestiones y encontró una gran colaboración de la que quedó entusiasmado. Y al que más ha entusiasmado este paso es a mí.
Bueno. Magdalena empieza a descubrirse como un problema por otro costado: el Directorio quiere ampliar el capital, pero no claro para darle más impulso; se trata de cubrir ese capital ampliado convirtiendo en capital social los préstamos que se vieron obligados a hacer algunos de los directores para hacer frente a las grandes pérdidas que han tenido últimamente. De esta forma unos cuantos señores se adueñan de la empresa construida con sudor y con pesos de 1957 por unos pesos 1968 que valen 10 veces menos. Esta defraudación que se les va a hacer a todos los accionistas que posibilitaron a la empresa con su esfuerzo si yo tengo conocimiento de ella no me parece moral quedarme callado aunque me moleste el tener que salir a gritar y no me importaba que hiciesen con la empresa cualquier cosa, por tanto he decidido preparar un informe circular a todos los accionistas para tratar de conseguir una asamblea extraordinaria. Si la mayoría de los accionistas quieren dejarse robar allá ellos. Yo habré cumplido. Me fastidia molestarte explicándote cosas de esta naturaleza pero también no sé qué me parece que a ti no te ponga en conocimiento de estos antecedentes. ¿Me obligará esto a tener que salir para ahí disparado? Si hubiese por ahí un amigo abogado “nuestro” al que yo pudiese apoderar para representarme en estas cosas y aconsejar en los aspectos legales...
Nada más por hoy esperamos impacientes vuestra llegada.

[Díaz Pardo]

[Nota manuscrita na marxe esquerda, ilexible. Só se distingue ben a sinatura]

1970-07-27
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1970 en 27/07/1970

27.7.70

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Tu última carta del 29 de junio acompañando la maqueta/proyecto del Cartel del Museo. Este impreso ya, fue cuidado por Xosé ya que yo no puedo moverme de Sargadelos. Se te envió por avión un ejemplar. Supongo que habrá interpretado bien tus instrucciones. Tuvo que ceñir la letra una contra otra para que le cupiese de acuerdo con las alturas que tú indicabas. Resulta un cartel estupendo (aquí tengo colocados dos). Ahora espero lo del programa, es decir esa hojilla u hojillas de mano para dar, con la información y propósitos (creo que habíamos quedado en la declaración del día de la inauguración). En el puente del Pasaje se ha colocado un cartel indicador anunciando la dirección y distancia al Museo. Creo que va alguna gente. No toda la que debiera. El silencio hasta el momento, por parte de los organismos públicos que debía contemplarlo ha sido notorio. Y lo más notorio para ver como está la consideración de las artes plásticas por acá en las mentes formadas después de la gran desgracia es que los periodistas, que estaban obligados a ello, no han recogido la noticia para darle la difusión que se merece. A excepción de Fole, que es de los viejos, y cuyo artículo conoces, (yo te envío todo lo que sale) una nota de Chan en cartas al Director y unas notas del bueno de Bugallal, que es de los viejos aunque sea de derechas. Por cierto que de Bugallal recibo ahora una tarjeta en que me pide le permita hacer un reportaje del Museo para ABC. Las páginas de Arte y Letras de La Voz (Garcés) ni del Faro () se enteraron de que existe este acontecimiento. Anteayer estuvo aquí Álvaro Gil, que te guarda una gran admiración y quedamos de ir un día al Castro juntos a ver el Museo, por el que tiene un gran entusiasmo (dará el Frau y el Grandío, y posiblemente una tabla de Eiroa y creo que hasta más cosas). Quedamos de tener mucho contacto. Sigue siendo lo viejo, a pesar de todos los pesares, lo mejor que hay.
Va mi envidia porque puedas ver cosas como la Vía Láctea pero también mi agradecimiento porque me cuentes algo. Registro todo lo que me cuentas.
La familia Rey ya la tenemos por Galicia y espero que mañana me venga, con Varela, por segunda vez. Andamos con mar de fondo en la estructura económico-financiera del Castro Sargadelos, resucitándose en algunos sectores las ambiciones de querer más. Todo toma como punto de partida la terminación de la financiación de la operación Sargadelos que pesa abrumadoramente sobre el Castro con una presión de locura extraordinaria de la Hacienda Pública. La operación Sargadelos. La operación Sargadelos costó en pesetas contantes y sonantes unos 18 millones, pero, naturalmente, en estos momentos Sargadelos vale más de 30 millo[ne]s (y creo que me quedo muy corto) y esta cifra es la que debe tener en cuenta cualquiera que sueñe con ampliar su capital. Es decir que siendo su capital escriturado 2,7 millones cada participación de mil pesetas vale 11.110 ptas. Esta evidencia, en un estudio económico que hice y no te envío para no complicarte la vida ya está puesta sobre el tapete como disuasivo, pero estoy seguro que no ha de ser suficiente y se busquen otras salidas que aún no sé cuáles. Yo estoy en que las cosas no se muevan y que los socios del Castro y el Castro mismo hagamos frente a todo, no sin esfuerzo, claro está. No estoy dispuesto a aceptar que se comprometa, se hipoteque, el futuro. En aras de eso el mayor esfuerzo lo ofrezco yo. En el equilibrio de funciones que posibilitan estas empresas yo tengo su control, soy podríamos decir árbitro, de una situación. Estoy deseando que venga el comunismo para ceder ese arbitraje, pero de momento mientras no viene lo considero un mal menor, no para mí sino para la empresa. ------- Perdóname que gaste tu tiempo informándote de esto muy por encima. Deseo decirte en una próxima carta que no pasa nada y que todo está superado entre amigos. De cualquier forma me parece bien dar esta breve información a la que estoy obligado a darte.
De momento no te digo más. Estoy abrumado de trabajo y no precisamente artístico. Esto está en su momento más difícil que es el de formar su equipo rector, y es labor difícil e ingrata, porque no hay más remedio que modelar unas cabezas de acuerdo con unas disciplinas determinadas, y todo a partir de la cabeza de uno que no es precisamente un modelo de ese modelado.
¿Laxeiro vuelve? ¿Qué es de Lorenzo? - Cuenta de Basilio Losada. Tus proyectos. Tu retorno, etc. ¿Qué pasó en Montevideo? Ni siquiera dieron acuse de recibo de las piezas. ¿Se da cuenta esta gente del esfuerzo que ha representado esto para nosotros? Todas las cosas que se les lleva enviado fueron con fletes pagados, fueran por barco o por avión...
Me dice Mimina que recibió carta de Maruja en que le habla de una gripe que padeces, ¿pero también hay gripe en Bs. As.? Cuidate. Que no sea nada.

Un abrazo muy fuerte para ti y para Maruja, vuestro

[Díaz Pardo]

1971-10-17
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1971
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1971 en 17/10/1971


Ginebra, 17 de octubre de 1971

Queridos Luis y Maruja:

Acabo de recibir una carta de Quiroga, de Torremolinos, en la que no da esa dirección aproximada vuestra y me dice que pensáis iros a Buenos Aires a principios de noviembre, por lo que me apresuro a escribiros, claro está que interesadamente. Comprendo que con el viaje tan cerca (¿hasta cuando estaréis en Buenos Aires?) no estará Luis para ocuparse mucho de las cosas de los demás, pero tengo que aprovechar esta última oportunidad y darle la lata, mal que me pese.
Se trata de que quisiera poner en escena, en los gallegos de aquí, Os vellos non deben de namorarse, de Castelao: He leído hace poco que las máscaras de la obra están ahora en el Museo Maside. Supongo que se conservarán los dibujos de los decorados y de los trajes. Me interesaría mucho conseguir buenas fotografías en colores de las máscaras y copias de los dibujos. ¿Cabe esa posibilidad? Correría la cosa “cierta” prisa, no excesiva, y pienso que a lo mejor Luis podría hacer algo o dejárselo encomendado a alguien. Necesitaríamos unos vente ejemplares de la obra (yo tengo uno y el grupo tiene otro, y nada más), y desearía saber si se los puede conseguir allá o si tengo que ponerme urgentemente a copiar el texto, lo que sería un trabajo monstruoso, puesto que también tendré que “sacar” cada papel, ya que los demás no saben hacerlo, y es muy poco el tiempo que me queda y mucho el trabajo.
¿Podríais contestarme con cierta rapidez, para saber con qué puede contarse? No quisiera que los demás perdieran el entusiasmo, como suele suceder cuando se pasan meses hablando de una cosa y no se hace nada.
Veo con mucha frecuencia cosas de Luis en La Voz de Galicia.
Cabe la posibilidad de que dentro de unos meses vaya a Buenos Aires. Se celebra en Chile una gran conferencia a la que irá gente de aquí, y tengo esperanzas de que me manden, aunque son esperanzas y no seguridad. Si me mandaran (que sería en abril y mayo), me quedaría luego, a la vuelta, en Buenos Aires tres o cuatro semanas, siempre y cuando no me resultara ruinoso. Quiero decir, que no influyera en mis posibilidades de trabajo para el resto de año. Me gustaría, pues, saber cuáles son vuestros planes.
Os ruego que me respondáis a lo de Castelao para no tener durante mucho tiempo en la incertidumbre a la gente que trabajaría conmigo. Ya sabéis lo difícil que nos resulta una cosa así en Ginebra.
Supongo que estáis bien, ya que no veo motivo para que no lo estéis.
Saludad a los Dieste de mi parte, y mandadme la dirección de Mireya, que no sé si recibió la carta que le escribí, puesto que ella me hablaba vagamente de sus planes, sin darme fecha ninguna, y le escribí a Buenos Aires sin saber si seguiría allí.

Mil cariños.

Amparo

1971-12-10
Carta de Piñeiro a Seoane. 1971
Santiago de Compostela
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Piñeiro a Seoane. 1971 en 10/12/1971


Compostela, 10-XII-71

Benquerido Luis:

Supoño que estaredes xa en B. Aires e que fariades felizmente o viaxe.
¿Sabes? O domingo aparecéu na Voz o dibuxo que me fixeras. Foi unha sorpresa porque non sabía cando iba sair. A semblanza que lle escribiches producíume unha gran emoción, que aumentaba según iba avanzando na leitura. Sei da tua inmensa xenerosidade e contaba con ela, pro, neste caso, ademais da xenerosidade percíbese unha vontade consciente de valoración que só o agarimo amistoso pode espricar. Sinceramente cho digo: impresionoume moito.
Tamén che quero decir que moitos amigos me levan falado desa semblanza. Producíu sensación entre os amigos. Nestes días teño que gardar cama –dende a cama che escribo– por mor dunha vella doenza gástrica que estaba esquecida e déuselle por repetoutear de súpeto, e, con tal motivo, viñéronme ver moitos amigos. Todos, todos me falaron da tua semblanza. Algúns recortárona. Sin duda porque coinciden no agarimo amistoso, acolleron con sinceras loubanzas os teus xuicios.
Eu pouco che podo decir. Somentes que me emocionei moito. E que a conservaréi sempre como unha das mellores prendas de amistad que teño recibido.
Apertas nosas para os dous

Ramón

1971-12-10
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 10/12/1971

Buenos Aires, 10 de diciembre 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Sólo dos letras, llegamos muy bien luego de un retraso de 24 horas entre Madrid y Río de Janeiro. Pasamos de los cuatro bajo cero a los cuarenta grados de Río. La llegada a Buenos Aires fue un alivio. Todo el mundo pregunta por vosotros. Yo respondo a todos. Se trata, naturalmente, de todo el mundo amigo. Ahora te envío la nota que me hicieron a la llegada Tiene algunos errores, pero puedes conservarla en el archivo. Como puedes notar entré en el país protestando. De alguna manera hay que entrar, y aquí las gentes aprovechan la libertad que les dan, por mi parte trato de hacer lo mismo. Estuvimos con Camilo. Está muy bien, un poco delgado, porque está estudiando mucho. Muy contento porque ha recibido una carta tuya.
En Madrid estuve con Álvaro, Valentín y Blanco Amor. Alonso enviará dos Souto, estampas rurales gallegas, y me dio los cuadros que llevó Mimina, a quien le di instrucciones para que se las participase a José. Esto es todo. Regresé muy contento. Estoy contento. Veremos lo que dura. Haz que me envíen por correo aéreo los recortes de mis dibujos de La Voz de Galicia con la fecha de publicación. Un gran abrazo de los dos para ti. He escrito mal y con una letra mala, la mía de siempre. Otro abrazo:

Seoane

1971-12-28
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1971 en 28/12/1971

Buenos Aires, 28 de diciembre de 1971

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
El Castro

Querido Isaac:

Recibí tu carta muy tarde, seguramente por la fecha, fin de año, y los millones de tarjetas de felicitación de los carteros deben repartir. Estamos, efectivamente, contentos. Hemos podido ver tres o cuatro grandes películas, tuve que renunciar a participar en unas muestras internacionales en solidaridad con dos artistas censurados políticamente en el Salón Nacional y vendí en pocos días algunos cuadros, venta que nos permiten a Maruja y a mí esperar con tranquilidad que transcurra el año 72, o gran parte del año. Hice un pequeño retrato de Maruja, que con el de Picasso hecho ahí, es todo lo que pinté en el año. Aguardo el 72 para pintar sin descanso. En marzo o abril del 73 haré en Madrid una gran exposición antológica. Me la pidió González Robles y en estos primeros meses del año comienza a circular por España una de 30 grabados, que ya le pedí a José Luis se los enviase a Madrid. Estos son mis planes futuros. ¡Ah! Y preparar las monografías de Maside y Cao y un estudio sobre Ribas, Max Ramos y Bujados. Te tendré al tanto de todo. A La Voz le envié 5 nuevas “Figuraciós”. No he visto ni una desde que salí de ahí, el 19 de noviembre. A la gente de La Voz no debe costarles trabajo alguno cortar esta colaboración y enviármela por correo aéreo, sin embargo no lo hacen y nadie tampoco le sustituye. Sé que se publicó la de Piñeiro porque éste me escribió. Tiene dibujos hasta fines de febrero.
(...)En cuanto a la Argentina quizá te sirviese venir, aún para no ver a médico alguno, sino para pasar unos meses sin hacer nada. Buda, que es una fuente de sabiduría, se presenta siempre sentado, descansando no sabe uno bien de qué. Tú te exigiste demasiado a ti mismo. No trabajabas, te drogabas con el trabajo, que no es exactamente lo mismo y querías que los demás aceptasen como bueno ese abuso, por no decirte ese vicio. Nada de jornada de ocho horas. Me alegro mucho que hubiese tomado la decisión de buscar un jefe de empresa o como se llame. Va a ser útil a las fábricas y sirve a su ornamentación, liberándote a ti de un trabajo estúpido pero necesario para la existencia de las mismas. Las fábricas se beneficiarán con tus otros trabajos.
De Álvarez Blázquez no sé nada y nada de esa libreta que me dices de la Caja de Ahorros con “ingresos de rico”. ¿Cuál puede ser un “ingreso de rico” y cómo se controla esto? En Madrid estuve con Laxeiro y con Vidal Abascal. Cenamos juntos en nuestra última noche de Madrid. A los Rey solamente los vimos en el momento que fuimos a despedirnos. Salían ese día en “patota” para Zaragoza y acaban de venir en “patota” de Barcelona.
La noticia sobre Picasso en Vigo es triste, pero todo ahí produce tristeza y desaliento, todo menos el paisaje. Al poema que me enviaste le falta gracia, poesía, para estar firmado. No estaría mal como poema anónimo y acompañado de algún tipo de acción, algo que nunca ocurre ahí, por lo que sabemos. Alonso Montero me envío efectivamente las notas de Fole sobre el Rivera, pleno de erratas.
Etc. etc.
A José le envío el texto del catálogo de Clavé por si envían la exposición de Barcelona. Va en gallego y castellano.
Os recordamos siempre y deseamos para ti y los suyos un gran año 1972. A ti repuesto del todo, nuevamente optimista, sin más ruidos que aquellos con que nos agobia la civilización. (En este momento siento un ruido colectivo de bocinazos de autos en la Av. Libertador).

Un fuerte abrazo a todos de Maruja y mío y uno muy especial para ti.

Seoane

1972-01-11
Carta de Seoane a Alvajar. 1972
Bos Aires
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Alvajar. 1972 en 11/01/1972


Buenos Aires, 11 de Enero de 1972

Sra. Dña. Amparo Alvajar
Ginebra

Mi querida amiga:

Te envío las diapositivas de las caretas de Castelao que me las enviaron a Buenos Aires en lugar de hacerlo directamente a tí como les había pedido. Creo que están muy bien. Estamos aquí desde hace un mes y nos toca un verano como parece no hubo otro desde hace medio siglo. Estuvimos con algunos de los amigos comunes, aún no con todos, y, en general, perdieron toda esperanza. Galicia está cada vez más abandonada. La gente joven marcha. En las aldeas apenas quedan hombres y mujeres de 18 a 45 años y crecen en las huertas y prados los tojos y las retamas. Aumentan los lobos y caballos salvajes. Un sociólogo italiano la da como un país europeo moribundo, al igual que Irlanda y Sicilia. Un país moribundo maravilloso de paisaje, con ciudades que se modifican por el giro del emigrante. La Coruña es otra, y Vigo y Santiago. Pero no se trabaja la tierra, la explotación pesquera está en quiebra y no hay apenas otras industrias fundamentales. Debemos coincidir en La Coruña el año próximo. Yo trabajo lo que puedo, pinto, grabo, hago porcelana y monté un Museo, el Museo Carlos Maside, con Díaz Pardo, que es un éxito de público. Está a 15 kilómetros de La Coruña, en El Castro, ayuntamiento de Sada.
Estuvimos con Domingo Quiroga, con los Dieste, ya coruñeses, los Martínez Barbeito, etc. Hablamos de tus artículos de La Voz, debías continuar escribiéndolos. Hace falta que la gente que está fuera ayude a quienes como pueden hacen algo en Galicia. Todos estaban contentos con tu colaboración. Bueno, Amparo, te escribo de prisa. Quiero que esta carta salga hoy con las diapositivas. Un gran abrazo de Maruja y mío. Escríbenos.

[Seoane]

1972-03-02
Carta de Seoane a Piñeiro. 1972
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1972 en 02/03/1972


Buenos Aires, 2 de Marzo de 1972

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Piñeiro:

Agradézoche moito a tua carta do 21/II/72, pois non tiña noticia nengunha de que as oposiciós de Carballo Calero poderían sere para estas datas, mais ben matinaba que terían de sere, non sei por qué, no vrau. Destaves non o vin, pois as moitas idas a Santiago foron sempre por breves horas e pra atoparme coa familia da que teño unha chea nesa cidade. Hoxe escríbolle felicitándoo. Penso que é unha moi boa adequisición pra Universidade. Noutras condiciós fai xa anos que tiña de sere cadeirádego da Universidade Compostelán.
Pola miña parte traballo illado. Renunciéi a unhas eisposiciós de obras miñas proieitadas polo Ministerio de Relaciós Exteriores deiquí polas razós que te imaxinarás i en solidaridade con outros pintores con obras censuradas polos seus temas. Mais estóu contento do traballo. Traballo tamén nunha escolma de crónicas que foron pra a radio deiquí referidas a cusas (sic) galegas e que cecáis remitiréille a Paco.
Trátase de crónicas encol de temas moi pouco tratados. Traballo, esto é todo, e remítolle as “Figuraciós” que podo a La Voz de Galicia.
Saúdos moi garimosos a Maruxa e meus pra Isabel, pra tua irmán e pra tí. Mais unha aperta grande pra tí de:

Seoane

1972-03-17
Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1972
Bos Aires
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Muñoz Manzano e Dieste. 1972 en 17/03/1972


Buenos Aires, 17 de Marzo de 1972

Sres.
Carmen y Rafael Dieste
La Coruña

Queridos amigos:

Os debemos carta desde hace tres meses o algo más, desde que llegamos. Pero en realidad no sabíamos de que escribiros como no fuesen noticias de poca importancia referidas a Buenos Aires. Tampoco queríamos referirnos al tan desagradable problema de la enfermedad de Isaac y sus lamentables derivaciones familiares. Con ellos, con Mimina e Isaac, nos escribimos, por separado, muy a menudo. Isaac me envió hace tiempo, creo que a finales de Enero, una copia de la carta que remitió a Mimina hace unas semanas. Le reproché el envío de esa copia y la carta en sí misma y desde entonces se hizo más cauta nuestra correspondencia y no nos referimos para nada a la situación creada entre ellos. Pero no podía quedarme por mi parte callado en cuanto a las injustas censuras que le hacía a Mimina. Todo esto es muy lamentable y nosotros sentimos profundamente la decisión tomada por Isaac. La Coruña, El Catro y Sargadelos no serán nunca lo mismo para nosotros que antes de ella. Mas dejemos de referirnos a esto que nos disgusta a todos y que sentimos por Mimina, por Isaac y por sus hijos. Aquí, en Buenos Aires, todo está aproximadamente lo mismo que hace un año cuando embarcamos para ahí. Continúa desvalorizándose el peso, aumenta diariamente el costo de la vida, pero no hay, en general, obreros parados y continúa absorviéndose la emigración procedente de los países limítrofes, sobre todo de Uruguay, Paraguay y Bolivia. En el orden cultural: conciertos, teatro, exposiciones, cine, continúa creciendo. Disminuye en cambio el movimiento editorial. Es decir, no sé bien tampoco si disminuye, pues nacen pequeñas editoriales de grupos estéticos o políticos que no aspiran a la exportación del libro, a crear grandes empresas distribuidoras o a depender de éstas y se defienden con poco beneficio. El Estado además no hace nada por impulsar la industria editorial, al revés de España y México. En cine tambien están en quiebra las grandes empresas filmadoras, apenas producen nada y siempre que filman algo es malo, pero en cambio se hacen películas producidas por pequeños grupos de improvisados productores con directores y actores jóvenes que están consiguiendo en películas documentales y algunos largometrajes bastantes premios internacionales. En cuanto a los amigos, Cuadrado continúa fiel a sí mismo. Varela se mudó de casa, vive en un piso 20 en la calle Charcas entre Florida y San Martín, está muy contento porque le acaban de encargar la traducción del portugués y notas para las obras de Gil Vicente. Espasandín me escribió una larga carta que le agradecí y contesté inmediatamente, esperando ahora su respuesta. Por mi parte pinto mucho. Había pasado todo el período de La Coruña sin hacerlo y pienso publicar estos meses un álbum de grabados que representan las luchas callejeras de estudiantes y policías. Esto es todo. José Luis nos escribió diciéndonos que habían cambiado ya el sistema de las ventanas del departamento nuestro, parece quedó muy bien.
No sé en que estado se encuentra la publicación de la nueva edición de tu libro, Rafael, Os arquivos do trasno. Continúo enviando los dibujos a La Voz. Lástima que los reproduzcan tan mal, líneas cortadas y deformadas, etc., pero así y todo parece que interesan. Claro que aquí es muy difícil de hacer dibujos de gentes gallegas importantes, pues ya no quedan. Trataré de hacerlos de hijos de gallegos que se destacaron en sus actividades sin renunciar a su orígen.
En esta carta no os damos más que unas cuantas noticias. Muy pocas. Contestarnos y quizá se nos ocurran nuevas cosas que puedan interesaros. Olvidaba deciros que estuvo con nosotros Mireya en un viaje que hizo a Buenos Aires. Maruja le entregó las 5.000 pesetas que vosotros nos habíais dado. No tiene aún ningún plan decidido para el futuro. Pero sospecho que de todo esto sabréis más que nosotros.

Para los dos un gran abrazo amigo de Maruja y mío:

[Seoane]

Nota: A Carmen le envío los libros de Ray Bradbury uno de estos días, no sé si Crónicas marcianas que parece que está agotado.

É unha carta moi persoal a respecto das relacións familiares de Isaac Díaz Pardo. Queda anotada na listaxe de cartas con contidos persoais ou delicados, sobre as que haberá que decidir.

1972-03-26
Carta de Paz Andrade e Rodríguez de Prada a Luís e Maruxa Seoane. 1972
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade e Rodríguez de Prada a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 26/03/1972


Vigo 26 Marzo 1972

Queridos Maruja y Luis:

Agradezco vivamente vuestra carta, vuestras palabras de consuelo, que yo sé que son sinceras, porque sois buenos y sentís las desgracias de los amigos. Vuestras palabras exaltando las cualidades de mi madre, tal vez sean exageradas, pero a mí no me lo parecen. Cada día que pasa, su falta es mayor, durante su enfermedad, no me daba cuenta de lo que me esperaba. Desde el día que hemos ido a darle sepultura a San Miguel, no he vuelto allí, hago propósito de ir, sé que es necesario, pero me horroriza entrar en aquella casa llena de recuerdos. Vosotros que la conocisteis, os dais cuenta del vacío que ha dejado, solo con su presencia llenaba la casa. Pobriña, cuanto ha sufrido.
Hace unos días ha pasado unas horas con nosotros Isaac. Creo que está mejor, por lo menos su aspecto es bueno. Mimina está en el Castro, tengo gana de verla, y es posible que si el tiempo mejora, y Valentín que está hecho un perezoso se anima, vayamos a pasar un día con ellos.
Esperamos veros pronto por aquí, y que podamos estar más tiempo juntos que la última vez.
Gloria y Alfonso os envían saludos. Un abrazo con todo cariño.

Mª Pilar

Cada oito días leo a sembranza que pubricas na Voz. A derradeira sobre García Márquez, moi certeira. Isaac estuvo derradeiramente un domingo con nos. Topeino mellor, aínda que sigue queixandose da sua doencia. Ao dia seguinte sahia pra Barcelona. E nada mais por agora. Longas cordiaes apertas de

Valentín

1972-05-07
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 07/05/1972

7 de mayo de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Bs. Aires

Querido Luis:

Al volver de Barcelona me encuentro en Sargadelos con tus cartas del 25 y 19 de abril último. En la primera viene el dibujo de la pileta que es una maravilla en todos los órdenes conceptuales e interpretativos. Rápidamente, porque como en el ejecutivo del cuento en estos momentos de lo que tengo menos es tiempo, mando una serocopia de la sección a escala de pileta relacionada con la carretera, etc. con una línea roja visual para que veas como aproximadamente ha de ser vista y observes que va a ser poco lo que se va a ver del fondo el que pasa por la carretera por lo que me permito hacerte sugestión de si no estaría bien que pensases en que, aun cuando quedasen las paredes en blanco algo semejante al sistema plástico en como resuelves los pulpos corriese una franja por el borde que la viese claramente el transeúnte y que despertase su interés para verlo todo. Me limito a hacer esta sugestión, pero, por supuesto, con la salvedad de que respetaremos íntegramente lo que tú digas. Por si no te quedó copia de lo que hiciste te envío una serocopia de un trozo.
En la tuya del 25 venían los dibujos para la exposición del libro en Barcelona, carta para mí y copia de la carta a Del Riego. Tanto Del Riego como yo hemos juzgado tu obra extraordinaria. La solución plástica del catálogo con su carga de significado y sabiduría solo tú podrías hacerla. Paco respetará todas tus sugerencias. El Catálogo lo imprime él mismo en la gráfica a la que está al frente para aprovechar el tiempo al límite necesario. El Cartel y la invitación los cuidará Xosé en Moret. El interior del catálogo irá en trilingüe. Nota preliminar del Del Riego. Colaboran Academia Gallega, Universidad de Santiago, Penzol y Museo Carlos Maside. Ciertamente es una pena que tú no estés aquí, pero... Yo he organizado las cosas lo mejor que me dieron mis fuerzas. Están trabajando en la organización Paco del Riego y Ramón Piñeiro. Además de lo que hemos podido ayudar nosotros. Afortunadamente Xosé giró en redondo y está prestando una muy buena colaboración. Alonso Montero ha aportado mucha ayuda y sugerencias, que Paco ha tenido en cuenta. Paco y Piñeiro irán tres días antes a Barcelona a montar la exposición y presentar la muestra. Son nuestros invitados en todo. También hemos invitado a Alonso Montero y a Ferrín para protegernos por otro flanco y acaso llevemos también a Risco. Ya te puedes dar idea de la cantidad de esfuerzo que fue necesario para coordinar todo esto, y la cantidad de fuerzas que tuve que movilizar para conseguirlo. Yo tengo que estar pasado mañana de nuevo en Barcelona donde sigue José Luis al frente de las obras. Te escribiré desde allí.
Perdóname que hoy no te siga contestando más sobre esto. Dejé esta carta para hoy porque ayer, cuando te la iba a escribir me llamó el Alcalde de Cervo para anunciarme que el Gobernador vendría hoy a vernos junto con la Directora Gral. de Enseñanza Media y quería saber qué se traían. Ella fue la que arrastró al Gobernador a ver esto. Él vino a regañadientes. Él es un hijo de puta, un cínico y capaz de cualquier cosa. Ya te contaré. No pasó nada. Ella quiso llevar dos jarras tuyas. Pero el tipo sigue en su empeño de ponernos un hogar de altos mandos de falange en la casa de la Administración. ---- Álvaro Gil y Pepe Fernández andan dando la vuelta al mundo y no vuelven hasta finales de mes. Ellos son los únicos que pueden impedir esto. Por cierto a la vuelta de Barcelona me entero que a Álvaro Gil le murió la hermana que tenía en Lugo, la que había sido novia de Álvaro Cebreiro y le siguió escribiendo hasta la muerte de este. Hablé con Antoñita para lo de la fotografía de Álvaro. Se la enviará a Núñez Búa que también se la pidió.
Hoy me vi con la sorpresa de que me has metido en una figuración de La Voz. ¿Qué quieres que te diga? El dibujo me gustó tanto que yo no sé si soy así como me has retratado pero me gustaría ser así. Dios te lo pague.

Un abrazo muy fuerte para Maruja y para ti
Isaac

1972-05-22
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1972 en 22/05/1972

Buenos Aires, 22 de mayo de 1972

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tu carta del 22/V/72 desde Barcelona y también el catálogo de la muestra del libro que estáis realizando. Me alegra todo lo que me dices del éxito obtenido por la muestra, de tu contento por la participación activa e inteligente de Del Riego y de Piñeiro y la participación de los invitados y tuya en la clase de lenguas románicas y particularmente la tuya en la cátedra de Salvat. Noto en tu carta que estás satisfecho del trabajo que hiciste y me alegra mucho. También recibí un ejemplar del catálogo y me gustaría me enviases uno más. Lo mismo algún fetiche del que no recibí ningún ejemplar. Me sorprendió que no hubieses invitado a Blanco Amor que hubiese sido un representante de los que estamos fuera y somos, en general, desconocidos para mucha gente de ahí, o no servimos aunque nos imiten y nos copien a hurtadillas todo lo que hicimos con más amor y entusiasmo que saber. Pero esto es otra cuestión, de la que preparo para publicar con tiempo, un ensayo con ejemplos y razones de lo que la Galicia cultural debe a la minoría intelectual emigrada. Estoy deseando ver los artículos de la prensa barcelonesa y las fotografías de la exposición. No me dices nada de tus decorados para Valle Inclán y de todo lo que hiciste para Salvat. De este me gustaría enviase los figurines míos para Castelao y los proyectos de decoración al Maside. Pídeselos, por favor.
Aquí, en Buenos Aires, estuvieron hace unos días invitados por Iberia varios periodistas españoles y directores de Agencias de viajes en diversa ciudades de España. Algunos gallegos, entre ellos Francisco Pillado y Antonio Fernández Tapia, a quienes acompañamos bastante gustándoles mucho Buenos Aires. Nos hablaban de la sorpresa de los periodistas del resto de España por el movimiento cultural argentino, la de los madrileños y barceloneses, pero de este ya hablarán contigo o ya hablaremos. Por Fernández Tapia envié el poder que me pidió Sineiro para José Luis Vázquez y el libro de Blanco Amor y los dibujos para que se los entregue a José y tú con éste dispongas de todo. Me falta por enviarte la orla que me pides para la pileta, que te enviaré en estos días y no estoy comprometido, de momento, a nada más. Estoy terminando un nuevo mural y preparando la exposición de agosto. Ahora, el día 14 de junio, inauguro una de grabados en Montevideo y también con grabados participo como invitado especial en la bienal de Tokio. Si vuelvo el año próximo a Galicia tengo varios proyectos personales para realizar que creo interesantes y útiles para Galicia. Te escribiré sobre ellos cuando estén maduros.

También leí la copia de la carta de Santamarina a quien respeto por lo que todo los amigos me dicen de él, pero no comprendo cómo siendo un escritor además de profesor quiere corregir el idioma de los demás. Por mi parte no tengo nada literario que publicar en el Castro, pero me negaría a ser corregido por él o cualquiera, aunque sepa que no se refiere a mí en eso, pues vengo escribiendo gallego desde que era estudiante con arreglo primero a las reglas de la Irmandades y luego a las que siguen de Galaxia y la Academia. También se ofrecen para hacer correcciones los profesores de románicas de Santiago que están más cerca, delante de mí se ofrecieron a La Voz de Galicia. Pero son los escritores y el pueblo los que hacen un idioma y no los filólogos e historiadores del mismo. En la misma carta de Santamarina hay errores como “o labor” en lugar de “a laboura”, “sin embargo” en lugar de “non embargante” o “descasí”, que son las verdaderas formas gallegas y escapa de los vulgarismos que, naturalmente son las corrupciones populares y escribe “admiradores” en lugar de “ademiradores” para no lastimar la regla filológica, etc. En apenas diez líneas se le encuentran a él lo que para otros constituyen defectos. Cada uno debe seguir las reglas ortográficas mayoritarias y en cuanto al vocabulario seguir el del pueblo y el que le marca su instinto. Con arreglo a Santamarina, Ricardo León, o Rodríguez Marín, debieron corregir a Valle Inclán y los gramáticos castellanos de ahora a Cortázar o a los escritores latinoamericanos de hoy.

Bueno nada más por hoy. Recibe un fuerte abrazo de Maruja y mío:

Seoane

1972-05-22
Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Vázquez Freire. 1972 en 22/05/1972


Buenos Aires, 22 de Mayo de 1972

Sr. D. José Luis Vázquez Freire
El Castro

Querido José Luis:

Uno de estos días pasados, exactamente el 26, envié por Antonio Fernández Tapia, el yerno de Federico Nogueira, el poder que me pidió a su nombre Santiago Sineiro, para intervenir como apoderado mío en las juntas de socios de Sargadelos y en los términos que él indica en su carta, pues, hasta ahora, venía haciéndolo Isaac y según él no es posible, según leyes de hace pocos años que él cita y yo desconozco, que pueda hacerlo por el “Laboratorio de Formas” y por mí. Sospecho que él habrá comentado con usted sobre la aceptación de este poder y por mi parte no dudé en hacerlo muy complacido, aunque a[ñ]adiéndole nuevas molestias que no sé de qué modo compensar.
Recibí carta de Isaac desde Barcelona, muy entusiasmado con la inauguración de la exposición del libro y con la intervención que tuvieron Del Riego y Piñeiro. Me dice que fue un éxito extraordinario y que se publicaron numerosas notas alrededor de ella y del local. Hoy le contesto felicitándole, felicitación que hago extensa a usted, pues me dice que usted estuvo trabajando con él en Barcelona, lo mismo que José. También me dice que hizo diapositivas de como quedó todo. Bueno, es un paso importante más.
Por aquí estuvieron Francisco Pillado por La Voz de Galicia; el nuevo director de El Ideal Gallego y, como ya dije, Fernández Tapia por su Agencia de Viajes. Fueron invitados por Iberia y pasaron cinco días. Los hemos acompañado lo que hemos podido porque ellos venían con un programa preparado, y creo que marcharon muy contentos de Buenos Aires, aún sin llegar, en tan pocos días, a ver demasiad[as] cosas. Tuvieron unos días de un clima muy agradable, pues este año parece no venir el invierno en Buenos Aires. Los que disfrutaron fueron días primaverales.
Esto es todo por hoy. Reciban María Elena y usted de Maruja y mío un saludo muy amigo y cariñoso y usted un fuerte abrazo de:

[Seoane]

1972-09-15
Carta de González López a Seoane. 1972
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1972 en 15/09/1972


Nova Iorque, 15 setembro 1972

Sr. D. Luis Seoane
Bos Aires (Arxentina)

Querido Luis:

Ó chegar eiquí me atopei que non tiña o teu enderezo. Mandeillo a pedir a Bos Aires, máis dalí aínda non mo mandaron. Por iso, fágoo hoxe por medio dunha carta a Prada.
Queríache dar as gracias polas atenciós que ti e a túa dona tivéchedes connosco e os ratos agradables que pasamos xuntos na túa casa i en Montevideo.
Hoxe recibín de España, mandado por Piñeiro, un recorte da Voz de Galicia co dibuxo que me fixeche e ca nota, agarimosa, biográfica que puxeches ó pé do dibuxo e que che agradezo.
Onte estiven na casa de Paco Ayala e vin un excelente retrato que lle fixeche á súa dona, que é unha gran admiradora túa e do teu traballo, así como tamén Ayala.
Granell está convalecente dunha hernia interior que lle operaron.
Espero que si vides por aquí, podamos vernos e a mudarnos .

Con saúdos de María e meus prós dous, cunha forte aperta.

Emilio

1972-09-20
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1972 en 20/09/1972

20 de septiembre de 1972

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Te confirmo una mía del 7 cte. que se cruzó con la tuya del 11 idem que me llega ahora. También recibí el catálogo de tu exposición y ya puedes suponerte cuanto celebro el éxito que estás teniendo. Mimina te envió una nota que salió en La Voz con motivo de esa exposición. ---- Tomo buena nota de cuanto me dices en tu carta, de lo que estás publicando y de tus proyectos. Lo del viaje a Méjico es una posibilidad. Veremos más adelante. No es el trabajo lo que me impediría aceptar el ofrecimiento son los muchos problemas que me cercan, de difícil solución, los que me podrían impedir aceptarlo, porque un viaje así podría pasar de ser una maravilla en condiciones normales a ser un infierno en las anormales que vivo, porque los problemas míos viajan también conmigo, y son mayores cuanto más alejados estoy de ellos. ---- A Mimina la operarán el 25 y yo tendré que estar al [FALTA TEXTO. Nota manuscrita superposta “Non vai”] a la lista de las gentes que le despiertan odio. ---- Comprende lo dif[íc]il que me es pensar ahora en ese viaje a Méjico. ----
Te mando un anteproyecto de Institución Práctico-Pedagógica. Me gustaría conocer tu criterio sobre ella. Quiero además que me digas si es de tu conformidad que el Laboratorio de Formas figure, el primero, en la asistencia a este centro. El edificio se está haciendo. No sé si no es una locura que yo esté embarcándome en todo esto con los terribles problemas internos que me cercan, pero si los superase sería aquí donde concretaría mi tarea principalmente.

Nada más por hoy un abrazo muy fuerte a ti y a Maruja

[Díaz Pardo]

1972-09-20
Carta de González López a Seoane. 1972
Nova York
Nova York
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de González López a Seoane. 1972 en 20/09/1972


Emilio González
425 W 57th av.
New York, N. Y.
10019
Teléfono: CO5-7283

Nova Iorque, 20 setembro 1972
Sr. D. Luis Seoane
Montevideo 1985
Buenos Aires (Argentina)

Querido Luis:

Fai uns días, o día que recibín de Galicia un recorte da Voz de Galicia co dibuxo que me fixeche e unha agarimosa nota biográfica, envieiche unhas letras por medio de Prada, pois non tiña teu enderezo. Hoxe, que Casal, o axudante do segredario da Casa de Galicia, doume o enderezo, mándoche direitamente xa o meu reconocimento polo dibuxo e polas atenciós que tiveche conmigo e ca miña dona. Pasamos un día moi agradable convosco en Bos Aires i-outro, aínda que breve, en Montevideo.
A Granell operárono dunha hernia e está aínda na convalecencia.
En España os ultrareaicionarios están dando cantas pasadas poden, pasadas de Paco Manufeiro , antes de que escomence o curso.

Con agarimosas lembranzas pra os dous de María e miñas, unha forte aperta.

Emilio González

1972-12-28
Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Muñoz Manzano a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 28/12/1972


La Coruña, 28 de diciembre de 1972

Queridos Luis y Maruja:

La feliz noticia que me ha dado Mimina de que salís el día 2 de Buenos Aires me ha ocasionado un sobresalto y me han hecho subir el rubor a las mejillas.
¿Cómo dar alas a esta carta para que lleguen antes de vuestra salida? Me temo que no sean bastante rápidas las del avión y, así, la encomiendo a San Cristobal, patrón de los viajes, y a Santa Rita, abogada de imposibles.
No quisiera que os pusierais en camino hacia España con la más leve duda sobre nuestro largo silencio, cuando habéis estado tan presentes en nuestro recuerdo, en nuestras conversaciones, en nuestras esperanzas.
Supimos por Mimina de los malos ratos de Maruja –colgada–, y de que ha superado, como era de esperar, la dura prueba. (De Maruja se esperaba naturalmente que lo supere todo). Supimos de la exposición y de los repetidos y merecidos éxitos de Luis; y hemos recibido esas gentiles muestras de amistad: los dibujos de Rafael y Eladio en La Voz de Galicia, con sus elogiosos artículos, el envío de las Crónicas Marcianas –que he vuelto a leer con interés, aunque las había pedido para Fermín– y El hombre iluminado, y del mismo autor, que no conocía.
Hace pocos días, nos ha llegado A maior abondamento, conmovedor y apasionado libro, precioso en todos sentidos. Y hoy el hermosísimo Intentando golpear ideas, que nos ha entregado la pareja Marijke y Ramón Temes, a los que hemos estado a ver al H. Atlántico.
Ha sido un año muy complicado. Mucha parte en nuestro silencio ha tenido La saga de los Díaz Pardo, tremendísima, desconcertante, desesperante, tiernísima. No era posible contarla ni había modo de resumirla. La sufríamos. Ahora las cosas están muy encaminadas. “Después de la tempestad viene la calma”, se dice. Y parece que estamos ya en la calma o cerca de ella.
Nos entristecieron mucho las desgracias familiares: la muerte de Eladio Dieste –el hermano mayor después de Enrique– y de mi hermano Nazario, también magnífica persona.
Rafael refundió el nuevo libro que iba a entregar a Seminarios y Estudios –lo han terminado hace unos días– que es, al parecer, el último del ciclo filosófico-matemático, y que termina muy felizmente sus investigaciones.
Yo he tenido más trabajo del que puedo desempeñar: en la Inspección, en casa, y quizá no tantas fuerzas como antes. Con todo, me siento animosa.
Como podréis suponer, toda la conversación con los Temes ha girado en torno a vosotros. Os tienen a los dos gran admiración.
Así que nos hemos entendido muy bien. –Por ellos sabemos que Maruja manejará en breve su 124, por favor, no desde Madrid en este tiempo. Que empiece por estas rutas, más familiares y de temperatura más benigna. ¡Bravo por Maruja!
Y el caso es que no tengo más tiempo de escribiros porque quiero que salga ésta.
Queden presentes estas verdades:
Nuestro silencio ha estado lleno, a partes iguales, de vuestro recuerdo y de amistosos remordimientos.
Hemos agradecido profundamente vuestros signos de amistad. Estamos contentísimos de que vengáis.
Dad un abrazo en nuestro nombre, al despediros, a los buenos amigos: Marika y Varela, Baudi, los Scheimberg, etc. Un etcétera que vosotros sabéis llena.
Saludos de Mireya, que estos días está en cama con gripe, complicada de sinusitis. Ya va mejor.

Muy feliz Año Nuevo, y feliz viaje. Con un abrazo de

Carmen

1972-12-28
Carta de Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1972
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste a Luís e Maruxa Seoane. 1972 en 28/12/1972

La Coruña, 28 de diciembre de 1972

Queridos Luis y Maruja:

Carmen os dice con envidiable transparencia mucho de lo que yo tenía que deciros. Los dos sentimos lo mismo, y ni siquiera cada uno a su modo. Los dos, de la misma manera. ¿Razones de nuestro silencio? Irracionales casi todas, incluidas algunas de las de más bulto, tal como los trabajos –unos inútiles y, por lo tanto, conformables, y otros resueltamente inútiles –que desde hace meses le viene ocasionando a Carmen la reforma de la Enseñanza, con todos sus tanteos, trámites burocráticos, trasacuerdos, etc. Como ella toma las cosas en serio, no puede limitarse a lo que se llama cumplir, y aún los cumplimientos son ya, de suyo, bastante complicados. Yo la ayudo hasta donde es posible, y me resulta muy grata la colaboración cuando se trata de afrontar problemas realmente básicos, empezando por los relativos a Galicia. Ella también me ayuda, y sería feliz con solo esa ocupación, pero generalmente no dispongo de otro secretario que yo mismo, notoriamente deficiente. ¡Un lío!
Doy un nuevo vistazo a la carta de Carmen, por si omite algo importante... Nada. Está todo. La esplendidez y novedad –dentro de su proceso personal– de los grabados de Luis no pueden ser comentados con la velocidad de estas líneas. Y de los poemas –cuya intención general comparto y entiendo perfectamente– me queda un encendido recuerdo (volveré a leerlos), en que resaltan sobre todo los personajes más dignos de amor... Pueden más que los otros; con su inocente dignidad –que ni siquiera intenta ostentar ese título– convierten en fantasmales virutas de pesadilla a los otros. Quizá como eco de la palabra antimateria, me salió una de estas mañanas al despertar una curiosa palabra: antiseres... ¡Es inquietante!
Gracias, Luis, por todo. En el todo va incluida tu semblanza de La Voz de Galicia que Carmen menciona. Además de sus efectos cordiales y definitorios, los tuvo también publicitarios, según pude comprobar enseguida: a los dos días me llegaron dos libros de un colega, con una atentísima carta en que hacía mención de mi efigie y tu artículo. Firma, Justo Español. Títulos: Cromopatía (en dos partes, copia mecanográfica del autor), y La ciencia del bien comer. El primero de aplicaciones médicas y astrológicas. Supongo que también pictóricas. Ya lo estudiaremos. ¡Envío en verdad conformante!
Dos arquivos está en pruebas de página, que acabamos de corregir cuidadosamente.
El nuevo libro que menciona Carmen cuenta ya con editor: Seminarios y ediciones (Madrid). El Félix Muriel aparecerá –se espera que antes del verano– en una nueva colección, Alianza III, de Alianza Editorial. Está ya firmado el contrato.

Feliz Año Nuevo. Abrazos

Rafael

[Manuscrito na marxe esquerda:] ¡A las Felicitaciones de Carmen para la invencible Maruja, añado mis entusiastas vítores!

1973-02-04
Carta de Alvajar a Seoane. 1973
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. 1973 en 04/02/1973


Ginebra, 4 de febrero de 1973

Querida Marujiña:

Recibí tu carta. No te molestes en certificarlas porque llegan todas y ninguna se pierde. Además, como no hay nadie en casa no las dejan, y te ponen un papelito para que vayas en el término de tantos días (pocos) a buscarlas al correo. Si no vas a tiempo, las devuelven. Y nuestro horarios, que casi coinciden con las del correo, no nos permiten la mayor parte de los días llegar a tiempo.
Antes de pasar a contestar tu carta, y para que no creas que soy como aquel individuo que el día del cumpleaños de sus amigos les regalaba una fotografía de él, te diré que esas fotografías son para que se las hagáis llegar a Domingo Antonio Quiroga Ríos, que tanto os adora y admira, que no pasan quince días sin que se ponga a hacer loas de vosotros por correspondencia. Si no lo veis con frecuencia, las podéis dejar a su nombre en La Voz de Galicia o dárselas a Pillado para que se las pase a él. En el momento que más cómodo os venga. Reconocerás, Maruja, el vestido que me compré en Buenos Aires. El otro está hecho con dos pedazos de trapos de colgar en la pared que vendían en una tienda de cosas típicamente bolivianas que pusieron en el lugar donde estábamos trabajando en Chile y que me costaron cuatro perras. Tienen muchos más colores que los que se ven en las fotos: azules y morados, por ejemplo. Lo negro es un albornoz árabe. Las mando porque son las primeras fotografías de mi vida donde no estoy espantosa, y como los Quiroga “nos ponen en álbum”...
Ahora paso a tu carta, empezando por decirte que cada día estoy más admirada de las cosas que hace la gente ahora a las edades de tu suegra. Es estupendo. En cuanto a lo tuyo, te diré que la gripe de este año agarra generalmente fuerte, con mucha fiebre y secuelas de todas clases. Especialmente deja muy agotada. Yo, por ahora, no la atrapé. Lo que sí atrapé fue un ataque de reuma en el brazo derecho que no me deja ni levantar un cenicero o una taza de café. Felizmente me permite escribir a máquina. Pero, en fin, no me preocupa mucho porque supongo que es cosa pasajera. Otras cosas más permanentes me inquietan más. Ya llegaremos a eso.
Le he escrito ayer a Anita transmitiéndole detalladamente todo lo que me decías en tu carta. Espero respuesta, pero además le he dado vuestra dirección en La Coruña por si quiere, además, escribiros.
Asunto viaje a La Coruña. Excuso deciros cuánto os agradezco la hospitalidad, y sobre todo la buena voluntad, porque ya sé que lo hacéis pensando hacerme bien. Es decir, que es una invitación “activa” y no “pasiva”. Por el momento no puedo contestar concretamente. Pasa esto. Sigo mal, con mi famosa enfermedad, que empezó hace siete años y no quiere dejarme. Va mejor, pero no bien. No empiezo a explicárosla porque se necesitan cinco volúmenes para relatar mis peregrinaciones de médico en médico (que sostenían que no tengo absolutamente nada), y luego de psicólogo en psiquiatra, porque, como no tenía nada, tenía que ser psicólogo. Ahora parece ser que han descubierto que casi todas estas cosas tienen, como yo he sostenido siempre, un origen orgánico, y no psíquico. Parece ser que se trata de depresiones endógenas. Las células de la corteza cerebral se ponen de repente a producir no sé que cosa que anula la acción de no sé qué otras dos, necesarísimas. Los médicos mexicanos, tratando de encontrar un remedio para la tuberculosis, descubrieron unos medicamentos que la tuberculosis no la curaban, pero sí lo otro, y los tuberculosos de las clínicas se sentían de repente animados, vitalizados e inclinados a la organización de terribles bailongos. Desde entonces, tanto en América (Estados Unidos sobre todo) como en otras partes, están utilizando estos medicamentos con gran éxito. Otra de las cosas que da resultados muchas veces, sin que se sepa por qué, es el agua litinada (los antiguos litines), que estoy tomando a litros. Los otros medicamentos no me atrevo a tomarlos sin vigilancia médica, porque tienen efectos secundarios fuertes. Tengo los medicamentos, porque una amiga me los ha dado, pero no los tomo. Mi médico actual se puso furioso cuando le hablé de emplear medicamentos para hacer desaparecer lo que resta de mi enfermedad, porque dice que “está absolutamente seguro” de que lo mío es de origen psicológico: sentimiento de inseguridad, etc. En fin, mentalidad de refugiada. En vista de eso, pedí hora con una delas notabilidades de aquí con la que ya he estado en tratamiento hace años, cuando más grave era la cosa. Pero aunque pedí hora hace tres meses no he podido conseguirla antes del lunes próximo. Iré a verlo, porque es un hombre en cuya inteligencia confío y que tiene todas las calificaciones necesarias para el caso: médico general, neurólogo, psiquiatra y psicólogo, profesor de la Universidad, etc. Claro está que la última cuenta que le pagué cuando estuve en tratamiento con él ( que no pensó para nada en cuestiones psicológicas) fue de cinco mil francos, pero la salud es ante todo. Voy a pedir su opinión y su consejo, y luego obrar en consecuencia. En mi estado no me atrevo a hacer planes de viajes, porque hay días y temporadas largas en que no puedo ni andar, y simplemente me arrastro para venir a la oficina y apenas me las arreglo para seguir trabajando. No digo nada a nadie, pero paso por un verdadero infierno. Cuando fui a Chile lo pasé muy mal; no así en Buenos Aires, donde sólo tuve dos días malos. Durante mucho tiempo he tenido que trabajar sentada en el suelo, disimulando y haciendo pasar eso por una originalidad, porque no me tenía en las sillas. En fin, para que seguir...
Espero, pues, la opinión de Feldmann, aunque esa opinión me cueste un ojo de la mismísima cara. Luego está, además, la cuestión de mi trabajo. En principio, debería seguir trabajando hasta eso del 19 de mayo, y luego tendría que interrumpir un mes, en el cual tengo forzosamente que ir a París por unos días para renovar mis papeles, que caducan. En ese momento, de estar bien, me quedaría cierto tiempo para ir a La Coruña, si vosotros pensáis estar ahí y en ese momento no os estorbo. Vosotros me lo diréis. Si es posible pronto, para poder hablar con mi jefa de estas cuestiones de trabajo y saber con un poco más de seguridad si interrumpo en mayo o si tengo que interrumpir antes (cuestiones reglamentarias largas de explicar). Así que cuando tengáis un momento, contestadme dándome una idea de esto.
Uno de estos días en que me siento mejorcita (hay veces, como os digo, en el que no puedo andar a causa de los vértigos) quiero ir a buscaros dos discos que creo que os gustarían: una canción de Brassens sobre todos y cada uno de los reyes que quedan en el mundo, y otra que me gusta mucho, aunque ésta no sé cómo se llama ni de quién es la mujer que canta, pero estoy segura de que os gusta. Si los encuentro, os lo mandaré.
También, de ir allá, quiero que me digáis si queréis algo de aquí, para buscarlo con tiempo. Pregúntale también a Pillado si quiere o necesita algún libro que pueda llevarle o mandarle, y saludadlo de mi parte.
Espero respuesta vuestra para ir tomando las disposiciones necesarias por si llego a encontrarme bien, y digo “por si” porque ya os imaginaréis lo que es para mí la idea de encontrarme en un aeropuerto sintiendo que me caigo y que, cueste lo que cueste, tengo que aguantar, retirar mis maletas o facturarlas, llegar a donde sea, etc., etc. Os pido información con tiempo porque, dadas las condiciones en que trabajo en las Naciones Unidas, necesito preparar las cosas con bastante anticipación, para que no digan que les creo problemas.

Mil cariños a los dos y muchas gracias.

Amparo

1973-02-14
Carta de Alvajar a Seoane. 1973
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Seoane. 1973 en 14/02/1973


Ginebra, 14 de febrero de 1973

Marujiña querida:

Ni bien hube echado la carta en que te decía que aún no había atrapado yo la gripe que por derecho correspondía, tuve que llamar corriendo al médico para pedirle un certificado para quedarme en casa, porque tenía 40 de fiebre. Así que antibióticos, pastillas para la tos, supositorios para la fiebre y toda la parafernalia de la gripe. Ahora ya va bien y mañana regreso a la oficina.
¿Cómo va tu flebitis? No me extraña que te haya dejado la gripe esa secuela, porque la que yo tuve hace dos años me dejó una neuritis en el brazo izquierdo que me pasé tres meses viendo y contemplando todas las estrellas de firmamento. Todavía que queda de eso un temblor en los dedos que a veces no lo puedo dominar. Espero que estés mejor.
Aún así me las arreglé para ir a ver a mi notabilidad de profesor Feldman, a causa de lo otro que es más importante. Al principio estaba un poco picado, porque después de todo yo lo había abandonado en el año 1967, y eso a nadie le gusta. Me dijo con un ligero retintín: “Yo pensé al ver que usted volvía: “Afortunadamente, Mme. Alvajar es inteligente y comprende”. Le contesté: “Dr. Feldmann, eso es lo que pensé yo: “Afortunadamente el Dr. Feldmann es inteligente y comprende”. La verdad es que uno tiene tendencia a suponer que todo médico, y especialmente todo psicólogo o psiquiatra, es un hombre inteligente y comprensivo, y yo te digo por experiencia que de los muchos que he visto ninguno me ha dado la impresión de una verdadera inteligencia, salvo éste. A pesar del fracaso de su tratamiento anterior, siempre he pensado en él como el único hombre inteligente que he visto aquí. Luego todo marchó muy bien, tanto que, ¡oh, sorpresa, sobre todo viniendo de un suizo!, al despedirse de mí hasta dentro de quince días me dio un tiernísimo beso en la mejilla, y aún no he salido de mi asombro. Comprendió muy bien todo lo que le expliqué, me dijo (lo que yo ya sabía) que desde el año 1967 en que yo había interrumpido el tratamiento con él hasta ahora la psiquiatría y ramas conexas de la medicina habían hecho enormes progresos, que había muchísimos medicamentos nuevos, que comprendía mi necesidad de recuperar la “joie de vivre” y de sentirme bien, que “qu´est que c´est que cette histoire de se coucher à sept heures du soir?”, etc., etc. Me dio dos misteriosísimos medicamentos, uno de ellos que fui a buscar en la farmacia, donde me contaron las pildoritas una por una y me las dieron en un frasco en el que no hay ni el nombre del medicamento, y otro que se sacó el mismo como quien dice del bolsillo del chaleco, y que debe de ser un medicamento que está todavía en experimentación, porque no viene de ningún laboratorio médico, sino de un instituto de investigaciones sobre Lípidos, y me dijo que volviera dentro de quince días. También me dijo, “Pero tiene usted una cara estupenda”, y le contesté: “Dr. Fielmann, esta cara que tiene usted delante tiene encima catorce colores mezclados, así que no le extrañe que el resultado sea decente”. Claro está que se echó a reír. Ahora hay que tener paciencia, porque estos medicamentos (que creo que son de los que llaman “imaos”) son de actuación lenta.
Ahora voy a ver si os digo todo lo que tengo que deciros, que siempre se me queda alguna cosa en el tintero.
Me contestó Anita diciéndome que os escribía directamente y que ya había recibido carta vuestra. Parece que vuelve a Buenos Aires en marzo, peor que antes pasará por aquí.
Recibí una carta de Aurora Cortázar, que debe de haber venido por sus propios pies, puesto que debe de ser así como mandan las cartas que no traen ni un solo sello, ni siquiera el nombre del remitente. Fecha de la carta: 11 de diciembre. Llegada: 10 de febrero. Todas las noticias que me da ya las había recibido, claro está, de los propios interesados, en cartas con sus debidos sellos, salvo la noticia del nacimiento de la niña de Arturo. Dice Aurora, entre otras cosas, que tenéis la intención de venir por aquí. Os quiero prevenir antes. Lo que está sucediendo en este país es un verdadero escándalo. De un día para el otro suben las cosas, a veces de repente un 230%, aunque parezca mentira. Tenéis que contar con que todo está por lo menos el triple más caro que la última vez que pasasteis por aquí. Y digo “por lo menos”. A mí me parece un verdadero disparate pagar estos precios. Mi casa es pequeña (no es la de las fotografías que mandé para Quiroga, que están tomadas en casa de los Fernández Buján, que él es de Corcubión), pero hay dos habitaciones, una de ellas con una cama grande. En la otra hay un sofá cama, donde yo duermo muchas veces y donde he dormido todo el tiempo que Aurora estuvo aquí. Trataría de no molestaros por las mañanas, porque me levanto muy temprano (a eso de las seis menos cuarto). Me voy a las ocho y no vuelvo hasta las seis o las seis y media. Tendríais la casa para vosotros, con absolutamente todo lo necesario para vivir. Las tiendas necesarias están cerca. Hay autobuses en la esquina que os llevan a todas partes de la ciudad. La Ciudad Vieja está a un paso, con las galerías de arte y los museos. Aunque no sea época de vacaciones de verano de Marta, la cosa tiene arreglo. Viene los jueves a bañarse y arreglarse y a asistir a sus clases de latín, solfeo y guitarra, y ese día tampoco duerme en casa. Sólo duerme aquí los sábados, y los Fernández Buján están encantados de tenerla con ellos ese día, tanto que tengo a veces que pelearme para que me la dejen en casa. Sonia, su hija, es muy amigota de Marta y les gusta mucho estar juntas. Me gustaría mucho que las conocierais, porque tiene excelentes cualidades, y además hace mucho tiempo que tengo ganas de hablar con vosotros acerca del porvenir y los estudios de esta niña, porque creo que Luis puede darme buenos consejos. No entro ahora en el asunto porque pienso que de una manera o de otra os veré pronto.
La Galería Kreuger sigue mandando las invitaciones para los “vernissages” a nombre de Luis acá a casa. Medio se disolvió. Tiene fama de ser un hombre muy competente en lo suyo y honrado, pero insoportable en el trato con sus asociados. Una socia de él, una italiana casada con un suizo sobrino de Le Corbusier, llamada Ana María no sé cuantos (he estado buscando los catálogos donde está su nombre, pero me los debe de haber robado Marta, que es museómana y galeriómana) acaba de abrir una galería nueva que se llama Arte Moderno, aquí cerca de casa. Está en un piso alto, y son dos “dúplex” unidos, una casa lujosísima. Inauguró la galería con una exposición de Fernando Maza, que al llegar aquí lo primero con que se encontró fue con mi nombre en la lista de invitaciones a los “vernissages”, claro está que a casa de Luis. El ya traía mi dirección, que se la había dado su madre; llamó en seguida y pasamos varios ratos juntos. Acababa de exponer en la Bienal de Venecia, con mucho éxito, y ahora tiene una exposición en París y otra creo que en Turín. Aunque está separado de su mujer, que es norteamericana, pasa largas temporadas con ella y con su hijo en un pueblecito que está a unos kilómetros de Palma de Mallorca, un pueblecito muy sencillo, poblado de artistas, al parecer. Me ha invitado a ir allá, pero dudo de poder hacerlo.
Sigo recibiendo La Voz de Galicia, que está mucho mejor informada que La Tribuna de Ginebra o cualquier otro periódico de aquí, y sobre todo trae muchas noticias de Buenos Aires y Chile. Hace unos días sacaron una fotografía del Perón con un aspecto de apolillado que da miedo, diciendo que se va a Rumanía a hacerse un tratamiento gerontológico, lo cual no deja de ser una especie de “pajueranada”, porque el tratamiento de la Dra. Aslam nos lo estamos haciendo todos desde hace mucho tiempo, a título preventivo, porque tan apolillados todavía no estamos. Hace más de veinte años que tengo yo correspondencia con ellos y de vez en cuando me hago el tratamiento, y también Aurora lo emprendió, aunque con pildoritas, porque le tiene verdadero pánico a las inyecciones. También otra vez sacaron como gran novedad una fotografía de una pianista que se acababa de hacer un lifting, una “cara nueva”, como ellos decían. Supongo que sacan esas cosas cuando no encuentran otras con que rellenar un hueco, pero no dejan de asombrarte.
Me tienen prometidos para el sábado los dos discos de que os hablé. El de Grassens es el último y estaba agotado. Así pasaron la canción de los reyes por radio un par de veces, y luego no volvieron a pasarla más, porque como tienen tanto miedo de ofender a los jefes de Estado de otros países... Tanto que está seriamente penada cualquier ofensa pública a cualquiera de ellos. El otro resulta que es de Juliette Greco, cosa rara, porque esa mujer se ha dedicado a cantar las mayores estupideces del mundo desde hace varios años, de modo que no respondo de la clase de canciones que hay en ese disco, a parte de la que se llama “Mon fils, chante”. Os lo mandaré por correo la semana que viene.
Ahora os dejo, porque aprovechando estos días que he pasado en casa me estoy haciendo un pijama “serio”, es decir, sencillo. Todo lo que se encuentra por aquí está lleno de froufrous y de chichis, y no comprendo por qué razón hay que vestirse de idiota para meterse en la cama. Ya veremos lo que sale, porque hace muchos años que no coso en serio.
Y ahora dejo de daros la lata. Ya me avisaréis cuando recibáis los discos, para que me quede tranquila y sepa que no os los robaron por el camino.
Saludos a Rafael y Carmen. Ya sé que estuvo aquí Mireya, porque me escribió. Le contesté, pero no sé si mi carta llegó a tiempo, porque estaba a punto de volverse a América.

Saludos igualmente a Pillado y mil cariños para vosotros.

Amparo

1973-03-20
Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973 en 20/03/1973


La Coruña, 20 de marzo de 1973

Sr. D. Antonio Pérez Prado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Empiezo a escribir algunas cartas. De cierto modo, estamos pasando el precio de adaptación necesario para sentirme con la debida nostalgia y tener verdadera conciencia de la lejanía de muchas cosas que queremos. Además estoy trabajando para una exposición que se celebrará en Madrid alrededor del 20 de mayo. No sé nada de su libro y estoy realmente interesado en saber si salió, se distribuye y si está a la venta o está esperando abril o mayo para su distribución. En caso de haber salido, le pediría que enviase ejemplares a La Voz de Galicia, a su director Francisco Pillado y al administrador Santiago Rey, es decir, tres ejemplares, pero dos de ellos dedicados. Otro a Miguel González Garcés, Casa de la Cultura. Jardín de San Carlos. La Coruña, que seguramente le dedicará un artículo. Y, por favor, el mío que estoy deseando tenerlo, pues creo, como usted sabe, que este libro es muy importante para crear interés entre los gallegos sobre ellos en relación con Buenos Aires. Si salió, me gustaría conocer la reacción de los primeros lectores.
Aquí todo aparenta estar muy tranquilo. Vive uno en La Coruña en una especie de Nirvana, tal es nuestra quietud reflejo de la ciudad. Maruja encontró dos argentinos que trabajan aquí, uno de ellos un taxista y otra la propietaria de una perfumería. Es posible que constituyamos, de continuar aquí, la Casa Argentina o el Centro Argentino, para enjuagar juntos nuestras nostalgias. Galicia está muy bella, pero demasiado tranquila, aparentemente indiferente y lejos de todo.

Un gran abrazo de Maruja y mío:

[Seoane]

Esta carta se la enviamos a casa de Palmás por ignorar su dirección.

1973-06-22
Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pérez Prado. 1973 en 22/06/1973


A Cruña, 22 de xunio de 1973

Dr. Antonio Pérez Prado
Buenos Aires

Meu querido amigo:

Recibín o seu libro adicado que vostede me mandou e logo un paquete que remitiu a Editorial, e a mañífica resposta ó periodista de Faro de España e Núñez Búa, o da radio, non o bo. O libro, espléndido. Teño pensado facer unha nota pra La Voz de Galicia onde veño colaborando semanalmente. Penso que a editorial debía distribuílo en España, remitilo especialmente a Galicia pra se vender nas librerías, pois cavilo que tería moito éisito. Supoño que o terá tamén ahí onde sería moi espallado. O libro feito con amor, ironía e sin evitar as verdades por desagradables que sexan vén sendo un verdadeiro canto a Galicia, como di vostede ó final da súa carta ós malditos. Quixera telo escrito eu, e xa o digo todo.
Atopei a Palmás en Madride, onde dende o mes pasado fixen una exposición de óleos con moito éisito. Estaba estudando custiós referidas ó seu traballo. Aínda non veu a Galicia. Polo que a min se refire, publicaron en Galaxia un tomo de crónicas miñas feitas para pasar pola radio, unhas setenta, que estase vendendo moi ben e tivo crónicas moi boas. Tidúase Comunicacións mesturadas e remitireille un exemprar tan pronto teña algús.
Estos exemprares dos seus que me acaban de chegar distribuireinos entre algunhas xentes deiquí, entre elas ó direitor de La Voz de Galicia. Sei que a Piñeiro gustoulle moito.

Unha grande aperta de Maruja e miña agradecéndolle moito a súa adicatoria:

[Seoane]

1973-06-25
Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Dorado. 1973 en 25/06/1973


La Coruña, 25 de Junio de 1973

Sr. Diego Díaz Dorado
Buenos Aires

Mi querido amigo:

Recibí su carta del 15 acompañada de la que me escriben desde Zurich Who´s who in Graphic Art, que veremos como puedo contestar, pues aquí no tengo ni originales ni muchos ejemplares de obras mías que enviarles. Lo poco que hice fué pintar y casi nada más. De Buenos Aires tenemos noticias abundantes por la prensa, sobre todo por La Voz de Galicia que resulta el diario mejor informado sobre cuestiones argentinas y donde hacen agudos comentarios sobre la situación actual. Sospecho que todo va a repetirse, incluso se repetirán los mismos engaños y decepciones. En cuanto a la Universidad, ¿qué fué de Rolando García y sus amigos? ¿Volvieron a ella? ¿Qué hacen?
Tengo ganas de volver, desesperarme ahí, estar lejos de toda esta indiferencia y apatía de aquí. Con todo Buenos Aires vive, se revuelca, lucha, parece caer en los abismos, se levanta, vuelve a caer y luchar y revolcarse y esto es algo diario, desesperante, pero pienso que vital. Aquí nadie quiere saber nada. A nadie en el fondo le importa nada de lo que ocurre en el mundo, o así parece. O lo que ocurre en el mundo es lo peor, según los medios de comunicación y aquí, en cambio, según ellos, se progresa, se vive bien y en paz. Un extranjero dijo: “No sabía lo mal que estaba mi país hasta llegar a Madrid. Aquí, al contrario, lo único que ocurre sobresaliente son las inauguraciones de pintura”. Tenemos un aparato de televisión que nos prestaron, es lo que se dice un opio. Se transmite aburrimiento. Películas de la década del 20 al 30, mediocres, olvidadas o francamente malas. Acuerdos diarios del Consejo de Ministros y de las Cortes, sin comentarios, ni siquiera notas sobre sucesos de cualquier índole. Dibujos infantiles. Ballet y canciones en películas adquiridas, nada en directo o casi nada. Locutores que siempre léen, muy pocos reportajes (y estos filmados), etc. Un solo canal, el del Estado, dos cadenas, una comienza a las 11 de la mañana y termina a medianoche con unas horas de intervalo en la tarde y la otra a las seis y media de la tarde y termina a las 12 de la noche. Como en la prensa, se destacan las desgracias en otros países. A veces no se puede ver nada por defectos de transmisión, supongo que en las repetidoras. Esto es todo. Fuera de Madrid y Barcelona nada de teatro y en toda España nada de cine que valga la pena como no sea en algún cine-club. Se edita, eso sí, mucho y muy bien.
Bueno, ya hablaremos con calma a nuestro regreso que aún no sabemos cuando será. Me gustaría que se empezase antes el edificio del Museo y que quedase en marcha un Patronato para conducirlo.
Le agradecemos todo lo que hace por nosotros.

Un gran abrazo para Carmen y usted y para Lamela y familia, de Maruja y mío:

[Seoane]

1973-07-22
Carta de Seoane a Baudizzone. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Baudizzone. 1973 en 22/07/1973

La Coruña, 22 de Julio de 1973

Sres. Elena y Luis M. Baudizzone
Buenos Aires

Queridos Elena y Baudi:

Recibimos vuestras cartas. Os extrañamos. Nos gustaba ver, saber que estábais aquí, en este país desdichado y antiguo, tan bello, castigado y cortés. Tambien se fueron los Sofovich hace quince días y tambien los extrañamos. Me gustaría unir los amigos de Buenos Aires con los de Galicia y este país a Buenos Aires. Estamos permanentemente enfermos de nostalgia, “sen acougo” como se dice en gallego, sin sosiego, se diría en castellano, pero se trata de un sin sosiego muy particular dicho en castellano. Pero hablaremos de todo esto con vosotros ahí, a nuestro regreso. Llegaremos antes de la toma de posesión de la nueva presidencia. ¡Que farsa todo esto…! ¡Cuanta razón teníamos y vamos a tener en el futuro próximo!. Los dos artículos de La Nación y La Opinión son muy buenos. Nosotros nos nutrimos de los buenos comentarios que se hacen aquí en La Voz de Galicia y de La Nación aérea que nos estáis enviando desde Buenos Aires por la suscripción que nos habéis hecho y que os agradecemos mucho. Llega muy puntualmente, con tres días de diferencia. De aquí no tenemos nada que deciros, todo continúa lo mismo. Los campesinos de alrededor de sesenta años colgándose de las vigas, desesperados de no tener ya hijos o jóvenes que trabajen las tierras, o de no poder emigrar con ellos mismos. Ayer estuvimos en Santiago, comimos en el restaurante donde creo estuvimos con vosotros, a la entrada de La Alameda, y vecinos nuestros fueron un matrimonio con la piel muy blanca de trabajar en locales interiores, probablemente en cocinas o de camareros, y tres niños de ellos muy bien vestidos tostados del sol. Se trataba de esos hijos que los emigrantes solo ven diez o quince días en el año. Estaban tristes, los niños no se encontraban a gusto con los padres, “esos desconocidos” y hubieran estado más a gusto jugando en la aldea con otros niños y vigilados por sus verdaderos padres de hecho, los abuelos o los tíos, o una familia que cobra por tenerlos.
Bueno, Elena, ya ves que escribo. Pero nos falta que Baudi tambien escriba. Por favor escribid los dos y hacer que otros amigos tambien lo hagan. Estamos con nostalgia, volveremos a fines de setiembre.
Un gran abrazo para los dos, vuestros hijos y los amigos comunes, de Maruja y mío:

1973-07-23
Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973
A Coruña
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Rafael e Emma Lifschitz. 1973 en 23/07/1973


La Coruña, 23 de Julio de 1973

Sres. Emma y Rafael Lifschitz
Buenos Aires

Queridos Emma y Rafael:

Ahora debemos carta nosotros, no sé desde cuando, quizá desde hace un mes aproximadamente que llegó la vuestra. Os suponemos muy preocupados por todo lo que ocurre. Aquí llegan noticias contradictorias y la prensa española dedica bastante espacio a la política argentina, sobre todo un diario gallego, La Voz de Galicia, con excelentes comentaristas y corresponsales. Pero estamos muy lejos y no es igual leer comentarios que vivir la realidad de un país. Esta vez hubiésemos querido estar ahí aunque sufriesemos, como todos, la mala noticia diaria. Por aquí, aparentemente, no pasa nada. Suben los precios de los artículos de primera necesidad y la inflación aumenta, como ocurre en toda Europa. Supongo habréis hablado con Elena y Baudizzone. Ahora están de regreso ahí los Sofovich, que también han estado por aquí. Anduvieron con nosotros por diversos sitios de los que muchas veces hemos hablado. No sabía que habían designado académico a Diomede*, me alegra la noticia. No sé a quien designarán para ocupar el puesto de Falcini, yo dejé mi voto para Noemí porque existía vacante de escultura antes del fallecimiento de Falcini que nos dejó deprimidos sin ganas de nada. Conocí a Falcini en 1937 cuando era director del Museo Municipal y desde entonces fuimos amigos. Mi primera exposición la organizó él en Amauta, librería y galería que estaba en la calle Córdoba y, años más tarde, presentó otra de óleos míos en la Sociedad Hebraica. Con Cuadrado, le editamos una monografía que hizo Varela en Botella al mar. Nos unían muchas preocupaciones comunes a pesar de la diferencia de edad. Era un hombre de apariencia adusta, de ideas inconmovibles, pero que guardaba una gran ternura hacia las gentes y un gran amigo. Maruja y yo lo recordamos en su estudio, quizá hace poco más de un año, subido a pesar de su edad a una escalera y modelando una figura. Aún no había decaído físicamente como cuando nos despedimos de él antes de salir de Buenos Aires. Se mantenía erguido y lúcido. Cuando tuvimos noticia de su fallecimiento, hice reproducir en un periódico de aquí el poema que le dedicara hace años Lorenzo Varela, con una pequeña nota mía.
Recibimos con la noticia del posible viaje de Emma una noticia optimista. Estamos aquí en la segunda quincena de agosto. Nuestro programa es regresar a Buenos Aires en la segunda quincena de setiembre, aproximadamente. Si vienes, haremos algunos planes juntos de paseos por Galicia. Os esperamos a los dos o a uno, como decidáis viajar, nos haría muy felices que vinieseis aquí, conocieseis esto y vieseis además que no hemos exagerado nunca cuando hablábamos de Galicia, de su paisaje, de su gente, de sus fantasmas. De lo maravillosamente verde que es, de su niebla y de sus rías. Os esperamos. Escribid. De Marika y Lorenzo no sabemos nada. Si han salido de viaje, si están en París, si piensan venir a Galicia, o si por el contrario desistieron de venir a Europa. A Noemí le escribimos hoy. Vamos a poner al día nuestra correspondencia alterada por muchas cuestiones que alteraron nuestra vida en las últimas semanas.
Me gusta lo del perro. Nosotros también hubiésemos tenido uno si no fuese el tipo de vida que estamos haciendo. Siempre soñé con tener una cabra, un burro, un perro, un búho, un cuervo y un mirlo, animales que me resultan simpáticos y que tienen capacidad de amistad con el hombre.
Bueno, tu carta Emma y antes la tuya Rafael fueron para nosotros muy importantes. Nos acercó a Buenos Aires y a nuestra amistad. Contestadnos, y tú, Emma, dinos cuándo vienes.

Un gran abrazo de Maruja y mío para los dos y para Carlos, Eduardo y todos los amigos:

[Seoane]

1973-11-11
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973
A Habana
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 11/11/1973


Habana, 11-11-73

A Maruxa e Luis Seoane
Coruña

Queridos amigos:

Onte recibimos carta de Isaac, e por ela soupemos do malfadado acidente. Non poden maxinar canto o lamentamos. Anisia e mais eu estivemos a cavilar arreo en vostedes, a falar de vostedes. Dinos Isaac que Maruxa vai ben, pero que Luis crebou unha perna e unha man –as dereitas– amais doutras lesiós. Esto ten que ser pra vostede, Luis, algo tremendo, non somente polo que representa en molestias unha recuperación desta índole, senón tamén por a súa dinámica, polo seu quefacer constante, por ese traballar sin descanso tendo que agora aturar unha inmovilidade seguramente prolongada. Esto debe ser torturante. En fin, busquemos a parte boa do lerio: un aicidente desta magnitude poidera ter sido fatal (penso en Aníbal Ponce, en Camus, en Martín Santos...) e por fortuna non o foi. Viven! Témolos! Uns trastazos, duros de curar, pero que sabemos que curan, que é cuestión de unhas semáns de paciencia. A vida soe gardarnos esas solpresas, eses contratempos, pero o caso é que siga sendo vida. Ánimo, amigos.
Fai uns quince días chegoume de Galaxia Comunicaciós mesturadas. Estupenda coleición. Eu lémbrome de cando vin na casa de vostedes unha carpeta de anillas, de cuberta negra onde tiñan estes editoriales (ou como se chame) da audición Galicia emigrante (craro que esto foi alá polo 60 e dende entón escribeu moitos máis) e falamos da posible edición, pois eu que os escoitaba domingo tras domingo estaba entusiasmado co seu valor documental. Ratifico o mesmo entusiasmo agora que os vexo (a seleición que escolleu) en libro. Felicítoo por esa decisión. De seguro que o libro sobre Montenegro, o aventureiro aquel de fins do século XIX. Eu tiña lido o artigo de Vilanova e tiña engadido algús datos que se non consignan como é o de que en 1892 dirixeu na Habana un semanario tiduado La Voz de Galicia e que El brujo estaba dibuxado enteiramente por el (tiven fai poucos días exemplares de ambos nas miñas mans). Estes son detalles para engadir, pois o que di vostede e o que di Vilanova é amplísimo. Outro detalle: o cadro de Brocos La defensa de Lugo, coido que si, que houbo unha iniciativa de donación por parte do Centro Galego, pero non chegou a donarse, e inda fica no palacio do dito Centro, hoxe estinguido, sede da Sociedad de Amistad Cubano Española, onde hai outras obras. Algún día ampliarei un chisco este formidable traballo seu (eu case non sabía quen era Brocos) engadindo, por exemplo, canto pagou polo cadro o Centro Galego cando o mercou, etc. O cadro ocupa un lugar de preferencia no vestíbulo central, baixo o escudo de Galicia. Consérvase ben anque un destes días vou ir por alí con un profesor de artes plásticas e escultor amigo pra ver de analizar o seu estado detidamente, e tamén de outras obras (un retrato de Rosalía, outro de Concepción Arenal, Pastor Díaz, W. A. Insua).
De Galicia, mandáronme (Alonso Montero) a Figuración feita por vostede da miña persoa, pubricada en La Voz de Galicia. Gárdoa con agarimo, por ser de vostede a quen –fai falla repetilo?– aprecio e respeto fondamente. Hónrame moito as súas palabras alí verquidas. Palabras que sei son sinceiras; palabras de amigo.
Lémbrase da esposición de 1960 sobre o periodismo galego na Arxentina? Pois acabo de montar (agosto pasado) unha sobor do de Cuba, moito máis ampla aínda (mentras en Bos Aires abundan as revistas de sociedades, aquí destacan as revistas e semanarios independentes). Tomei, pra a crónica que escribín, unhas palabras súas porque resultan moi axeitadas. Vai recorte coa presente.

Namais. Que se poña ben axiña. Apertas fraternas ós dous, de Anisia e

Xosé Neira

1973-12-30
Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1973
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Paz Andrade a Luís e Maruxa Seoane. 1973 en 30/12/1973


VIGO, 30, Nadal, 1973

Queridos Luis e Maruxa:

Andaba escrito que o Ano teria que rematar con malas novas. O dia de Noiteboa enterramos a Urbano Lugrís en Pereiró. Agora recibimos, a traves de Paco del Riego, noticia da morte de tua nai (q.e.p.d.), en Xixón. Nunca a fala se fái mais pouco expresiva, que cando chega a vida d-un unha proba semellante a que estades pasando. Estamos a compartir na lonxania a vosa door. E ben pouco, pra tan abraiante pancada. E canto os amigos podemos. Diante da fatalidade irrecurrible non se abríu ainda ningun camiño confortador, e somente o tempo, e a vida que sigue correndo, poden proporcionar cicatrización.
O pobre Lugrís derrubóuse d-un dia pra outro. O seu xenio persoal, desordeado e sin liña firme nin siquera frente a vida, viña mascarando a gravedade das suas doencias. Maormente do corazón, que deixóu de latexar cando semellaba voltar ao seu. Costóulle traballo a Patiño, o de Librouro, internal-o no Hospital, pois sinteuse agudamente doorido na rua, cando rubía a costa que da Rua do Principe leva a librería. Nos mesmos dias, sin saber que se atopaba doente, e como outros anos, andabamos Alfonso i-eu a procura do pobre amigo pra non deixar que pasara a Noiteboa isolado. Non pudemos senon acompañal-o no camposanto, pois xa o levaran ao deposito de cadavres.
A prensa galega, fói inxusta, por cativa valoración, con este valor que perdemos. Somente a Voz de Galicia fixo algo mais digno, como de cote sucede. A xordeira dos outros, a insensibilidade, a cativez... e pra provocar desespero.
Nada mais. Estamos a vosa beira na amargura d-esta hora. Moitas, longas apertas de

Valentín

Ya sabéis cuánto os quiero, por eso vuestras penas y alegrías las siento profundamente. En estos días os recuerdo y recuerdo a mi madre.

Un abrazo con el cariño de siempre.

Mª Pilar

1974-03-20
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 20/03/1974



A Cruña, 20 de marzo 1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos nosos benqueridos:

Podemos, ao fin, darvos noticias encol das actuacións xudiciáis verbo do accidente automovilístico que derradeiramente padecéchedes nos Cantóns. As cousas van, como veredes, amodiño. A rapidez na xustiza non deixa de ser unha aspiración coma outra calquera. Polo Xuzgado militar dictóuse auto de inculpación en contra do autor da tropelía. Quen, pola súa parte, consideróuse como tal na declaración que prestóu. Agora pende o choio da xustificación do montante dos danos. E xa lle encarguei ao Procurador que se fixera coas facturas referentes ao arranxo do “carro”. Do malfadado carro.
Pola súa banda, o Xosé Luis fíxome saber da venta do coche. O que non conocemos –porque non era cousa nosa– foi o precio, o nome do comprador nin as demais condicións da compraventa. Máis díxonos que xa vos tiña informados da operación.
Onte estivemos tomando o aperitivo co matrimonio Dieste. O Rafael estávos encantado da vida coa formidable acollida que tivo o seu Félix Muriel na súa segunda saída ao mundo. Tanto no público lector como nos xornáis e revistas. Pra moitos foi –fixádevos ben– unha revelación. Supoño que coñeceredes as dúas páxinas que argallamos na Voz. Levaban reproducidos dous dibuxos da edición americán. Falamos moito, e ben, de vosoutros. O Rafael díxonos que, por rara casualidade, era acreedor de carta vosa. Pra compensar, dixémoslle que nós, en troques, eramos deudores.
O problema do noso amigo, vai indo. E, asegún noticias oficiosas, a proba pericial –minuciosa e detida, exhaustiva– serálle favorable. Así, Diolo queira, polo ben de todos. E meigas fóra. Un destes días propoñémonos facer unha viaxata sargadelián como cicerones duns amigos de fora. E poderemos conocer o seu talante actual. Aínda que o desacougo é nel unha constante, que apenas deixa márxe ás sorpresas.
Presentóusenos unha ocasión pra facer un viaxe a Buenos Aires. Máis, co corazón magoado, refugámola. Sería pra nós unha ilusión fantástica abrazarvos sorpresivamente en Montevideo, 1985. Nembargantes, unha manchea de circunstancias aconsellaron a nosa dolorosa decisión. Xa volas faceremos saber, porque agora sería longo de verquelas ao papel.
A nosa vida vai camiñando paseniñamente polos vieiros dunha cotianidade resabida. Como única novedade, contamos co fin da carreira do noso fillo e coa súa estadía en Sevilla servindo ao Rei. Destinárono, como sarxento da Milicia universitaria, a un grupo de carros de combate. Está, logo, a facer un servicio lúdico. Quérese decir, xogando como cando de neno brincaba cos cocheciños de choque no Relleno.
Confiadamente ficamos na espera de boas noticias vosas. E namentras, recibide cinguidas apertas de nólos dous pra vólos dous.

Dónega

[Manuscrito] Nos acordamos mucho de vosotros y pensamos mucho en la cocina de Maruja.
Muchos abrazos

Fernanda

1974-04-11
Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1974
Bos Aires
A Coruña
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sández Figueiras e Dónega. 1974 en 11/04/1974


Buenos Aires, 11 de Abril de 1974



A Fernanda e Marino Dónega
A Cruña

Moi queridos amigos:

Recibimos a vosa carta de 4/III, que gustóunos moito recibila. Ben sabedes da nosa estimación por vos e o que lamentamos non seades millores corresponsales. Gostóunos tamén moito saber das posibilidades de ganar un pleito, unha emoción non coñecida de nós sendo tan común en Galicia. O auto vendéuse por 50.000 pesetas, pois pola sua patente era dificil a venda. Cecáis tivésemos sacado mais, moi pouco máis, si o fixésemos na mesma Fiat, pero venceuse o contrato estando nós no policlínico. De todos xeitos matinamos que pra xente que está poucos meses nun sitio convenlle este tipo de operación. Alédanos moito o éisito do libro de Dieste. É un gran libro feito un pouco a presión dos amigos, de nós, pra editalo en Nova, unha editorial de Cuadrado e miña, unha das moitas aventuras deste tipo feita por nós, Cuadrado y (sic) eu, en Buenos Aires, que si non nos serviron pra ganar cartos nin tempo, serviu pra exaltar a Galicia e dala a coñecer no posible no terreo intelectual neste país. Parécenos moi merecido todolos eloxios que se fagan do libro de Dieste, é un libro fondamente galego aínda redactado en castelán e non hai prosista da sua xeneración, a do 27 en Madride, que se lle poda comparar. Leín as notas de La Vanguardia, Informaciones, ABC e as dúas páxinas adicadas a él de La Voz, onde son moi boas as notas todas. Eu sinto moito, Dónega, que non escribas mais, que non fagas mais notas pra La Voz, ou que non fagas un libro de notas literarias encol de libros e autores contemporáneos. É un tipo de libro que fai falla en Galicia, que non se fai, e que os alemáns, por exempro, tan autores de tomos impresionantes adicados a moitos temas, fan correntemente, de comentarios literarios e artísticos en xeral.
En canto a Isaac parece que se decidíu a facer andar o Museo. Remitíume copia da carta que che envióu e coa que estou de acordo. Penso que debe designarse o Patronato íntegro, cos dazaoito membros que propón Isaac

1974-04-16
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 16/04/1974

16 de abril de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí tu carta del 28 de marzo incluida en el libreto sobre la cerámica japonesa, muy bueno y que mucho te agradezco. Sí, ya me dijiste otras veces que mis cartas desde aquí tardan muchos días en llegar pero comprende que no está a mi alcance utilizar otro medio. En cuanto a la llegada o posible no envío o pérdida del envío de cosas que yo creo que te enviaron todo es posible y lo mejor es no perder tiempo y así ya se te envió, desde aquí el anterior habría sido desde el Castro, el libro traducido hecho en Vigo y se incluyeron los catálogos de Núñez y Ortiz y unos días después te salió el de Pérez-Bellas, en vista de que desde Barcelona no te habían enviado estos. Por supuesto que todo lo que se envía ahí se hace por avión.
Estos días pasados de semanasanta hemos bajado hasta Vigo para concretar con Valentín algunas cosas referentes al libro del Marisco. Hizo un prólogo muy bueno y está anotando la edición para poner al día todos los conocimientos que hay sobre el tema. Valentín está francamente bien. Yo creo que está completamente recuperado y con una gran lucidez y entusiasmo. Sorprende pues todos estábamos, los médicos los primeros, con una imagen pesimista sobre su recuperación. No vi a nadie más, todo el mundo estaba fuera. Sí, vi un momento en el café a Torrente Ballester, que te está muy agradecido por lo que le hiciste en La Voz, que te escribirá, pues estaba en la idea de que ya estarías de vuelta. También a Prego que venía de hacer una exposición en Inglaterra y otra en Madrid, y que habla mucho.
Ayer estuvimos en La Coruña con Dónega, que está esperando carta tuya. Tenemos convocada Junta en el Castro para tratar únicamente el perfeccionamiento del acuerdo sobre el Museo. Será el próximo día 27. Los primeros días de la semanasanta, antes de salir para Vigo, desfiló mucha gente por Sargadelos. Los Dieste pasaron dos días y coincidieron con los Alonso Montero y los Dónega y familia. Te confirmo un mía en la que te enviaba copia de mi encargo a Dónega. Y estas son todas las novedades además del cotidiano pleito que sigue.

[Manuscrito na marxe esquerda:] Un abrazo muy fuerte para los dos

Isaac

1974-04-17
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1974 en 17/04/1974

Buenos Aires, 17 de abril de 1974
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Meu querido amigo:
Recibín fai xa uns vinte días a tua carta. Agradézoche a reseña que ides facer dos meus álbumes derradeiros; e, no que se refire ó artigo de Corredor Matheos, o crítico de arte de Barcelona, apareceu no nº 27, Novembro do 73 en Bellas Artes 73 e teno Isaac en Sargadelos. Penso que é importante non soio pola autoridade que ten pola sua laboura de historiador de arte e crítico en Barcelona e Madride, senón tamén polo xeito de “situarme” en relación co arte galego e peninsuar. Podes pedirlle a Isaac que te remita unha fotocopia. Él remitíuma a mín. En canto ó “noso novo Curros” como o calificaron, refírome a C. E. F., non me preocupa moito o que escribíu. Proba o seu resentimento. Primeiro penséi en escribir un pequeno artigo referíndome ós seus romances de guerra, o que podería probar a sua precedencia, senón fose que ó mesmo tempo pubriquéi, en publicaciós galegas deiquí, algúns poemas referidos a Bóveda, a unha cubana da Cruña, etc., que non citei nunca e que quedan esquecidos. Gostaríame, eso sí, que pubricásedes o estudo que fixo Luz Pozo Garza, que a mín, aparte do agasallo que supón, paréceme un bon intento de facer unha cousa seria. Aledoume moito que se venda, aínda que sexa de a pouco, Comunicacións mesturadas. Preparo o segundo tomo que levaréi conmigo cando volte a esa. En canto ó libro sobre Maside teño moitas notas tomadas e refírense a Maside e tamén á nosa época compostelán. Vai ser encol do dibuxo social e grabados de Maside e ten de ser un traballo preliminar do gran libro que se faga mais tarde. Non teño mais que poñerme a escribilo defiñitivamente, prácticamente está feito.
Aledounos a todos moito o éxito da reedición do libro de narraciós en castelán de Dieste, é un grande libro. Leín as críticas do A.B.C., Informaciones, La Vanguardia, e as duas páxinas que lle adicáchedes en La Voz. Góstame moito que en xeral tivesen os críticos fixado a sua atención no aporte que Galicia fai á literatura española, o galeguismo que aportan obligados como están a escribir en castelán pra poder vivir do seu oficio de escritores.
O que me pon nunha situación difícil é Carballo Calero o ter aceptado vir no mes de Xulio. Trataréi de velo, mais non acudiréi a nengún dos actos que faga no Centro Galego, pois fai anos que non vou a ningún e nada me fará cambear. Por ahí debe de andar Castro Couso que non ten interés algún como dibuxante e pintor e que é un “servidor” de Valentín Fernández. A miña proposta de becas feita fai anos rematóu nesta que lla diron a un que non pode aproveitala.
A quen se ve moi mal é a Emilio Pita. Pergúntome polo seu libro e díxenlle que pensábades publicalo. ¿Por qué non o facedes?. É un libro pequeno e de un home como Pita a quen Galicia débelle moito polo seu traballo arreo encol déla. Ten unha arterioesclerosis moi avanzada.
Apertas pra os dous, Evelina e tí de Maruja e miñas:
Seoane

[Escrito a man na marxe superior dereita:] Montevideo, 1985-13º-Dpto. 68

1974-06-14
Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1974
Bos Aires
Montevideo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Pereira Caamaño. 1974 en 14/06/1974


Buenos Aires, 14 de xunio de 1974

Sr. D. Fernando Pereira
Montevideo

Meu querido amigo:

Cercana a data da mostra de dibuxos meus na Galería Losada, sin ter dibuxos pra esa mostra e sin posibilidades materiales de facelos, polo pouco tempo que resta e o traballo que me atosiga, propóñolles, en troques, facer unha mostra que gostará moito máis polos temas, de augadas e apuntes de paisaxes galegos, de Carlos Torrallardona, a súa dona e fillas, feitas en Galicia arredor do ano 70, e que constitúien unha proba de amor a unha terra á que iban por vez primeira. Eu faría, si non teñen inconveniente, a presentación escrita da mostra. Torrallardona é un dos máis importantes pintores arxentinos da miña xeneración. E dende fai moitos anos amigo de Colmeiro, Rafael Dieste, Díaz Pardo e meu, etc. En Montevideo, expuxo conmigo fai uns 25 anos en Amigos del Arte, presentándonos entón Esther de Cáceres. Penso, pois, que non perde nada o Patronato e a Galería Losada relevándome a min do meu compromiso. O púbrico poderá contemprar unha obra de estudo feita, como dixen denantes, con moito amor e moi bela. Tamén iría eu á inauguración e podería falar dela en La Voz de Galicia como, naturalmente, non podería facelo, si fose miña. Eu, dende logo, a pesar da miña vontade non podo facer a exposición, pois estou atafegado como dixen, de traballo.
Respóndame o máis pronto posibre, pois en principio xa lle falei a Torrallardona que están de acordo en exhibir esas obras polo propósito.
Con esta, remítolle a tampa pra o libro de Zubillaga.

Saúdos pra o Sr. Martínez e os membros do Padroado, e vostede e a súa dona reciban o saúdo da miña e meu. Unha aperta de:

[Seoane]

1974-07-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 07/07/1974

Buenos Aires, 7 de Julio de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Tengo en mi poder dos tuyas sin contestar, 18/VI y 25/VI y un párrafo del 9/V que no te contestaré, pues ando sin tiempo y me obliga a hacer un ensayo sobre lo que es poesía y sobre las obligaciones de un poeta de nuestro tiempo, aparte de algo tan obvio como poesía y moral, no confundiendo, naturalmente, poeta con versificador. Algún día lo haré. De momento me remito a las notas que vengo publicando muy escuetamente en La Voz. Poetas meritorios con arreglo a la preceptiva los hay muy variados en Galicia, pero que aporten nuevas modalidades y temas muy pocos, apenas cinco o seis desde los precursores, incluyendo Rosalía y Pondal. No se puede pintar como en el siglo XX y escribir poesía como en el XIX. De modo que dejaré esto para más adelante.
Terminé los grabados para El Matadero, tengo la exposición hecha para Agosto y ahora estoy realizando 32 cuadritos pequeños para una galería que me los encargó, aparte otros trabajos que surgen a diario. A José Luis Montero le ayudé a proyectar el stand de la Plata, que parece resultó un triunfo del color. Supongo te habrá escrito él, ahora le proyecto un mural para el edificio. Esto es todo. Me encargaron para España una monografía sobre Bagaría, de quien tengo muchas notas tomadas, pero tengo, en cambio, paralizado el Maside que no sé cuándo podré retomar. Esto es todo lo que se refiere al trabajo. En cuanto a lo que me rodea tienes noticia de todo por los diarios. El fallecimiento de Perón produjo un enorme sentimiento popular que se manifestó en la aglomeración, creo que se puede decir de millones, en la calle durante tres días, los cuales, a partir de la noche de su muerte, fueron de lluvia intensa sin parar. En 24 horas los médicos atendieron en los puestos de auxilio 18.000 casos de desmayos y descomposturas por el frío y la falta de alimentación, durante la espera. Esta última cifra puede darte idea de la magnitud del duelo. Todos los partidarios políticos de la oposición manifestaron su adhesión y constituyó un grandioso acto de unidad popular. Durante los tres días no hubo incidentes ni ninguna nota discordante. Incluso en esos días ni una sola acción violenta de las que se ofrecen diariamente en todo el territorio. No te puedo decir más. Quizás la unidad la produjo el temor a que se implantase algo parecido a lo de Chile, o a la vuelta de los golpes de Estado. Nadie quiere esto. Por otra parte desde nuestro viaje anterior se manifiesta una gran madurez política. El país crece. Se están haciendo desde Lanusse grandes obras en todo el territorio, aquí están faltando productos nacionales porque se extendió extraordinariamente el mercado exterior. Las noticias para la prensa europea parecen ser otras pero aún en este terreno, el de los secuestros y atentados ganan otros países, Italia, Inglaterra. U. S. A., etc. Tú no conocerías esto en algunos aspectos. Deberías hacer un viaje aprovechando la necesidad que tienen de ti en Magdalena. Ya sé, se trata del pleito.
Ayer envié la carta a José Luis para que me represente en la Asamblea de Sargadelos el día 13. Rey me parece, visto como lo tengo que ver yo desde afuera, una persona siniestra. No sé si debes dar El Castro por perdido, pero aquella idea que habíais tenido de montar otra fábrica allí mismo con la participación de toda la gente que ahora trabaja ¿no puede prosperar? Hacer lo que aquí llaman un “vaciamiento” de empresa, que es lo que se merecen Nogueira y Rey y montar una nueva, no crees que podría hacerse? Siento no poder aportar nada a todo esto.
Me alegro que esté resuelto lo del Museo. También me escribió Dónega. El domingo 14 vamos a Montevideo con motivo de una exposición de apuntes gallegos de Torrallardona y los suyos que auspicia el Patronato de Cultura Gallega de esa ciudad y el 17 nos iremos a Mar del Plata hasta el 26 o 27 donde, encerrado en un departamento que allí nos prestan, trabajaré lejos del teléfono y de toda clase de compromisos. Estos días debe llegar Carballo Calero, a quien no sé si podré ver por estos desplazamientos.
Creo que te envío una carta con bastantes noticias. Un abrazo grande para Mimina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

1974-09-04
Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 04/09/1974






A Coruña, 4.IX.1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos benqueridos:

Sin ningunha vosa á que me referir (tamén eu séi botar as miñas contas), diréivos que conozo o informe que vos mandóu Isaac verbo da xuntanza informal dos membros do Padroado ou Consello da Fundación do Museo Maside, que tivo lugar no Castro o 28 do mes pasado, seguida dun xantar en Sada nesa maravilla modern styl que é a Terraza. Non puiden asistir. E sentíno ben de veras. Unha febrícula guindóu conmigo no leito. Que si nesta ocasión non foi da dór, fóino sí do amolamento. Logo de xantar, viñéronme ver á casa o Domingo e máilo Ramón. Viñan moi ledos. A cordial e vella amistade duns homes encanecidos nun mesmo ideal e patriótico quefacer, xunguíaos a todos. E todos lamentaban a vosa ausencia, adicábanvos garimosas lembranzas, e tiñan saudade vosa. Tendes razón: a amistade é unha das poucas cousas que pagan a pena.
O pleito do noso amigo –¡oh! o pleito do noso amigo– camiña cara ó fin. O xuez está pra decir a sua definitiva palabra. Entramentras... Pepito, nunha clínica cunha embolia cerebral. Federico, máis que nunca pechado herméticamente no seu mundo silencioso. E Isaac, vagando incansable por rexións oníricas entre sombras delirantes. E atrás deles iremos nós, os abogados. O pleito do noso amigo, nono dudedes, poñerá a proba o equilibrio psicosomático de toda a nómina que figura no dramatis personae desta comedia. Que, si por veces parece bufa, outras –as máis– semella coller os vóos grandiosos da traxedia, con coros ululantes e destino insoslaiable.
A trancas e barrancas, as cousas van indo. Parece que agora que sí, semella que agora que non. E, coma sempre, a espranza sigue pendurada dun péndulo que vai e ven sin acougo. E tamén sin o dispositivo argallando por Poe no seu poema ao corvo. Ninguén sabe nada. A falla dunha información serea, directa e ordeada, ínzanse os xornais de seccións semicríticas-semidiotas nas que se ameaza con extramuros, chíscanse os ollos con minutas de ceas, barrúntanse tormentas en vasos de whisky, ou profetizando datas trascendentáis. Como si se tratar de pasálo tempo xogando ás adiviñanzas ou emitindo partes metereolóxicos. E a Magdalena non vos está para moitos tafetáns. Con todo é de agardar –¡a espranza, sempre a espranza!– que volvades algún dia xubilosos e non xubilados á vosa Terra. A unha terra acolledora, nai e señora, no verso do poeta.
Sei pola Voz que Xermán Quiroga, o voso cónsul, está pra nos deixar. Non estóu enterado si pensan facerlle algún homenaxe de despedida. Si llo fixeran, sumaríame. Cordial, cortés e delicado, penso que sería merecente dél.
E fica xa un chisquiño de papel, o xusto pra vos enviar nós os tres cinguidas apertas a vós os dous.

Dónega

1974-09-13
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 13/09/1974

Sargadelos, 13 de septiembre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Sin ninguna tuya a que hacer referencia te confirmo una mía larga del 30 y 31 de agosto informándote de la marcha de lo del Museo. También te confirmo el envío de las pruebas del Cuaderno con lo del Semanario del Libro.
Museo - Está pendiente la aceptación tuya y la de Otero Pedrayo (estoy a ver si la consigue Moure Mariño). Pendiente de estas dos aceptaciones no puede presentarse en el trámite del Ministerio. Te mando copia de carta que recibo de Chamoso. Lo que recuadro tiene interés porque ofrece ayuda. Creo que si llegásemos a tiempo antes de que pueda saltar de ahí Falcón, algo conseguiríamos.
Diputación - Hoy viene en La Voz eso que te copio. Castro Arines me había dicho cuando estuvo por aquí que él había aceptado el cargo nada más que para defendernos a nosotros pues no creía posible que nadie tuviese más méritos para ello. Y se enteró de que estaba el Lab[oratorio] de Formas por medio porque cuando se lo propusieron le comunicaron los aspirantes. Después de 31 años vuelvo a toparme con Juan Luis y vuelve a vencernos, lo que quiere decir que los predicamentos de entonces siguen siendo los mismos. Hemos de saber en algún momento como discurrió la cosa por dentro. Se ve que hubo dos votaciones. Y la Diputación no sale gananciosa. Fue Porto Anido quien agradeció nuestra presencia. A estas alturas venir ahora con eso de Juan Luis...
La mujer de Álvaro cayó por las escaleras y rompió la columna vertebral. Ben-Cho-Shey tuvo un ataque cerebral y está muy mal. Su mujer se llama Isabel. Las direcciones de estos ya las sabes. Rey parece que va mejorando pero de todos modos sigue grave.
Sineiro te mandó convocatoria de “Sargadelos, Ltda.” para Junta del 2 de octubre a las 12 horas. Creo que te habrá dicho que la que se iba a celebrar el día 10 se aplazó también para el 2 de octubre a las 11 horas, una hora antes que la otra. Este aplazamiento lo hemos hecho en atención de la enfermedad de Rey por darle una espera y eliminar acusaciones de que aprovechamos su enfermedad para tomar acuerdos. Conviene que le envíes a José Luis tu representación para ambas. En esta última Junta convocada se va a pedir que Sargadelos conceda al Castro una opción de 5 años, mientras dura el pleito para cubrir las partes sociales que no pueda cubrir ahora.
Nada más por hoy. Espero tus noticias. ¿Cuándo venís?

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-09-24
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 24/09/1974

Sargadelos, 24 de septiembre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabamos de llegar de la Galicia tropical, como tú le llamas, donde el día 21 se celebró en Villagarcía la presentación del libro de Villaverde Mariscos de Galicia. Habló Bouza Brey, Valentín, Blanco Amor y, al final Dieste pronunció unas palabras para explicar que el libro pudo salir gracias a ti y a mí pidiendo un aplauso para nosotros. Al final la familia Villaverde obsequió con una cena a los forasteros en Cambados. En relación con Ediciones ahí te va eso que viene de Lueiro en La Voz que tiene que ver más contigo.
Antes de salir para lo de Villagarcía y muchas cosas que tuve que hacer en el Castro y en Coruña, recibí tu carta del 3 cte., que se cruzó con varias mías que, junto con otras, están pendientes de contestación. Lo principal es que esos mareos y esos dolores ciáticos que refieres al final de la carta casi como si no tuvieran importancia en efecto no tengan importancia alguna, por lo que hago votos. Mareos así intermitentes creo que todos los tenemos y que generalmente suelen ser de cosas del vientre. Una buena dosis de hambre y de dificultades materiales, a las que el organismo está mejor preparado, suele regularizar todo eso; bueno, en mi criterio manciñeiril.
Tomo buena nota del primer pliego de tu carta refiriéndome tu labor apretada y sería en el poco tiempo que llevas de esta vez ahí. Suponte como celebro tus éxitos. Tomo también buena nota de tu segundo pliego dedicado a endilgarme una buena regañina, creo que injusta y fuera de aplicación puesto que cuando tenemos que confiar en otro una misión que, acaso podíamos hacer nosotros, no tenemos más remedio que confiar en que la ha hecho con buena voluntad y que si se equivocó en algo sólo cabe aceptarlo como una cosa natural del los hombres, ya que sólo los dioses y otros entes de voluntad parecida son los que creen no equivocarse. En este caso sería Dónega el que se habría equivocado y no cabe que le llamemos la atención. Tú lo has instruido en cuanto a lo que tenía que hacer. Lo que yo le instruí, de acuerdo con lo que tú y yo acordamos, lo hice en mi carta de 26 de marzo de este año, cuya copia te envié a ti, para obtener tu conformidad final, que la diste, y cuyo contenido parece que no recuerdas bien. En ella los nombres de los Patronos figuraban por este orden: “Don Luis Seoane, Don Álvaro Gil Varela, Don Manuel Chamoso Lamas (1)...” (y en su momento esto lo habías leído bien porque tuviste algo que decir sobre esa llamada (1)-). La minuta que dio Dónega al Notario conservó el mismo orden que yo le había dado. Lo que pasa es que el notario luego rectificó la minuta de Dónega adaptándola a las instrucciones que tienen ellos para la escrituración de Fundaciones; sacó la relación de Patronos de los Estatutos y la puso al final, incluyendo títulos y direcciones que se procuró y sin duda él o el oficial no le dio importancia alguna al orden de colocación de los nombres. Yo por otra parte no conozco ninguna escritura que respete otro orden para la relación de comparecientes, personas y cosas que no sea el que al testimonio interesa. Pero simplemente en cuanto a esto hay más lapsus de memoria y contradicciones en tu regañina: Lo único que hice yo de esto es la nota de prensa y la di por orden alfabético (como tú dices que debe ser) y al final, fuera de ese orden puse a Albalat, a mí y a José Luis (si no me puse yo después de José Luis es porque para mí el último puesto tiene mucha importancia cuando corresponde con el que da la noticia). Pero en todo caso, tanto en la escritura como en la nota de prensa tu nombre es el que está bien por orden alfabético. Los que no están bien son los de los demás.
En cuanto a las demás cosas por las que me largas tu regañina no veo mejores razones para formular esa regañina aún en el caso de que yo tuviese la obligación de aceptarlas “... que tú y yo proyectamos un día. Altera la decisión nuestra de entonces”. ¿Podría concretarme qué es lo que proyectamos y qué es lo que altera y qué día fue ese? Puedo estar equivocado, haberme olvidado de algo y tener traspapelado algún acuerdo. Que yo recuerde un convenio primero que firmamos en el Castro en el año 63 no hablaba para nada del Museo. Este en mi idea, en mi recuerdo, se fue concretando en unas cartas que nos cruzamos después de la exposición que le organizó el ACI a Souto, y se habló de la necesidad de tener una sala de exposiciones en el Castro, y Dieste propuso que esa sala podría ser la depositaria de los dibujos de Maside. (Todo esto es independiente de que la idea de hacer un Museo de Arte Gallego te la hemos estado escuchando a ti desde que nos conocemos y que lo único que hemos hecho los demás ha sido apoyarla aun cuando no estuviésemos en un cien por cien de acuerdo con ella: Te recuerdo aquí que en esas cartas que nos cruzamos te propuse que más que un Museo se crease un Instituto Gallego de Arte, Carlos Maside, que contase en sus dependencias con el Museo, que tú te opusiste rotundamente a ello y que yo acepté tu voluntad). El acta de fundación del Museo que tú firmaste de 9.2.70 en el art. 1, objeto, dice “... un Museo de Arte Gallego al que denominarán Museo Carlos Maside”. Si nos referimos a los manifiestos que se hicieron en la inauguración del Museo sobre los que nos pusimos de acuerdo yo no encuentro que se hable de más limitación que del movimiento renovador del Arte Gallego de nuestro tiempo o del desarrollo del Arte Gallego en nuestros días. Y estos datos son los que sirvieron a Dónega de base y también el recuerdo del acuerdo que habíais tomado en Lugo, que yo no acepté porque no podía legalmente aceptarlo, de crear un Museo independientemente del Castro que se llamase Castelao y Carlos Maside (mi carta a ti, 2.9.73.– punto 5º, me opongo “... aunque lo anteceda lo de Castelao”. ¿Qué otra cosa podría interpretar Dónega que tu voluntad era limitarlo, como objeto principal desde Castelao, cuando tú y Álvaro quisisteis llamarlo así, encuentra el Museo que ya existe iniciándolo obra de Castelao, y quiere que no haya equívocos, de los muchos que hay de creer que ese movimiento renovador puede empezar en Sotomayor, por ejemplo? ---- Luego eso de que no figuren los nombres de los donantes es una cosa técnica del notario en la que Dónega ni yo intervenimos. El notario parece que tenía que poner un inventario y lo que pedimos es que fuera lo más global y lo más simple, ya que el inventario con sus particularidades hay que hacerlo cuando oficialmente la Fundación esté aprobada y oficialmente recoja la obra que se le entregará a medio de acta notarial y con todos los detalles; acta que va a ser muy larga. ---- En cuanto a que no prevea los museo municipales para el destino de las obras caso de disolverse, Dónega hizo lo posible dentro de las leyes ya que las Fundaciones son entidades de carácter nacional, están intervenidas por el Estado y en definitiva es el Estado el que se arroga la fiscalización de todos sus bienes. Y espérate a ver qué dice el Ministerio y si no viene con la rebaja, porque hay que temer, todos tememos, que haya un cierto recelo para ver con buenos ojos la prosperidad de una institución que está en marcar el carácter diferencial de la cultura gallega, etc., etc.
Fuera de lo del Museo continúas regañándome en tu carta por cualquier otra cosa: que no se publicase en gallego el catálogo de Espinoza. Yo te podría preguntar por qué no hiciste en gallego el catálogo de la Exposición de Arte Joven..., pero es que las cosas del Seminario me ha parecido siempre mejor hacerlas en castellano dado el carácter tecnológico que revisten. Creo que no se justifican en ellas el gallego y no sería operante. Perdóname, pero en cuanto a esto de la cerámica y especialmente al Seminario, que es mi medio de vida quiero tener la misma independencia que tienes tú para la pintura que es tu medio de vida y sobre la que no te pido cuentas de que los catálogos no los hagas todos en gallego. ---- En cuanto a tu párrafo que empieza: “De política tenemos mucho...” y termina “...dominador, trata de hacer burdamente lo que quiere”, no lo entiendo bien pero por si lo entendiese bien, naturalmente, lo rechazo de plano, ya que si no aceptamos como norma la voluntad de la mayoría no quedaría otro principio que el del totalitarismo, si bien esa voluntad para mí sólo le doy validez a partir de una igualdad socio-económica.
En cuanto a la aceptación de los cargos de patronos del Museo se completaron en la semana pasada y Dónega dio principio a la presentación de las escrituras en la delegación del Ministerio. Consideró que aunque faltase la tuya, dada tu condición de estar fuera y de que cuando venga tendrá que ir a Madrid a homologar la firma consular, puede justificarse el que se presente sin ella.
Ahora bien, querido Luis, deducida la admiración que siento por tu obra (he dado testimonios de ello) no puedo aceptar como norma de convivencia que tú te arrogues el derecho de regañarme como a un niño pequeño. Pensé en no darle importancia a esta nueva regañina tuya, aguantándola, sacando las cosas adelante, pero también pensé que ello puede interpretarse que yo aguanto todo con tal de continuar haciendo yo las cosas, también que yo puedo estar haciendo mal las cosas y que, también, hágalas bien o mal, esta actitud que tomas conmigo, que no soy sólo yo a observarla, de no cortar los cauces de comunicación en que se manifiesta podría dar lugar a un inconveniente serio en nuestra amistad y esto creo que debe evitarse por encima de todo, yo al menos así lo deseo, creo que es mejor que yo me aparte directamente de este asunto del Museo. Yo no soy nada de él. En todo caso era el representante de Cerámicas del Castro, pero tampoco quise confirmar la representación como Patrono por lo que no necesito ni intentar serlo. Basta que Cerámicas del Castro nombre a cualquier otro, que tú mismo puedes elegir. No necesita ser miembro de la Sociedad. Cerámicas del Castro puede nombrar a quien le parezca. El mismo Tucho Buxán si te parece a ti. De esta forma desaparecerá por aquí cualquier tipo de roce. Y desde luego no pienses que yo me siento molesto por no estar directamente en eso y formar parte de ese Patronato. Lo agradezco. Y yo ayudaré y colaboraré lo mismo desde fuera. Tengo tantas cosas que hacer que no sé ni cómo podré hacerles frente y más importantes para mí que lo del Museo y necesariamente básicas para que el Museo pueda ser esa realidad que deseamos. Si no defiendo bien esas cosas el Museo quedaría en una quimera. Piensa simplemente en si no defiendo bien el pleito, malo para el Museo y si no defiendo bien la economía de estas empresas, cosa que se está poniendo muy difícil, malo también para el Museo.
Te pido por favor Luis que aceptes como una cosa totalmente normal, no hay más que decir lo que es verdad: que yo estoy desbordado de cosas y que materialmente no puedo con más, y que es notorio que yo siempre estuve más contento trabajando en las cosas sin título de ninguna clase. Te lo suplico.
Las noticias que hay de Pepe Rey son contradictorias. Por ahora sigue en el sanatorio. Nosotros nos hemos interesado todos por él, indirectamente y hemos ofrecido nuestra ayuda económica y la han aceptado.
El pleito sigue sin fallar costando 250.000 pesetas mensuales y parece ser que el juez está desesperado y no duerme con este asunto haciendo cuantas gestiones puede para que haya acuerdo de partes y no sentencia. Yo esto lo interpreto como que este señor se encuentra entre la espada y la pared; nosotros tenemos razón pero las presiones que debe tener este señor encima para que nos pise a nosotros y dé la razón a esos amigos R[ey] y N[ogueira] deben ser monumentales. Pueden pasar muchas cosas... Hay que confiar en que pueden pasar, buenas y malas, y estar preparados para reaccionar.
Lo malo, o no lo malo sino simplemente lo que pasa, es que yo me encuentro cansado o viejo, y absolutamente convencido de que triunfar o fracasar es la misma cosa y que lo demás que nos ofrezcan no es cierto...
Que sigan esos éxitos y que te repongas de esos inconvenientes. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

[Díaz Pardo]

1974-09-27
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974
A Habana
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1974 en 27/09/1974

Habana, 27 de septiembre do 1974

A Luis Seoane (e a Maruxa)
Buenos Aires

Queridos amigos:

Chegou Luis López, o da UNESCO. Encantado das atenciós de vostedes, da vosa cordialidade. Luis é un rapaz de moita valía. Xa estivera aquí cinco anos atrás con Ramón Chao, o xornalista galego de Triunfo e de La Voz de Galicia, que escribe dende París. Ramón sustitueu a Luis no trafego que este tiña na Radiodifusión francesa. Faloume Luis de que están vostedes ben; aledámonos certamente. Falamos moito da obra de vostede. Amostreille libros de tapas, monografías, poesía, todo. Falamos da súa radical postura, do seu enorme labor editorial, de Galicia emigrante, das empresas culturales galegas xeneradas por vostede. Luis é do Bierzo e ten moita afinidade con Galicia. Díxome que lle tiña deixado un disco do Amancio Prada con poemas en castelán e galego musicados e cantados por el (por Amancio, craro). Aquí pasamos todas as canciós por La voz de España, audición semanal na que se fala moi seguido de Galicia.
Luis tróuxome tamén un álbum precioso. O álbum que vostede nos ousequia (dunha edición tan breve e siñificativa; en breve quixen decir, de somentes 40 exemplares) de Intentando golpear ideas, esa serie de formidables, siñificantes grabados que refrexan, con arte de moita calidade –como é o arte de vostede– un tema moi de sempre e moi aitual (e pra vostede moi sentido porque nesas xeiras andivo nos tempos mozos) como é o das loitas estudiantiles. Aitualísimo prólogo, orixinal espresividade a destes grabados que realmente golpean ideas coa súa vital presencia, co seu movimento. Gracias por este singular agasallo e pola fervorosa, fraterna, adicatoria. Orgulosos estamos de poseer esta xoia, editada por esa nova empresa, de curioso nome que é Cuco rei. É vostede un creador desbordante, inagotable.
De nós, nada novo. Anisia a escribir pra nenos. (Gañou meses atrás o Premio Nacional de Literatura (narrativa pra nenos) da Unión de Escritores de Cuba polo seu libro Los cuentos del compay Grillo, que incruie un viaxe pagado a un país socialista). E eu, sempre escribindo algo en galego, facendo algo de xornalismo literario aquí, e rexindo a Sección Galega do Instituto de Literatura e Lingüística. Agora estamos adicándonos moito ós índices de publicaciós galegas de Cuba (publicaciós que cheguei a catalogar un total de 62 tiduos, que non é pouco). Por certo, sería bo que o Instituto Argentino de Cultura Galega fixese trafegos similares, digo eu. Índices de publicaciós galegas da Arxentina. Penso na utilidade de Índices de Galicia emigrante e de Céltiga, por exemplo.
Non soupen máis do Ramón Temes. Dixo que viría outra vez a Cuba, pero, se veu, non soupen, e supoño que, se tivese vido, visitaríanos. Déanlle nosos saúdos.
Namais por esta vez. Agarimos de Anisia. Agarimos aos dous. Gracias por todo, en primeiro lugar, por esa amistade consecuente, iniciada hai algo máis de vinte anos (foi a fins do 53 que nos conocemos).

Unha forte, fraternal, aperta de

Xosé Neira Vilas

1974-10-06
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1974 en 06/10/1974

Sargadelos, 6 de octubre de 1974

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibo tu carta del 26 septiembre último de la que separo tu limiar para lo del Sem[inario] del Libro (magnífico) que junto con la tapa ya están en la imprenta; también la fotocopia de tu carta del 3/9 que ya te había contestado el 24/9. Te confirmo también una manuscrita acompañando a la fotocopia de mi carta en la que iba el texto para que hicieses la aceptación de cargo.
Ahí te va lo que viene hoy en La Voz sobre tu exposición de Bonino. Por cierto que no mandaste o no llegó catálogo de ella, que me supongo que es de donde toma el periódico las ilustraciones.
De pronto el asunto del pleito se ha puesto al rojo. En la Junta del Castro del día 1 para nombrar representante en la de Sargadelos Lobato empezó a insultarme y hubo que llamar a la Guardia Civil. Además aunque Rey mejoró y salió para Madrid, Varela me dijo que ya no se volvería a meter en nada porque estaba prácticamente acabado, por lo que parece que la delegación que de él presentó Lobato es posible que sea falsa. Ya están los requerimientos en marcha para su comprobación. El acta notarial de la Junta ya la tiene don Manoliño Iglesias Corral y la advertencia de que si no actúa el Colegio en la querella que se va a poner en marcha se acusará también al Colegio. La Junta de Sargadelos se suspendió por un mes, luego de traer ya de antemano la Guardia Civil, mientras se aclara la autenticidad de la delegación de facultades de Rey. Risco padre cree que de esta vez Lobato se jugó su carrera. Esto es lo que no me hace gracia. Yo pierdo con que se castigue a este señor. Esto por un lado. Por otro la realidad de que este señor sigue chantajeando con un pleito. Es muy difícil saber cual es el mejor camino.

Y nada más por hoy. Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja.

Isaac

1974-10-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1974 en 14/10/1974

Buenos Aires, 14 de Octubre de 1974

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo respuesta a tres cartas, las del 24 y 27 del IX, y a la del 6 de este mes. A la primera debo responderte, refiriéndome a mi salud, que te equivocaste en el diagnóstico, no creo seas buen manciñeiro, el mío, me refiero a los mareos, no es por llenar el estómago. Continúo comiendo poco, una comida no demasiado abundante al día y sin grasas, aceites, sal, azúcar y harinas, todo lo que prohíben los médicos. Si soy grueso es por mi contextura física que además vengo heredando por mis dos padres y mis abuelos que tampoco fueron comilones. En cuanto a las dificultades materiales y hambre recuerda estadísticas de los que teniéndolas sobreviven, aparte de afectarles a su psiquis. Si no pones gasolina, o energía eléctrica o lo que sea, a un motor, éste deja de andar tengo entendido, tú sabes de esto. El mío es problema de corazón, vista u oídos. Empecé con el corazón. Me revisó muy bien un cardiólogo, tratará de buscar los motivos de mi permanente tensión muy alta, posiblemente de acuerdo con mi sistema nervioso, con una sola visita no puede saberlo. Me dio un plan a seguir durante un mes. Estos días veré a un oculista, hace años que no consulto a ninguno sobre el estado de mi vista y luego consultaré a un otorrinolaringólogo. Como puedes observar creo en la medicina sin dejar de mirar de reojo a los curanderos, sobre todo a los que recetan yerbas medicinales. Esto es todo en cuanto a tu diagnóstico.
No discuto tu buena voluntad, pero temo que no hubieses dedicado al museo toda la atención que pienso debe dedicársele y que por lo que fuese se hubiese cambiado su destino en cuanto a su finalidad, no concretando en la escritura de constitución su verdadera orientación. Olvidando su origen el Museo ya existía cuando se hace la escritura última y el programa público expresado por mí, pero en nombre, claro está, del L[aboratorio] de Formas, consta en el N.º 1 de sus cuadernos y que era el resumen de nuestras conversaciones alrededor de su constitución. Esto debías recordarlo y debió haberlo conocido Dónega, a quien yo no instruí como tú piensas, en absoluto, en cuanto a lo que debía hacer, puesto que yo no conocía los trámites a seguir y descansaba en ti en cuanto a transmitirle el programa del Museo. En cuanto al orden y a los títulos puede ser una suspicacia mía, los segundos no me interesan y por eso no me refería al de Académico de Bellas Artes que no uso para nada, pero que resulta tan importante como serlo de la Gallega. Hemos hablado mucho del Museo y del Laboratorio de Formas y de todo lo que íbamos a hacer, etc., pero da la casualidad que en cuanto al Museo y de donde debía partir en general su colección está bien señalado en la página 19 donde se dice: “Terá de sere —el Museo— a colección conservada e eisibida do arte galego contemporáneo a partir da xeneración do ano trinta…” Párrafo que se inicia en la línea 15 de esa página. Además de esto están los carteles con carácter didáctico que se destacaron en sus paredes, incluido el que justificaba a Castelao. Siempre me llamó la atención la parcialidad de tu memoria que te lleva a olvidarte a veces, hasta de tus anotaciones, escritas para el recuerdo. Estás, pues, equivocado y no insisto en reprochártelo. Dónega, pues, no tenía que interpretar nada, etc. Los dibujos de Maside se los pedí yo a Dieste y fui yo también quien consiguió en una reunión en Santiago que pasasen juntamente con el autorretrato que está en el Museo de Vigo a El Castro. Yo también empiezo a perder memoria ahora, pero, en general, sólo para los nombres de las gentes. El catálogo a que aludes no estaba en gallego precisamente porque era del Ayuntamiento, no del Museo, y a ti y a mí, por lo menos a mí, me tenía sin cuidado, se trataba de algo, el Ayuntamiento, ajeno al espíritu de Galicia.
Y ahora perdóname que te conteste a otro párrafo tuyo. No me arrogo el derecho a “regañarte” como a un niño, sino a discutir con un amigo a quien quiero fraternalmente, algo que suponía tú debías saber. Yo no “regaño”, no discuto con los enemigos, los olvido y si algún día puedo devolverles el daño que me han hecho o hacen y pienso que no se han equivocado sino que fue deliberadamente, aprovecho, si puedo, esa oportunidad. Discuto contigo como con mis hermanos o con mis otros amigos y por mi parte no aceptaría nunca que tú te retirases del Museo, antes de que esto ocurriese lo haría yo. Comprendo muy bien que estás desbordado de asuntos que tratar y muy difíciles, pero quisiera que te ocupases del Museo, ya no por el Museo en sí mismo, sino por el centro de cultura vital que puede ser para Galicia cono se probó en los primeros tiempos de su actuación.
Cuando te escribí sobre la colocación de mi nombre en la lista del Patronato es porque tengo, como se dice, “la mosca sobre la oreja” en cuanto se trata en Galicia de gentes que trabajan en la emigración. No se sabe nunca lo qué hacemos ni lo qué hicimos, ni los sacrificios de diversa índole, de los que en mi caso estoy muy orgulloso, a que lleva esta dedicación.
Recibí la fotocopia de tu carta perdida del 7/VIII, y, hace dos días, muy retrasada, la de Dónega. Trataré de ir al Notario del Consulado la próxima semana y enviaré la presentación tan pronto me la den, casi siempre a la semana siguiente. Te envío el catálogo aparte. Esperaba enviártelo estos días lo mismo que a Corredor Matheos de quien tomé la parte de su trabajo sobre mí, y a otros amigos. Los colores que pusieron en La Voz son caprichosos. No tienen nada que ver con los originales y el dibujante interpretó como quiso los óleos.
Lo de Iglesias Corral que me cuentas, no me sorprendió. Te lo dice alguien que fue su pasante y piensa que la gente no cambia fundamentalmente mientras vive.
De aquí supongo estarás informado de todo. De la colectividad no sé nada. Por ahí debe andar Valentín Paz Fernández. A lo mejor regresó, no sé. Camilo estuvo con nosotros la semana pasada, está muy bien, esperanzado en terminar ahora a fines de noviembre. No tengo muchas noticias, cada día deseo tener menos.

Un gran abrazo para Mimina y para ti de los dos.

Seoane

1974-12-05
Carta de Varela Buxán a Seoane. 1974
Cercio
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Varela Buxán a Seoane. 1974 en 05/12/1974


Cercio, 5 de Nadal do 1974

Sr. Dn. Luis Seoane-Bs. Aires

Meu querido e nunca esquencido Seoane:

Perdóame que che haia cansado por mediación do noso amigo Tacholas co gallo de lograr un dibuxo pra ilustrar as tapas de dúas pezas miñas O ferreiro de Santán e Taberna sin dono, as dúas nun volume, prolongadas por Otero Pedrayo, e que sairán do prelo pra fins de xaneiro que vén. Remesaríache un orixinal, pero, antre doña Censura (que borrou Viva Galiza ceibe i outras cousas polo estilo) i a imprenta, deixáronme sin ningún. Dareiche algús datos: O meu teatro é realista-naturalista; moi aldeán, tudo discurre antre xentes labregas, de bons sentementos e ideias, tenras, intuitivas, inxenuas, de homildosa condición. A liña que eu adoito é a cómico-sentimental, anque, no fondo, decote hai algo de tráxico. Na peza O ferreiro de Santán, está composta de dezasete persoaxes, pero son tres os principaies: o vello Ferreiro, a súa dona i o fillo de ambos. Denredor distes tres persoaxes xira o tema i o argumento, que é unha loita política antre o fillo do Ferreiro (que é socialista) i o cacique da bisbarra. Entón, un dibuxo que persentara un pendello a modo de forxa galega, co pai i o fillo mallando no ferro i a muller pendurada na palanca do barquín (un fuelle antergo aicionado a palanca), simbolizaría moi ben ao pobo que traballa pra forxar ideias e sentementos. Pero... ¿que podo decirche eu distas cousas, irmán Seoane? Fai o que poidas, que se algo te diñas faguer, decote estará moi ben feito. En canto á outra peza, Taberna sin dono, trátase dun taberneiro tan nobre e sin caráiter que fía a todos e queda sin ren. En canto a coores, o mesmo me ten que seia a unha tinta coma a dúas ou tres; iso deixo ao teu bon criterio. A túa portentosa intelixencia de artista universal, nascido na nosa Galiza, saberá atopar un dibuxiño que de algún xeito simbolice as nosas aldeias ou a os seus parroquianos pra ilustrar as tapas do meu libro. Sosmentes debo acrararche que as miñas pezas desenrólanse en calisquera aldeia de Pontevedra aló polo ano de 1917.
A traveso dos xornaies (son corresponsal informativo de La Voz de Galicia en Lalín i a súa bisbarra do Deza), decote fun seguindo a túa laboura artística e festexando coma meus os teus muitos éisitos e trunfos, e fago votos porque a saúde che acompañe por muitos e longos anos pra poderes continuar a túa honrosa laboura, enoutecedora pra ti, pra tódolos teus, pra os amigos e pra Galiza inteira. E cando voltes á Terra (teño entendido que será pronto), non esquenzas que eiquí, en Cercio-Lalín, hai unha pequena casa pra ti, cuios mouradores che recibiremos cos brazos abertos.

Con muitos desexos de que teñas felices festas de Nadal i Aninovo, prégoche saúdes no meu nome á túa distinta compañeira e recebas fonda e fraterna aperta do teu vello amigo e irmán.

Varela Buxán

P.D. Direille a Tachola que che fale pra recoller o dibuxo e mo mande; ben entendido, eh: se é que mo podes faguer.

1975-06-05
Carta de Seoane a Sábat. 1975
A Coruña
Olivos
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Sábat. 1975 en 05/06/1975


La Coruña, 5 de junio de 1975

Sr. D. Hermenegildo Sábat
Olivos

Querido Sábat:

Recibí tus dos cartas que te agradezco mucho. Desde que os fuisteis trabajé mucho, estoy haciendo una exposición en Madrid con mucho éxito de crítica y público y tengo el encargo de un álbum de grabados en madera para una editorial de jóvenes, haré a mi modo un bestiario; y por otra, el de ilustrar Los sueños de Quevedo, también con grabados. Trabajé lo que pude. Ahora llevo un mes sin poder hacer nada, pues una condena ciática me tuvo inmovilizado en Madrid durante tres semanas y ahora aquí en La Coruña donde llevo otras dos sin poder andar. Proyecté un monumento a los emigrantes en Sargadelos para ser colocado en la montaña que domina la fábrica. Se trata de un grupo escultórico hecho con grandes piedras de granito que en partes será policromado. Representa una multitud en marcha. Me ilusiona el hecho de que surja entre la maleza de una montaña. Tendrá 6,50 de largo y 4,50 de alto. Me gustaría que tuviese la misma presencia importante y popular de un menhir, un dolmen o de un crucero de los que abundan en Galicia. En septiembre, expongo aquí en La Coruña y con todo esto doy por finalizado los trabajos de un año más.
A vosotros os recuerdan las gentes con las que hemos estado aquí. Isaac y su mujer. Dónega y Fernanda, Pillado, el director de La Voz de Galicia, etc., y nosotros a quienes disteis una gran alegría. De ahí sabemos lo que publican los diarios y La Nación en su edición semanal para el extranjero. Estos días voy a escribirle a Blum, a quien debo carta desde que llegué, pues me desanimó para escribir el hecho de que no hubiesen llegado, no sé aún por qué, las primeras cartas que envié a algunas personas. Si lo ves, dile que vi en Madrid una exposición grande, de 200 obras, de Kokoschka, del que me gustan mucho sus retratos y el de que sea capaz de pintar unas ranas gigantes una tras otra; de que haga una gran acuarela con uvas y pámpanos y el que se ande haciendo autorretratos todas las veces que puede. Es un gran artista. Vino con la exposición y anda por Madrid luciendo sus 89 años acompañado de su mujer, Olda, checoslovaca, más alta y joven que él con quien seguramente no discute, como lo hacía con Alma Mahler, sino que la retrata una y otra vez. Con Alma Mahler se retrató abrazado llevado por los aires en un cielo de tormenta. El cuadro está ahora en el Museo de Basilea.

Esto es todo por hoy. Un abrazo para los dos y para los chicos de Maruja y mío:

[Seoane]

1975-07-15
Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1975
Xenebra
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Alvajar a Luís e Maruxa Seoane. 1975 en 15/07/1975


Ginebra, 15 de julio de 1975

Queridos Luis y Marujiña:

Quiroga acaba de escribirme desde “la aldea” y por él me entero de que estáis ahí, y de que Luis está con una ciática terrible que le impide hasta salir de casa. También yo la tengo. Durante cinco meses fue bastante furiosa, pero ahora es soportable, y aunque supongo que Luis está en buenas manos y sé lo buenos que son los médicos amigos, por si acaso, os digo que la mía proviene de la artrosis, que ha aplastado dos discos de la columna lumbar que pellizcan el nervio, por si no bastara con los seis de la columna cervical que me provocan dolores en el pescuezo y en el brazo. Esto se ha visto, claro está, en las radiografías. Y lo que verdaderamente han hecho soportables los dolores son los masajes que me da un masajista muy bueno, y sobre todo la natación, porque en cuanto la dejo se recrudecen. Os lo digo por si la información vale de algo.
Yo también estoy por el momento prácticamente recluida en casa. Estaba en una buena temporada; los vértigos que me traen constantemente a mal traer parecían desaparecer cuando estando con el automóvil parado vino otro de atrás y me dio un golpe. Como tenía las manos apoyadas en el volante, se produjo lo que los ingleses llaman backlash y los franceses corp du lapin, con una ligerísima conmoción, al parecer, porque el golpe no fue muy grande. Pero el resultado fue la reaparición de los vértigos, con dolores de cabeza. Tuve que quedarme en casa una primera semana, por orden del médico. Reanudé el trabajo, pero no lo pude resistir, y aquí estoy, de nuevo, en casa. Además, lo asustan a uno tanto relatándole las consecuencias a corto y hasta a muy largo plazo de una pequeñísima cosa de éstas que me tienen alarmada. Supongo que me concederán las dos semanas de vacaciones que he pedido luego de esta nueva semana de “permiso por accidente”. A ver si con eso basta. Para los vértigos y demás otros síntomas que me hacen la vida imposible, sigo con el tratamiento de apoyo psicoterapéutico, porque ninguno de los médicos de medicina general ni de los múltiples especialistas en toda clase de cosas que he ido a consultar encuentra nada físico.
¿Qué está haciendo Luis? ¿Cuánto tiempo pensáis quedaros todavía ahí?
Hacedme el favor de dar recuerdos de mi parte a todos los amigos, especialmente a nuestro ilustre Director de La Voz y a los Dieste. ¿Qué sabéis de Mireya? ¿Qué podéis decirme de Arturo? Sobre todo, no dejéis de ponerme aunque sea unas letras, para saber de Luis.

Mil cariños para los dos, de

Amparo

1975-10-29
Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1975
Vigo
Nova York
A Coruña
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Pereira Caamaño a Seoane. 1975 en 29/10/1975


Vigo, 29 de outono de 1975

Sr. D. Luis Seoane
Paseo de Ronda, 15-6º
A CRUÑA

Meu apreciado irmán:

Dende que cheguei (pasando por aquel día tan tristeiro do homaxe a Castelao), non atopo acougo. Matino, ás vegadas, que sería o máis axeitado voltar ao Uruguai. E outras, pousarme, pra sempre, en Galicia.
Pro, denantes, necesito decirlle que participei no aito de Rianxo por unha razón, que coido de moito peso. Estaba alí representando a unha Sociedade, o Patronato da Cultura Galega, con quen tiña a obriga morae (dixen morae, posto co viaxe leiveno a cabo pola miña conta) de entregar o busto ao pobo de Rianxo, logo de cumprirse coas esixencias mínimas que impuxéramos; descoberta do moimento coa bandeira galega, as intervencións en idioma galego e a interpretación, somente, do hino galego. Pro craro, eu tiña prena concencia de que iso non abondaba. Eu ben sabía que aínda non se deran as condiciós ouxetivas pra facer o homaxe (o grande e popular homaxe) que se merece Castelao. Que nalgún presentido día se lle fará, pra honra da Galicia emigrada e da Galicia metropolitán. E logo, na mesma xornada, aquelas mortes, que se me antoxan cheas de agoiros, de premonicións, pros verdugos... Falei, pois, baleiramente. Sen saber, a cencia certa, o que decir. Sin forza. Sin o pulo interior máis axeitado. En fin, todas estas ferintes, lacerantes refresións, matino expoñelas na charliña que darei o vindeiro 7 de San Martiño na Asociación Cultural de Vigo (Entidade, por certo, que se opuxera ao devandito homaxe), baixo o tíduo de A emigración galega no Uruguay. Daquela, o meu esprito, cecais, pousarase algo.
Cando lle fixen a chamada por teléfono, era pra ver a posibilidade de acadar, no xornal A Voz de Galicia, algunha posibilidade de traballo alí. Coido que podía faguer unha laboura de colaboración, vencellando a presencia da emigración galega no Uruguai (unha modalidade de etnia) coa Terra Nai. Si houbera icomenentes no orde económico, estou disposto a realizar a tarefa gratis. Dígame, con sinceiridade, si elo é posíbel. Namentras, con saúdos moi garimosos pra Maruxa, reciba unha aperta fonda.

Pereira

1976-01-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 21/01/1976

21 de enero de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Hoy recibo tu carta del 12 cte. Aún no te llegará la mía del 3 y te mando una fotocopia de ella. Ahora hay que temer al correo porque aquí han estado en huelga y ahí supongo que seguirá habiéndolas. Marina constantemente te estuvo enviando recortes, o fotocopias de ellos, que se referían a ti o que eran cosas de tu interés; entre estos iban los que se referían al acto de presentación de la carpeta de Xohán Ledo. Creo que se hizo lo mejor que se pudo hacer, que se dijeron en él cosas muy importantes (haremos un resumen de las intervenciones) pero a pesar de ello (se mandaron invitaciones del Museo a los de siempre) hubo poca gente y el álbum apenas si se vende. Te doy este dato como información comparativa del aprecio que la gente se siente por tus cosas.
Por aquí como novedad importante la denuncia implícita que he hecho, hace unos días, de Iglesias Corral a la Junta de Gobierno del Colegio de Abogados que podrás ver en la fotocopia adjunta. En el párrafo 9 está uno de los motivos. La verdad que está en el fondo es que Rey se propone demandar además de al Castro a Sargadelos y a la Fundación del Museo para exigir que le entreguen las participaciones que el Castro tiene acordado transferirle. Aunque a nosotros no nos lo han notificado sabemos, con mucha reserva, que han presentado ya la papeleta de conciliación en el Juzgado. No perdí tiempo en requerir a Rey como Administrador estatutario del Castro a que se presente inmediatamente en el Domicilio a cumplir con su obligación (acaso podría obtener otro testimonio de la mujer o de las hijas diciendo que está incapacitado para recibir al notario). ¿Qué hará la Junta de Gobierno? Yo todo lo que digo puedo probarlo. Si se calla multicopiaré la denuncia y la enviaré desde el Ministro a todos los organismos a los que pueda interesar, abogados de Galicia y Colegios de Abogados de España.
La cosa puede ser más seria de lo que se cree. Al parecer Iglesias Corral llevó este asunto desde un principio. Mora y Lobato no serían más que testaferros. Iglesias fue desde hace años, unos treinta años, el abogado de los Rey. En pago de los servicios prestados Emilio lo metió de consejero en La Voz. Difícilmente Iglesias podría negarse a dejar de servirles en esta ocasión. El indulto vino a impedir la acción contra alguno de ellos... pero creo que con indulto o sin él esta gente actúa impunemente. ¿Hay por detrás una multinacional que todos conocemos a la que Sargadelos le resulta un niño molesto que puede llegar a ser hombre? Esto lo hemos pensado más de una vez. Hay bastantes elementos para poder sospecharlo. La utilización de unas circunstancias políticas se veía pero podían ser sólo las maniobras visibles.
Cuando nos notifiquen la papeleta de conciliación acudiré a los abogados. Además de Dónega y Risco hijo tendrá que conocer la cosa Risco padre y Valentín. Esto por parte del Museo, aunque el Museo aún no recibió ninguna participación y aunque las recibiera no veo qué responsabilidad puede tener en el asunto. Por un lado acaso hubiese sido bien que ya hubiese estado todo legalizado y tuvieran que meterse con el Museo para sacarle su capital patrimonial. Esto va a ser largo. Nuestro Secretario ni en presencia tuya logró redactar el acta para que los patronos tengan una idea de lo que se acordó y a ese ritmo...
Ya te puedes dar idea que todo esto me desespera bastante. Que los tiempos además no vienen fáciles. Que la demagogia está haciendo presa de esa tímida apertura. Todos los que pueden hablar no hablan más que demagógicamente; y las empresas se encuentran en este camino aguantando los palos que vienen de todas partes. Bueno. Yo haré lo que pueda. Y te tendré informado.
Ayer Inés me leyó un telegrama llegado a Madrid de Mimina según el cual salen de ahí el 24. Yo debo estar en Madrid el 28 porque se inaugura lo de las galerías y se presenta el libro de C[astro] Arines. Lo presentará Antonio Fernández Alba. Por C. Arines y por Fdez. Alba yo me veo obligado a estar ese día allí pero no podré ir a esperar a Mimina pues con estas cosas tengo que estar vigilante. Irá Xosé a montar la exposición y el audiovisual.
Hasta aquí lo que yo te puedo contar. Tomando tu carta en efecto a los de Magdalena les dije que iría sobre marzo aún a sabiendas de las dificultades que tendría para ello. Pero tú verás si yo voy a poder dejar esto aunque sea un mes con estos problemas. – Palmás me habló desde la Galería de Madrid. Me dijo que dentro de unos días estaría por aquí, que pretendía colocarse por Galicia pero no me dijo nada de viajar a Londres. Y a todos los demas que citas, por supuesto, retribuyo sus saludos.
Y esto es todo. A ver qué cuenta Mimina.
Sé que tuvisteis mucho valor. Aquí mucho frío. Llevamos más de un mes sin llover pero con heladas continuas. Tenemos que aguantar cada uno su clima.

Abrazos muy fuertes para ti y para Maruja

Isaac

1976-02-29
Carta de Seoane a Piñeiro. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1976 en 29/02/1976


Buenos Aires, 29 de Febreiro de 1976

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago de Compostela

Querido Ramón:

Recibín duas cartas que agradezo moito, referidas a Insectario, e a noticia que me remites da mostra dos grabados de ese album na galería Mestre Mateo de A Coruña. Efectivamente non tiña noticia desto, supoñía que a farían mais ninguén me dixo que a estaban facendo. Entereime polo recorte da Voz que me remitiche.
Sigo con atención as noticias que chegan de España, que están inquedando a algunha xente de aquí, e tamén chegou algunha particular como a interrupción de un núcleo de estudantes en Santiago a Valenzuela, nunha conferencia sua, sin saber nos por qué ou sin sospeitalo. Das noticias de aquí non podo decirche nada. As que se publican son, en xeral, exactas, mais ben pálidas e poucas. A realidade e variedade delas é superior.
Eu traballo o que podo pechado no meu estudo, apenas vexo a ninguén e non saio casi nada á rúa. Teño tres mostras neste ano e agardo poder facelas. Non teño a seguridade tal como están as cousas, mais eu traballo.
Lembrámonos moito de todos vos, os amigos de ahí. Voltaremos no 77, cecáis en Xaneiro. Unha grande e agarimosa aperta de Maruxa e miña para Isabel, Sara e pra tí:

Seoane.

1976-03-09
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 09/03/1976

Buenos Aires, 9 de Marzo de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Acabo casi, hace tres días me llegó abierta, quizá porque prácticamente era un paquete, de recibir tu carta del 22, de la que me informé, así como del catálogo hecho para la exposición de fotografías de galerías, copia de carta a Nogueira, carta de Sineiro, etc. Me pareció muy bien tu carta a Nogueira, justa y hábil, y las aclaraciones que me haces en la tuya de asuntos alrededor de Rosenthal y Sargadelos con intermediarios “cipayos” que yo no conocía. Ahora bien, en tu carta hay un párrafo que no entendí, que no entiendo: “Por otra parte estando Iglesias por detrás está visto que no te perdona a ti alguna cosa”, y esto debe aclararse, a mí no me tiene nada que perdonarme Iglesias Corral, pues jamás he tenido nada personalmente con él. En caso de tener que perdonar sería yo a él que debería hacerlo por los seis meses perdidos como pasante en su estudio y esto fue hace 43 años. No existe, pues, nada entre él y yo. Me compró un grabado en la primera exposición mía en La Coruña, quizás tú lo recuerdas y, en el 73, en el Derby de Santiago, insistió para que fuese a comer con él a su casa del Camino Nuevo. Nos saludamos nuevamente en un viaje en avión de Madrid a La Coruña, volvió a insistir en invitarme. No hubo nada, nunca, personal entre él y yo. Existe, sí, el juicio que yo me hice de él y que tú eres el único que conoce, pues eres también el único que conocí que lo defendía y tuvo esperanza en él. Añades: “Yo doy por no oído nada, sería absurdo escuchar algo que está sólo orientado a dividirnos” ¿A qué se refiere esta frase? ¿a ti y a mí? No entiendo su sentido pues entre tú y yo creo que siempre hemos actuado con claridad y con respeto del uno para el oro. Te ruego, pues, que me la aclares. En cuanto a mi exposición de La Coruña lamento mucho que teniendo tantos amigos como creo tener, hubiese sido un fracaso su inauguración y que López Calvo hubiese encontrado que hacer precisamente en las horas de esa inauguración. A éste le dices de mi parte, aparte si quieres, esa lamentación mía, que creo que si aún piensa venir a Buenos Aires por estas fechas por las propiedades de su familia que no lo haga pues nadie vende ahora, todo el mundo quiere comprar pero nadie vender porque perdió mucho valor la propiedad por la situación del peso. Te acompaño la crítica del diario alemán de Buenos Aires sobre mi pequeño Grosz hecho para el Museo.
El óleo que envié por Mimina y que tú me hiciste el favor de entregar en la galería Aele ya se vendió. Recibí carta, al mismo tiempo que la tuya, de la dueña de la galería. Todo esto está muy triste. Por mi parte trabajo todo lo que puedo. Me gustaría ir a Méjico nuevamente. No sé qué hacer. Tengo media exposición hecha. Una pregunta ¿Crees que debo continuar haciendo figuraciones para La Voz? ¿Le interesa a alguien el que continúe haciéndolas? Dime qué te parece. Desde aquí no puedo enviar nada más que personalidades universales y alguna que otra argentina y gallega. Dime sinceramente qué te parece. Tengo hecho más de 200 retratos y notas, unas 215 o 220 y me cansa estar pendiente de esto, únicamente si existe un público que siga este trabajo, pero es que dudo que alguien lo siga.
Esto es todo por hoy. Debiste haber recibido una mía anterior.

Un gran abrazo para Mimina, para José, María, la pequeña Carolina y para ti de Maruja y mío.

Seoane

Nota: Te ruego me hagas enviar el N.º de L[aboratorio de] F[ormas] que dejé hecho y debió haber salido en la segunda quincena de Diciembre. Entonces te pedí que me lo enviaseis. La semana que viene sale Varela para Madrid.

1976-03-17
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 17/03/1976

17 de marzo de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Llegué ayer del Castro y aquí me encuentro tu carta del 9 cte. que se cruza con la mía del 11 idem, pero luego de contestarte esta esperaré a que me la contestes para volverlo a hacer yo y evitar tanto cruzamiento que te obliga a trabaja doble. Por el Castro las cosas siguen. Las obras continúan. Nuestros enemigos no han respondido a nuestros planteamientos. Vamos a ver por donde salen. Pues este silencio creo que debemos interpretarlo como una pausa para replantear un gran ataque, que puede venir por donde menos esperemos. Estuve con los abogados. Dónega de lo del Museo no hizo nada, ni siquiera el acta.
Empezando por el final de tu carta en relación con eso de que Varela viene para Madrid en esta semana, y como no dices otra cosa alerté a Inés y a Marcial para ver si lo localizan, pues naturalmente quisiera atenderlo. También del final de tu carta es eso de que no te ha llegado el L[aboratorio de] F[ormas]. Anteayer mismo estuve insistiendo en el Castro para que sea a ti al primero que se envíen los primeros ejemplares, por correo aéreo. José Luis es él el que se siente quedar mal si las cosas no te llegan porque al parecer fue él el que se comprometió contigo a enviártelas y al parecer te las están enviando por correo aéreo certificado y tienen los resguardos. Pero te lo volverá a enviar inmediatamente.
En cuanto a ese párrafo de mi carta del 22.2 que no entiendes, sin embargo creo que está claro: primero y hasta hace poco no hicieron otra cosa que atacarme a mí; luego en las primeras negociaciones trataron de echar toda la tierra sobre estos tres muchachos (los Vázquez y Marentes) y tampoco tuvieron éxito y ahora te involucran a ti en el asunto. Hasta ahora te habían tenido al margen y en un principio Mora no sólo te respetaba sino que te elogiaba en aquellas célebres actas. Ahora arremeten también contra ti como contra cualquier hijo de vecino; que entre tú y los Vázquez y Marentes los habríais engañado a ellos para desplazarme a mí. Todo esto es infantil como solución y como división creo que es no conocerme a mí. Si el que tomó ahora directamente las riendas del pleito es Iglesias Corral no cabe duda que de él será esta nueva estrategia. Estas cosas que cuentas en tu carta de tus últimos es con Iglesias a partir del año 73, ya el pleito llevaba dos años, entrarían perfectamente dentro dencuentro la estrategia que ellos habían montado entonces para cercarme y atacarme. (Ellos no te conocen bien a ti, ellos son especuladores, y no saben que tu inconformidad constante con el mundo que te rodea pertenece a tu idiosincrasia, no es negociable; los especuladores no pueden entender que alguien proteste si no es para hacer negocio; este es el fracaso de los hombres que se creen prácticos). Así que como su estrategia les fracasó ahora (o mejor que ahora en la entrevista esa con Nogueira) utilizan el mismo procedimiento pero contra ti. En cuanto a que tú no has tenido nada con Iglesias te remito a tu propia carta del 23 de feb[rero]. Tu opinión de Iglesias la vienes sosteniendo sin reservas desde que te conocí o reconocí en América. Desde que se había fundado el Castro hasta que yo me fui a América Iglesias Corral visitaba mucho el Castro a donde iba con Matías Gonzalez, Castro Rial, Tarracido. Yo fui quien se lo presenté a Rey y él supo pegarse muy bien a los Rey y a los Nogueira y pronto pasó a ser más amigo de ellos que mío: Con bastante frecuencia tenemos comido juntos y en una ocasión hicimos un viaje por la costa desde La Coruña a Villagarcía en la que visitamos la factoría ballenera de Caneliñas, que acababan de adquirir Iglesias y C. Rial (creo que alguna fotografía que hice aquel día la publicaste en Galicia Emigrante). Pude conocer de él bastantes cosas, algunas anécdotas, sus relaciones con Franco de cuando él era alcalde, saber de su superstición, de su aparente afición al juego y a hacer solitarios para disimular y adormecerse en el terrible entorno... Aunque yo le he defendido siempre por cortesía sistemática y por esa mi manía de querer unir las pocas cosas que tienen algún cabo para atar algo (comprenderás que en aquellos momentos en que lo mejor era Rey y Nogueira, Iglesias y Tarracido eran personajes de excepción). Sin embargo no dudé en retratarlo en el personaje nº 12 de mi Presa de dib[uxos] de xente do meu rueiro. A la vuelta de uno de mis primeros viajes a la Argentina yo le hablé de ti y pude ver que él tenía conocimiento de lo que tú pensabas de él y de Felipe F[ernández] Armesto (no sé por qué me parece recordar que tú habrías publicado algo de ellos, lo cual aunque no fuese cierto, entraría dentro de un cálculo razonable de probabilidades en un esfuerzo memorístico, pues con menos razón me habías metido a mí en el tercio...). Lo que sí recuerdo bien es que Iglesias contrapuso a tu figura la “gran capacidad” y la “visión” de su amigo Arturo Cuadrado, al que estaba deseando abrazar. También recuerdo bien que yo le hice ver el equívoco que tenía respecto a ti y le dije de ti todas esas cosas que yo tengo dicho de ti públicamente en letras de molde. Cuando en el año 63 (creo que fue en el 63) te monté en la Asociación de Artistas aquella de grabados la compra que te hizo él suponía una superación ante mí de todos los equívocos aceptando el pacto para el futuro, aún no entendiendo tu obra y que él jamás compró en su puñetera vida un cuadro (está la formidable anécdota en aquel momento de Rey Barral). Todas estas cosas y recuerdos vienen ahora a cuento de la aclaración que me pides. Pero si busco aún hay más.
Pero sin que me lo pidas en tu carta debo aclararte más cosas de la mía para que no quede incompleta algo de su sentido general. Se trata del siguiente párrafo de mi carta del 22.2 que empieza “Ahora bien lo que conviene es que hagamos todos causa común...” porque naturalmente estos señores para apoyarse en sus malévolas pretensiones señalan tus desahogos impacientes contra mi labor, que dicho sea de paso tú no tratas de disimular, que a mí no me ofenden porque forman parte de tus desahogos contra muchos más, como una especial idiosincrasia que siempre se produjo en todo creador de arte como una especie de incomprensión de la obra ajena inseparable de la protección, de la justificación de la razón de la propia y que le da sentido; “me gusta lo que me gusta y me gusta que me guste...” Pero ellos estas cosas no las entienden más que por el lado del partido que puedan sacar de ellas, y en algunos casos las oyen amigos que lo son también de ellos y a veces socios. Por esto pido que hacia dentro podemos hacer cuantas críticas queramos, pero las empresas con sus 200 personas que vivimos de ellas, todos, con todo lo que significan, no pueden permitirnos el lujo de llevar las discrepancias a la calle, y sobre todo mientras dura esta difícil situación frente a la cual, a las dificultades de todo orden que hay que superar, constantemente asediado, en medio de un clima muy difícil, económico y social, todas las demás cosas han de tener mucha menos importancia y las inconformidades se han de quedar dentro de casa. Simplemente en lo que llevamos de mes hemos tenido que superar dos denuncias policiales: una en el Castro atribuyéndome que yo enviaba a un hijo a Vigo a organizar en cabeza una manifestación de la Junta democrática (ni ninguno de mis hijos habían ido ni yo estaba enterado de nada); otra contra la Galería de Madrid que se trataba de un centro clandestino y la dieron un sustazo a Inés que por un poco la matan. Etc., etc. Está claro que si queremos salvar las cosas hemos de tener los nervios bien templados y presentar ese carácter monolítico frente al exterior.
Separo de tu carta la nota sobre tu Grosz. Es una pena no saber alemán. Te va esa nota de Arteguia sobre el Museo. Supongo que los datos estarán dados por Tucho pues la nota está enterada de muchas cosas y mía desde luego no es.
Garcés me dio un original bilingüe, muy amplio, sobre la poesía gallega desde la guerra civil. Puede ser un buen texto de consulta. Se lo publicaremos.
Tus Figuraciones en La Voz a mí me tienen mucho interés. Es la razón por la que estamos archivando el suplemento de La Voz. Creo que es lo más importante que se publica en la prensa gallega, que no tiene importancia que los personajes sean o no gallegos, que tienen el valor de ser unos personajes importantes vistos por ti, descritos en gallego con unas circunstancias en las que tú lo ves y que tienen un interés particular. Creo que por todas las cosas tú deberías seguir haciendo esta sección en la medida que te sea posible. Y aún cuando La Voz de Galicia puedan ponerla contra nosotros, cosa que es muy probable y hasta razonable pensando en los intereses familiares que la respaldan sumados ahora a los de Iglesias secretario del Consejo de Administración. Yo creo que siempre que puedas esa sección no dejaría de hacer[la]. Esa sección debe estar por encima de cualquier otra contingencia pues todos nos beneficiamos de ella, y a ti el único daño que te hace es que no te la paguen, pero las cosas han de mejorar.
Vemos con pena la situación de la Argentina. La de aquí va hacia algo parecido, desgraciadamente. La demagogia prende en todos los estratos políticos. El único que es consciente en esto es el gran capitalismo que es su última forma de supervivencia, alargando unos días más los que le quedan. La tasa inflacionaria aquí ya se da oficialmente en lo que va de año en un 20%. Las devaluaciones se sucederán, mientra la economía se empieza a hacer desesperante. No se sabe lo que va a pasar. El problema está por encima ya de las naciones. Creo que lo único que se puede hacer es tratar de resistir y defender lo que tenemos. Vosotros si veis que eso está muy mal veníos. Aquí nos defenderemos como podamos. Pero no hay que perder el ánimo. Hay que seguir en la tarea con esperanza.

Nada más por hoy. Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

Isaac

1976-04-12
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 12/04/1976

12 de abril de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de llegar de Orense del entierro de Otero Pedrayo y no quiero que pasen más días sin contarte algunas cosas y acusar recibo de la tuya del 21 marzo, que ya te contestaré con calma. – Bueno, Otero murió el 10 por la mañana, sábado. Yo estaba en el Castro. Me vine para Sargadelos luego de dejar dispuesto el envío de una corona del Museo Carlos Maside y encargar a Dónega que pusiera esquelas en La Voz e Ideal, y que Risco asumiera la representación del Museo como vice-presidente que es. Mimina se quedó para recoger a Noemí Gerstein en Santiago ayer domingo (ya está aquí con nosotros). Y yo me fui hoy directamente a Orense. Muchísima gente en el entierro. Funerales concelebrados por cinco obispos en la Catedral, autoridades –lógico– y todos los amigos que conocemos. – El viernes cenamos en la Pizzería con los Dieste. Rafael va mucho peor, y ya no puede leer absolutamente nada. El 27 estarán en Barcelona consultando con Barraquer. Una pena tremenda. Trataremos de ayudarles en Barcelona en todo lo que se pueda. – Lorenzo Varela: hablé con él por teléfono. Le ofrecí una habitación en mi piso de Madrid y luego aceptó. Está viviendo allí. Hablé con Álvaro para que supiera que Lorenzo estaba allí. Sé que ya estuvieron juntos, pero no hay que esperar mucho de Álvaro porque no está bien y yo no sé si tal y como está puede dominar bien la situación. – Rey presentó demanda, de la que te envío una copia (sin los documentos anexos) como verás firmada por Iglesias Corral. Otro pleito. Fíjate lo que se me viene encima. No sé si tendré ni tiempo ni fuerzas para superar toda esta situación. Haré lo que pueda. Se ve que Iglesias tiene muchas agarraderas. Si no logramos parar a este sujeto nos va a dar mucho que hacer. – Voy a hacer un informe a los Patrones del Museo. Aún no sé cómo. La situación es difícil y no quisiera que se me escapase de las manos. Hago esfuerzos para no perder la serenidad, pero son demasiadas cosas y demasiado varias las que tengo que atender – y tengo poca confianza en que los Patronos puedan ayudar algo, pero, claro, hay que informarlos.
Te tendré al tanto del desarrollo de las cosas y ya contestaré tu carta. Abrazos muy tensos para ti y para Maruja

Isaac

1976-04-20
Carta de Seoane a García Sabell. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a García Sabell. 1976 en 20/04/1976



Buenos Aires, 20 de Abril de 1976

Dr. Domingo García Sabell
Santiago

Querido Domingo:

Recibín, fai dias, a tua carta que agradezo moito. E recibín tamén, de Galaxia, o númaro de Grial onde ven a presentación que fixeches en Arenas de Ramallos, Caracolas... etc que me parece espléndida logo de friamente leída –fríamente é un decir–, lonxe da mistura de sentimentos que produce o estar esposto ao público escoitando os eloxios encol de un. E a min a tua presentación prodúxome unha fonda emoción que che agradezo, o mesmo que as verbas adicadas a Maruxa e o meu amor por ela. Quixera que me conseguises e gardaras outro númaro de Grial para o meu regreso, pois quero telo ahí, na Coruña, aparte do que teño aquí.
E, agora, unha consulta. Levo feito mais de duascentas Figuracións na Voz de Galicia e non sei si esta sección cansa ou non ás xentes. Si é util. A min góstame facela aínda que me amole a cantidade de erratas que deixa pasar o corrector, erratas que ás veces trocan o senso de algún párrafo. E aínda tamén que estando en Buenos Aires non poda adicala unicamente a xentes galegas como é o meu desexo, e deba facelo con xentes arxentinas ou de outras terras que pasen por aquí, ou que viven aquí. A min, o facela, descánsame de outros traballos.
Este ano teño moitas exposicións, Buenos Aires, Rosario, Mar del Plata, outra de grabados en Buenos Aires e unha que me pedíu a Sociedade Arxentina de Arquitectos, dos bocetos dos murales que fixen, como un acto mais da celebración do seu 90 aniversario. É un ano para mín de moito traballo.
Recibín carta de Caparrós agradecemento o dibuxo que lle fixen. Contestareina facéndolle outro do natural na Coruña.
Recibide Elena e tí unha aperta coa fonda amistade de Maruxa e miña:

Seoane.

1976-04-22
Carta de Palmás a Seoane. 1976
Londres
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Palmás a Seoane. 1976 en 22/04/1976


Londres, 22.4.1976

Querido Seoane:

No le escribí antes porque no tenía su dirección, se la pedí a Lorenzo Varela pero la carta llegó a Bs. As. cuando él estaba en Río o volando hacia Madrid. Por fin el otro día la encontré en un papelito, junto con otras direcciones que Ud. me había dado. Como sería demasiado largo y aburrido contarle casi cuatro meses de andanzas trataré de hacer un resumen coherente. En Montevideo dejé los originales de Castelao: prosa no exilio, luego de tener que soportar dos revisaciones de maletas por parte de la Aduana y las fuerzas militares. Fue un episodio desagradable. Viajé con doscientos chicos judíos que iban a Israel para la cosecha de cítricos y pensé que en cualquier momento terminábamos todos en algún desierto árabe. Llegué a Madrid sin novedad y estuve con Laxeiro, Blanco-Amor, Marcial Suárez, etc. Todos esperanzados con el futuro de España y desconcertados con la Argentina. Allí me enteré que Alonso Montero me había encargado un trabajo sobre la cultura gallega en la Argentina (la carta no llegó a Bs. As.) y debí hacer el trabajo aquí en Londres sin otra bibliografía que el libro de Vilanova, algún trabajo suyo y mi memoria. El resultado no es la maravilla pero creo que con las limitaciones de espacio –16 folios– y de información que tuve salió bastante bien. Por lo tanto espero que en estos meses salgan publicados estos dos trabajos y el capítulo sobre la emigración que hice para Istmo. Desde aquí tomé contacto con Neira Vilas, pues quiero que me mande datos sobre Cuba y sobre esa base, el trabajo de Zubillaga sobre la emigración al Uruguay y lo que tengo hecho yo hacer una especie de panorama de la emigración gallega en América, para cumplir de una vez por todas su viejo pedido (del cual nunca me olvidé a pesar que Ud. tuvo la delicadeza de no recordarlo nunca). En Galicia recolecté material para el santoral. Trabajé unos días en el Museo de Pontevedra y me traje una serie de fotocopias. Recibí el Santos gallegos de Gil Atrio y estoy esperando que me consigan uno del mismo autor dedicado a los santos apócrifos que son los más interesantes. En mi opinión habrá que seleccionar no más de una docena de santos o, tal vez, menos. Tengo una duda, qué hacemos con algunos santos (como Santiago o san Martín dumiense) que no son estrictamente gallegos de nación, pero sí por obra o tradición. Por favor, dígame qué piensa. Tengo listo un pequeño libro de poemas que creo llevará de título Cidade, Lorenzo Varela me hará un prólogo y me gustaría que Ud. lo diseñase e ilustrase. ¿Será mucho pedir? En cuanto tenga todo el material le mandaré una copia. Aún no sé quién lo editará, tal vez podría ser O Castro.
En cuanto a mi opinión de lo que está pasando en España creo que está invalidada por el tiempo transcurrido y la velocidad de los acontecimientos. Yo llegué a Madrid en plena “primavera fraguista”. No se notaban grandes cambios pero había algo en el ambiente. En Galicia la cosa estaba y creo que lo está, mucho más movida que en los años anteriores. Lo más notable es el peso que está adquiriendo el idioma. Mientras yo estuve no había día que La Voz no publicase cuatro o cinco declaraciones escritas en gallego sobre los asuntos más diversos. Esperemos que todo vaya adelante. Por desgracia no pude ver a mucha gente pues en Madrid se me inició una gastritis fortísima y andaba con régimen de comidas y luego me tuve que venir a Londres. Lamenté no verlo a Pillado, le escribí ofreciéndole mi colaboración desde Londres, pero me contestó que no tenían espacio ni fondos. Personalmente estoy bien, aún no tengo trabajo fijo, más que una hora de castellano diario y algunas traducciones que voy haciendo. De todos modos estoy aprovechando el paro forzoso para trabajar en los proyectos que tenía. Londres sigue siendo una ciudad con una vida cultural impresionante. Vi una exposición excelente de Marx Ernest.

Un abrazo para Ud. y Maruja

Ricardo Palmás


[Conserva sobre cos seguintes datos]

[Remitente:]
Ricardo Palmás
84, Erskine Hill
London NW: 11-6HG
England


[Destinatario:]
Mr.
Luis Seoane
Montevideo 1985- 13º, 68
Buenos Aires
Argentina

1976-04-24
Carta de Dónega a Seoane. 1976
A Coruña
Bos Aires
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dónega a Seoane. 1976 en 24/04/1976

A Cruña, 24 de abril 1976

Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires

Amigos benqueridos:

Cando recibín a vosa decindo que xa facía dous meses pasados que tíñades escrito, fiquei pasmado. O tempo corre que dá xenio vélo. ¿Razóns da miña demora en contestar? Moitas. Máis, pra amigos coma vosoutros, ningunha valedeira. O traballo profesional, absorvente e inmisericorde; as angueiras galeguistas en forma de libro que me encargou Galaxia (unha escolma poética, con prólogo e notas encol de Cabanillas, conmemorativa do centenario do nacemento do poeta); artigos e dúas conferencias, co mesmo gallo, en Pontevedra e Lugo; a morte de don Ramón e as consecuencias testamentarias da mesma; viaxes a Madrid para me entrevistar cos ministros do Interior e máis de Educación en procura do arranxo dos problemas económicos da Academia; trapalladas de orde político que xa, á miña edade, me producen acoros... E un longo etcétera, téñenme completamente embobado.

E, por si non chegara, a miña cuñada, á que lle amputaran unha perna por mór dun carcinoma, aparecéronlle agora metástasis no pulmón, no mediastino xustamente. Unha tremenda desgracia que ten abraiada á familia. Supoñemos que o final non ha tardar. Supoñédevos o cadro.

Seguimos as peripecias dese país con grande curiosidade. E, sin as entender moito, vemos que a cousa non tén doado arranxo. Unha desgracia coma outra calquera. Mírese por onde se mire, semella que unha desgracia caéu sobor do xénero humán. A convivencia fáise traballosa, por non decir imposible. Non se ve xeito de equilibrar no mundo libertade e orgaización. O binomio ao se descompensar lévanos, asegún da banda que caia, ao desorde ou á tiranía. E non hai xeito de fuxir deste círculo infernal. Somentes a espranza poderá manternos en pe. A espranza humán, pra úns, e a espranza teologal, pra outros. Os franceses ben a distinguen con dúas verbas distintas: l´espoir e l´esperance.
Bon. Deixándonos de andrómenas, diréiche, Luis, que co teu artigo de hoxe no suplemento dominical da VOZ, encol do libro LOS PRECURSORES, fiquéi apampado. Sabía, sí, da túa erudición, pero non tanto. O Santiago runfa tanto que non hai quen o ature.

Xa séi do voso interés polo Museo Carlos Maside. Mais ésta é outra. As complicacións sucédense e o choio ficóu paralizado por mór dun pleito. O caso merece unha carta pra el soio. Será a prósima. Como máis, daquí a catro ou cinco dias. Entramentras, unha cinguida aperta pra vós os dous.

Dónega


[Manuscrito]
Unha forte aperta do voso amigo.
Fernando


[Escrito na marxe esquerda]

Querida Maruxa e Luis:

Lembrámonos moito de vosoutros e das veladas na vosa casa do Paseo de Ronda. E boto de menos tamén as leccións de cociña, Maruxiña. Poño moito interés, pero fracaso a veces. Tamén pode influir o humor do que ando moi mal. Bicos e moitos abrazos.

Fernanda

1976-06-23
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1976 en 23/06/1976

23 de junio de 1976

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Recibí la tuya del 7 del cte. y veré de enviarte con esta alguna nota de prensa sobre lo del Pedrón. Claro que no tengo más que de La Voz y El Ideal que son los que recibo y las notas informativas que publicaron son una sarta de disparates y otras dos notas hechas por Bayón y por Garcés son también otros disparates pero por otro lado. Te confirmo una mía del 9 cte. cruzada con la tuya. Creo que te voy informando de todo y ahí te van ahora más cosas de la confusión que, creo, estoy viviendo. El domingo 20 estuvimos en Rianxo almorzando con los Dieste. A Carmen le murió su hermano, hace dos semanas pero nos enteramos ahora. Dieste sigue prácticamente lo mismo desesperado por no poder leer. Es un drama. A la vuelta estuvimos en Santiago porque llegaba Cuadrado, pero no llegó. El lunes hablé con él por teléfono; había llegado a las tres de la mañana y a mí me dijo que llegaba a las seis. Menos mal que esperé poco por él. Por la manera de hablar está como siempre. --- Te van dos fotocopias de escritos al Pte. de la Audiencia y al Ministro de Justicia, que junto con las anteriores que te fui enviando te vas haciendo una idea del tiempo que yo pierdo en esto y de lo tensa que está la situación. Al parecer habrían hecho desaparecer los antecedentes del Juzgado. O responde a una disculpa dada a la ligera para proteger a Iglesias Corral. Tengo que esperar lo peor de esta gente porque poca más solución les queda que matarme. Luego hay situaciones lamentables. Una es González López colaborando con este sujeto en esas jornadas en las que actúa de director el González Dopeso, personaje municipal fascista autor con Mora Carnero del negociado de las viviendas de Juan Canalejo. Luego don Sebastián Martínez Risco entregando su discurso de ingreso en la Academia esa de Jurisprudencia cuando acaba de recibir nuestro informe de que es Iglesias Corral el que ataca al Museo del que don Sebastián es vice-Presidente... claro que este hombre está chocho.
Tomo nota de tu idea para canalizar una campaña de prensa discutiendo ese problema de Derecho y proponiendo la modificación de los Códigos. No he logrado ver a Dónega. Si recibió tu carta las estará pasando morenas para salir del compromiso en que lo metes. Yo no cuento con que ayuden nada. Creo que Valentín y Del Riego harán algo pero luego de que consiguiésemos arrancar en alguna parte. Como tú creo que la campaña había que iniciarla en Madrid y Barcelona, pero aparte de que la cosa no es fácil que algún periódico se comprometa a denunciar tamaña corrupción, hay que estudiarlo mucho y yo no tengo más tiempo. Llevo 5 años dedicado casi exclusivamente a esto y estoy ya muy cansado. Estamos luchando contra fuerzas gigantescas. Es una trenza de intereses muy grande y mandan mucha fuerza en el país. Son los que se enriquecieron con el viejo régimen y pueden permitirse ese lujo de hacer desaparecer los antecedentes de un juzgado, y contra esta corrupción no puede ni el gobierno aunque tenga la intención y el deseo de poder. Yo haré lo que pueda, hasta donde den mis fuerzas, pero viendo tantos personajes dispuestos a tapar todo francamente tengo pocas esperanzas y creo que pueden llegar a hacernos daño.
Al parecer con este nuevo Gobernador de Lugo por fin se constituiría el Patronato de Sargadelos y podríamos afianzar esto según tenemos acordado. Pero yo estoy viendo que cualquier día el Gobernador recibe una denuncia contra nosotros de un cargo bien situado y vuelve a quedar todo en nada. Estoy muy pesimista pero creo que tengo mis razones. --- Bueno, yo te tendré informado.

Abrazos muy tensos a ti y a Maruja

[Díaz Pardo]

1976-06-24
Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1976
A Habana
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Neira Vilas a Luís e Maruxa Seoane. 1976 en 24/06/1976


Habana, 24 de xunio do 1976

Queridos Luis e Maruxa:

Unhas letras que son ben pouco pra vos espresar canto vos lembramos. Non é literatura; é a pura, auténtica verdade (dentro de catro días, por exemplo, cumpriranse quince anos daquela despedida no restaurante Cuenca, que moito lembramos; catro servilletas adicadas están no noso poder e días atrás saqueille fotos a dibuxos e palabras). Logo hai outros motivos, outras noticias que nos acirran e traen a lembranza vosa: esposiciós, libros, traballos, éisitos (que nos aledan moi de certo) e tamén palabras directas e testemuños persoales como é o caso do derradeiro viaxe do meu amigo Lois, da UNESCO, a esa. Entregoume ese mañífico traballo que é Arte mural/La ilustración, garimosamente adicado, que contén –texto e reproduciós– a imprenta do seu quefacer tan singular i elevado. Formidable, esclarecedor traballo sobre arte mural seu e sobre a ilustración do libro. Quero decirlle que todos os seus libros, catálogos, grabados, etc. circulan máis do que pode supoñer. Unha chea de amigos están pouco menos ca pendientes do que sei de vostede, da súa andaina artística, da súa obra. E uns avisan a outros, e hai unha grande ademiración polo seu estilo, pola súa orixinalidade. (Fai menos de unha hora inda estiveron na miña oficina os diseñadores da revista do orgaismo onde traballo, ademirando o grabado que acompañan á monografía de García Sabell (a de 1965 sobre grabados).
Por Isaac, sabemos dos vosos viaxes. Soupemso no seu momento do malfadado acidente, do que desexamos non teña quedado en ningún dos dous secuela algunha. E máis recentemente tamén nos dixo dunha ciática que o tiña a vostede algo amolado. Sei por un amigo que eso doi de raio. Pero o mesmo Isaac nos contou que cando se foron pra Bos Aires xa andaba ben.
Un médico do meu povo mándame os suplementos de La Voz de Galicia, onde vexo acotío as súas Figuraciós, que vou coleccionando. Formidable xeito de periodismo, pra o que ten demostrado vostede unha auténtica vocación.
De nós: Anisia a escribir pra nenos. Saíron recentemente dous libros dela aquí (amais do de Arealonguiña con dous contos dela en galego). Eu: escribindo sempre algo, e pubricando sempre algo tamén; libros en Galicia e algo de xornalismo aquí. As Memorias sairán este ano en Roma, en italiano. Talvez vaian a outros idiomas. En Portugal, tamén. Traballo noutras cousas, e non soio de ficción. Xa veremos que irá saíndo.
Seguimos de perto os aconteceres de ahí. Doinos o que pasa, dende hai uns anos, esa sangue sin sentido que se verque a diario, esa inestabilidade, esa inflación incontrolada. En fin...

E namais por hoxe. Apertas de Anisia pra os dous. E pra os dous unha aperta garnde, tensa, fraterna de

X Neira Vilas

Se lle queda algún exemplar de A maior abundamento ¿sería moito pedir que lle mande un exemplar a meu irmao a Madrid? El ten maneira de facermo chegar deseguida. Jesús Neira, Ponferrada 44-2º Barrio del Pilar, Madrid-29, España. Cualquier libro, cualquier papel, cualquier catálogo, poño por caso, é unha boa vía. Moitas gracias, moitas. (Vin o comento de Luz Pozo e interésame vivamente ler esa nova entrega poética súa).

1976-08-07
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1976 en 07/08/1976

Buenos Aires, 7 de Agosto de 1976

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí tus notas y tu carta la última, del 11 y 13 de Julio y otra del 24/VII. Te agradezco mucho tu invitación al regreso con motivo de mi salud. Posiblemente todo se resuelva bien, de momento dejé aplazadas todas las exploraciones médicas hasta después del 14, día de la clausura de mi exposición en Bonino. Creo que todo irá bien. Estos días tengo un gran dolor de espalda producto, con seguridad, de un enfriamiento y no fui a la galería ni hice nada, volveré hoy. La inauguración constituyó una manifestación de amistad, que es lo que resultan ser las inauguraciones. Tiene mucho éxito de crítica y público y creo que a pesar de todas las dificultades porque atraviesa esto venderé algo. Ya vendí dos obras. Me quedan tres exposiciones más, una en septiembre en Rosario y dos a fin de año, Mar del Plata y aquí mismo en Buenos Aires. Trabajo lo que puedo. De la exposición de esta estoy contento, creo que es una de las mejores de las hechas por mí en los últimos tiempos. De ahí leí algunas notas que me prestó un amigo que regresó de esta unos días en esa, en La Voz de Galicia un artículo de González Garcés sobre Tomasello, afirmando que es una de las grandes personalidades del arte en el mundo. Me gustaría que viniese a Buenos Aires, pues aquí están muchos pintores que resultan antecedentes de Le Parc y Tomasello y otros que fueron sus compañeros de inquietudes y colaboraban con ellos en igual camino estético y siguen como ellos trabajando con iguales propósitos. Con arreglo al criterio de Garcés esta es una ciudad tan llena de grandes personalidades universales que de venir aquí él mismo se desorientaría. A mí me interesan más Mac Entyre y Vidal, por poner dos ejemplos, y no salieron, que sepa yo, de Buenos Aires. NO sé si siquiera estuvieron alguna vez en París. En mi época, aparte de algunos nombres realmente universales de esta ciudad, Picasso, Bracque, Matisse, Masson, etc. buscábamos los alemanes casi desconocidos en Francia, abstractos y no abstractos, los ingleses como los que formaban el grupo “Unit One” en el que se destacaba como animador Paul Nasch, los expresionistas belgas que admirábamos todos, Maside, Souto, Colmeiro, Mazas, etc., que eran Ensor Permecke, De Smet, o los muralistas mejicanos, por otras razones, sin olvidarnos de Malevitch o Rodchenko y otros. El arte se hacía en cualquier parte y no nos dejábamos engañar por la propaganda hecha para orientar al consumidor. Claro que seguramente éramos un poco aldeanos y yo al menos en estas cuestiones continúo siéndolo juzgando una vaca por lo que realmente vale, no por lo que dicen que vale. En La Coruña ahora no se trata de enseñar a su pueblo lo que se hace en Galicia, como se hizo en la barraca Resol y soñamos hacer tú y yo hace pocos años, sino enseñarle los “originales” de lo que más se reproduce en las revistas subvencionadas por las galerías de arte internacionales. El público no sabe lo fácil que resulta venderse para un artista con pocas dotes que tenga. Cuando buscábamos de conocer los artistas de otros países, lo más similares a Galicia por su geografía, historia, costumbres, etc., lo hacíamos tratando de encontrar lo diferencial de nuestro espíritu gallego para expresarlo como lo hacían ellos. Buscábamos aquello que nos unía con el pueblo y con nuestro pasado artístico. Ahora no, vivimos lo que se dice sociedad de consumo y lo que se consume es universal, claro que las ciudades son cada día más cosmopolitas, pero las ciudades no son los países que vienen formándose, cuando no son artificiales, desde la prehistoria y de acuerdo con una naturaleza. Les conmueve Tomasello pero no les conmueve Laxeiro, por poner un ejemplo, para mí una personalidad gallega universal pero cuyo arte gallego no puede entenderse sin Galicia como es el caso de Maside y Castelao, por alegar dos ejemplos más. De Leonardo y Velázquez nos interesa su pintura y no los ornamentos ya olvidados hechos para los duques y los reyes con motivo de sus fiestas; y Tomasello, como Le Parc, son puro ornamento, bellísimo ornamento. Picasso, fue un español, no podía ser otra cosa y Matisse y Bracque franceses, ¿de dónde son Tomasello, Le Parc y Vasarely, o los que aquí hacen lo mismo? Y qué nos importan a nosotros que soñamos con reivindicar a un país y ofrecer nuestra visión de él?
Perdóname esta lata, algún día hablaré de esto con Garcés a quien respeto no sólo por lo que le debo sino también por lo que vale, pero quería confiar esta inquietud a alguien y te la confío a ti. La representación mía para la Asamblea, efectivamente, no se la envié a José Luis, se me pasó. Perdonadme. Espero tu carta escrita con calma. Cuéntame de los amigos comunes. Esta semana que viene te enviaré la monografía. Quizás tenga necesidad de un contrato de ahí. Ya te escribiré si lo necesito. Hoy le escribo también a Varela de quien recibí carta y a José Luis. Recibid todos, Mimina, María, José, Rosendo si está ahí, todos un abrazo de Maruja y mío y tú otro grande de:

Seoane

1976-09-07
Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Seoane. 1976
Rianxo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Dieste e Muñoz Manzano a Seoane. 1976 en 07/09/1976


Rianjo, 7 de septiembre de 1976

Querida Maruja:

Hace unos días nos sorprendió ver en La Voz de Galicia la nota necrológica sobre tu hermano Emilio. No sabíamos que estuviese enfermo, así que nos tomó completamente de improviso. Desde entonces os estamos recordando especialmente, pues sabemos por experiencia lo que desconcierta la noticia del fallecimiento de una persona querida cuando se está lejos, sin poder acompañar a los demás familiares, y sin sentirse acompañado por ellos. Aunque de lejos, hemos compartido hondamente vuestro sentimiento.
Te mando también los elogiosos recortes de prensa, en que se le trata con un gran respeto y simpatía, y esto no sólo por su influjo, sino por sus excelentes cualidades personales.
Me vi en dificultades para mandar el pésame a tu cuñada, porque recordaba perfectamente su fina y agradable presencia, pero no su nombre. Pero no quise esperar a más información desde aquí, y le escribí de todos modos.
Justamente, acabamos de llegar de La Coruña, donde habíamos estado una semana, con motivo de asistir Rafael a la reunión anual del Patronato del Museo Carlos Maside y subsiguiente comida en Sada, donde vimos a todos los amigos menos a García Sabell, que había ido a un congreso. Álvaro Gil está mal, pero me parece mejorado con relación a la última vez que le habíamos visto. Antonia, bien, un poco menos alegre que otras veces. No pudo asistir Dónega a la comida porque estaba gravísima la cuñada de Fernanda, que falleció. Asistieron también Marika y Varela, a los que hemos visto con alguna frecuencia mientras hemos estado en La Coruña. Marika tuvo un incidente de salud, pero ahora se encuentra muy recobrada. Estuvimos comiendo con ellos y Fermín y Jenny en la Casa del Mar, y el día que nos vinimos a Rianjo habían ido con Isaac y Mimina a Sargadelos. Eso es un indicio de mejoría porque antes no se habían animado a hacer ese viaje; no sólo eso, ni siquiera a ir a nuestra casa.
Rafael escribió días pasados a Frontini. Por ahora estamos descansando y dejando correr el verano, que ya va tocando a su fin. Habíamos quedado un poco maltrechos de la temporada anterior. (Suponemos en vuestro poder una carta y varias fotocopias que la acompañaban).
Os recordamos mucho, y deseamos que anticipen lo posible vuestro regreso.

Un gran abrazo para los dos

Carmen y Rafael

Saludos a los buenos amigos

1976-12-15
Carta de Seoane a Piñeiro. 1976
Bos Aires
Santiago de Compostela
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Piñeiro. 1976 en 15/12/1976


Buenos Aires, 15 de Nadal de 1976

Sr. D. Ramón Piñeiro
Santiago

Querido Piñeiro:

Soio duas liñas para agradecerche o envío da páxina da Voz de Galicia coa entrevista a Francine Sucarrat. Nos estaremos en esa dentro de poucas semanas. Inauguro agora eiquí unha nova mostra de pintura e nos primeiros días de Xaneiro estaremos na Coruña. Falaremos das moitas cousas que pasaron no 76. Entre elas da reunión que tivéchedes despois de coarenta anos Varela, Fole e tí. Para mín foi éste un ano de moito traballo. Estes días salíu un Bestiario que vos levarei. Hoxe nada mais. Supoño estará en esa Palmás. Escribíume fai poucos días.
Unha gran aperta de Maruja e miña pra Isabel, Sara e para tí:

Seoane.

1977-08-02
Carta de Núñez Búa a Luís e Maruxa Seoane. 1977
La Plata
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Núñez Búa a Luís e Maruxa Seoane. 1977 en 02/08/1977

La Plata, 2 de Agosto de 1977

Queridos Maruja y Luis:

Yo sigo siendo galleguista y republicano federal con todas las novedades que quieran poner al día a la doctrina de Pi y Margall. Pareciera que los exquisitos del galleguismo literario entran con todo lo que sea facilidad, incluso admiten senadurías de R. O. Los que padecieron el galleguismo y por él fueron asesinados legal o ilegalmente eran unos pobres románticos equivocados. ¿Qué es el nacionalismo para ellos? ¿Una argallada del pobre Risco que murió arrepentido de sus teorizaciones?... Yo que no soy admirador de la Totora, leí con satisfacción un artículo suyo en La Voz de Galicia en el que, por encima del partido refugallo del franquismo, y de sus compromisos electorales, pone su galleguidad e invoca conceptos de Castelao absolutamente galleguistas. No conozco a los parlamentarios gallegos, sus antecedentes, salvo excepciones. Creo que el único que defenderá sin sordina lo fundamentalmente gallego será Valentín. Lo que plenamente y por sí mismos consiguieron Cataluña y Vasconia, se le concederá a Galicia como una relativa autonomía.
¿Se podrán enviar todavía artículos en gallego a La Voz de Galicia? Me dijo Prada que a Pillado lo suprimieron. Aquí publico algunos artículos, alguno sobre tema gallego. Puedo mandar a La Prensa, pero no lo hago porque tardan más de seis meses en publicarlos. Publico en El Día.
De Galicia no sé nada. Mis informantes asiduos eran Ben Cho Sei y Leuter. Este falleció hace unos días y el otro, el pobre, mal vive. Yo ya soy un auténtico superviviente.
Deseo enviar ahí un artículo sobre tres médicos gallegos fallecidos en Argentina: Baltar, S. Guisande y Carro, este hermano de D. Jesús. Escrito en castellano, ¿a dónde podré mandarle?
Dicto estas líneas y van, así, a la marchanta. Tanto que dejé de decir lo principal, que era el propósito primero. Como los valores de los inmuebles han subido mucho, mandé emitir una póliza hecha hace cinco años y vencida hace unos meses. El valor de la reconstrucción de un departamento como el vuestro está ahora en unos $ m. n. 9 millones el metro cuadrado. La póliza ya está pagada. Mando la copia de la misma. El original está guardado en la Agencia del Instituto en La Plata, en la carpeta correspondiente rotulada con vuestro nombre. Recordaréis que tenéis otra emitida en 1976 por $ Ley 7.000.000 sobre el edificio y $ Ley 12.000.000 sobre mobiliario, cuadros firmados por Seoane y dos de Grosz (éstos en $ 500.000 cada uno). El 20 de Julio de 1979 vencerá esa póliza, que ya me pagásteis oportunamente.
Si un día tenéis un chisco de vagar escribirme unas letras y decir cuando volveréis.
Os ruego hagáis presentes mis lembranzas muy cordiales a los Dieste. Pra vos apertas de

Pepe

[Manuscrito:] A mecanógrafo, ó dictado, aínda en castelán, é cáseque tan ruín coma min

1978-01-25
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 25/01/1978

Buenos Aires, 25 de Enero de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Recibí los recortes que me enviaste, dos, los de La Voz de Galicia, que se refieren a los libros de Neira Vilas y uno sin fecha. Son los que recibí, antes que me enviases el de la Hoja del Lunes. Si enviasteis algún recorte más no lo recibí. En Informaciones se publicó una nota muy buena de Miguel de Santiago, 15/XII/77 y parece que salió otra en ABC que no llegué a ver. Te agradezco mucho tus envíos. Viajamos el día 1.º a la noche. Yo, enfermo, con una gripe o un virus, no sé bien, que me duró unos diez días. A mi llegada me atendió mi hermano, tenía 24 de presión y 39 de temperatura. La presión fue seguramente aún mayor, dijo él, en el avión. Viajé casi inconsciente y tomé, únicamente, alguna naranjada.
El 2 del mes que viene, febrero, se inaugura una exposición antológica de grabados míos en el Museo de Arte Moderno de esta capital. Por España circula otra antológica estos meses. Esto es todo. Apenas salí de casa. Los amigos que están en Buenos aires, que no salieron aún de vacaciones, han venido a vernos.

Un abrazo para los tuyos, Mimina, tus hijos y nuevas, de Maruja y mío y tú recibe otro de

Seoane

1978-02-28
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 28/02/1978

Buenos Aires, 28 de Febreiro de 1978
Sr. D. Francisco Fernández Del Riego
Vigo

Querido Paco:
Vai facer dos meses que chegamos a Buenos Aires. Cheguei con unha gripe moi forte e fixen un viaxe con febre e unha tensión moi outa. Pasoume e estou traballando, hoxe remito un novo dibuxo para un tapis. Estiven con Prada no mes pasado, ten a muller enferma, mais él está moi ben a pesares da sua edade. Falóume dos orixinaes que ten dos dibuxos que Castelao fixo en Madrid e consultóume onde podía envialos, díxenlle que ao Museo de Pontevedra e que a persoa indicada pra llos remitir e os entregase eras tí. Igoalmente que che remitise os grandes dibuxos de paseados de Federico Ribas, pra o Museo de Castrelos, pois, Ribas, como sabes, foi un gran dibuxante nacido en Bueu, e matino que debe ser Vigo quen os teña.
De ahí recibín unha carta sorprendente de Isaac, manifestando que vai reconstruir o Seminario de Estudos Galegos. Respondinlle que consultase cos compoñentes que vivían, do Seminario, entre os que estabas tí. Mandeille a lista dos que me lembraba de memoria, penso que me esquecín de Taboada Roca. Non sei nada de Galicia. Denantes remitíanme La Voz de Galicia. Agora non teño nada. Non sei si se creóu a Xunta ou non, e de que xeito. Gostaríame moito me diras algunha noticia desto. A axencia EFE e as outras axencias non se refiren para nada a Galicia. Soio se publicóu unha noticia que tivese desexado non ter leído, a de Meirás. Todas as noticias sobor das Autonomías xiran encol de Catalunia e Euzkadi.
Ben. Lembrámonos moito de vos, de ti e de Ricardo. Penso que somos cuase os únecos para quenes o galeguismo constituie unha moral e non era a verba irmandade, soio unha verba.
Unha grande aperta para Evelina e pra ti. A Ricardo escríbolle aparte hoxe. Escríbeme, prégocho.
Seoane
Nota: Quixera que me remitises o Nº 56 de Grial, que non me chegou e o único que me falla.

1978-04-08
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 08/04/1978

Buenos Aires, 8 de abril de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Recibí la tuya del 25/III la misma tarde que te enviaba el dibujo para la tapa de L[aboratorio de] F[ormas]. Me alegro que vaya bien el número y que te ayuden a hacerlo. Creo que también sería útil que se publicase una nota sobre las gentes de fuera de Galicia que colaboraban con el Seminario de Estudos Galegos, del resto de España y del extranjero, sobre todo de Portugal. Por mi parte no tengo problemas de salud. Me siento muy bien y más ahora que llega el invierno. Nos estamos poniendo al día en muchas cuestiones culturales, cine, teatro y exposiciones internacionales. La del libro de la que participaron, por su importancia y organización, representantes extranjeros, entre ellos Julián Marías y Camilo J. Cela, pronunciando conferencias en su transcurso y que fue completada con cine, audiovisuales, conferencias, conciertos, teatro, guiñol, etc., en el enorme local de exposiciones internacionales de la Municipalidad. También otra de los nuevos adelantos en sistemas de impresión. Muy interesante, pero cuyos resultados penden del hombre, del que aparentan apartar o suponen algunos que pueden ocurrir. Solamente la colocación de determinado tipo o de cualquier viñeta o fotografía en una página hace que esos inventos consigan belleza e importancia en sus resultados; esto se sabe. Ah! Volviendo atrás: En cuanto a lo ocurrido en la entrega del Seminario a las autoridades franquistas, debe haber, entre los papeles de D. Jesús Carro, alguna noticia, pues a él le tocó entregarlo. Yo debiera tener una carta que me envió con ese motivo, pero no la encuentro, por otra parte, en alguno de los semanarios que se hacían entonces di cuenta de ella y de los que no me queda, en algún caso, sino memoria del título, pues me desprendí de ellos en mudanzas de departamentos, de Cevallos a Directorio y más tarde a Bartolomé Mitre, que fue el anterior a éste de Montevideo. Quizá también Fraguas o Fdez. del Riego, o algún otro, recuerden esa entrega hecha por D. Jesús Carro
La convocatoria que me enviaste del UPG firmada por Xosé Fontes, o algo así, es simplemente infantil y corresponde exactamente a una edad mental no superior a los diez años de hace tiempo, pues los niños de ahora son más útiles. No sé si es una tomadura de pelo porque me negué a firmar una petición a los parlamentarios referida a ellos, o es real y entonces plagian a los avisos de El imparcial de Madrid de 1925, en los que se pedía a la posible pareja conseguida por el mismo diario, que se presentasen en un café con un clavel en la solapa o en el pecho, según el sexo de quien debía portarlo. En este caso La Voz de Galicia debía sustituir la flor, lo que no deja de ser una ironía.
Sé que Rosendo está en el Castro y nos alegra mucho. A Xosé tengo que escribirle. Lo haré con calma. Del 15 al 20 enviaré el dibujo del tapiz. Se trata de una leyenda compostelana. Creo que gustará. Esto es todo.

Un gran abrazo de Maruja y mío para tus hijos, para Mimina, para ti y besos a los nietos:

Seoane

1978-06-14
Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978
Bos Aires
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Díaz Pardo. 1978 en 14/06/1978

Buenos Aires, 14 de junio de 1978

Sr. D. Isaac Díaz Pardo
Sargadelos

Querido Isaac:

Te debo carta y me debes carta. La tuya que me envías el 22 del mes pasado se refiere a la inauguración de la galería y al tapiz. Me alegró mucho el éxito obtenido, como el referido al Homenaje al Seminario de Estudos Galegos Mi homenaje particular comenzó tan pronto comencé a publicar notas, artículos, etc., luego de llegado a Buenos Aires, sobre cuestiones gallegas. Una tarea que ocupó mi vida. Algo que, naturalmente, no se ve. En cuanto al tema del tapiz no me sorprende que no se conociese por las gentes y solo algún intelectual lo recordase. Los gallegos, en general, no conocen Galicia, o conocen sólo lo que creen ver. Pero de todo esto prometo no dialogar ni referirme a ello ¿para qué? Lamento, únicamente, que el amor que sentí siempre por Galicia, me hubiese llevado a no ocuparme de mí. Tan poco respeto inspiro que Julio Maside me encarga, urgentemente, un trabajo sobre su tío, para un libro que ha de publicarse en Santiago, se lo envío, de esto hace más de tres meses o alrededor de ellos, y no me acusa recibo. Tuve que escribirle a Piñeiro para que le preguntase si lo había recibido. Se publicó el libro de Galicia en el año 2002 y el Vicerrector de la Universidad, o quien se encarga de ella de las ediciones, no me envió ningún ejemplar y las notas críticas que se hubiesen publicado alrededor de él y de los trabajos que contiene. Creo que de continuar, redactaría un libro que justamente titularía Libro de quejas. En tu otra carta del 25 te refieres a la tapa para el libro del Banco de Bilbao y el envío de los restos de Castelao. Yo estoy de acuerdo con que no se envían hasta que Galicia goce plenamente de su autonomía o esté claramente en vías de ello. Así respondí a una consulta que se me hizo aquí. No tengo contacto con la colectividad, no quiero tenerlo, pero, alguna vez, algún dirigente me consulta sobre alguna cuestión, sin que yo jamás me entere, luego de contestar, de lo que resuelvan. Fui también amigo y contertulio algunos años de Castelao, formé parte de su partido político y sé que él estaría de acuerdo con nosotros en condiciones similares. Además él no “olvidaría”. Toda su vida la pasó luchando contra el olvido del pasado. Precisamente el recuerdo de pasado sirve para mejorar el presente y establecer el futuro. Así fue siempre. El que cometió actos condenables debe resignarse al ostracismo cuando se producen circunstancias nuevas. Sería una tremenda ironía, solo el pensarlo lo es, que Rosón y algunos más que están con él fuesen, los que llevasen a Galicia al cadáver de Castelao, a quien los juzgó y condenó en los más intencionados dibujos que hizo durante la guerra, y que él prefería a sus otros dibujos, soñando en una reedición que nunca se hizo como él quería. ¿Quiénes pueden hacer que prenda en Galicia a “semente” enterrada y convertir en realidad “a derradeira lección do mestre”?
Preguntas en otra carta cuales son mis planes para el futuro. No lo sé. Quizás tratar de envejecer lentamente y olvidar. Uno sobre Maside, en el que me ocuparé tanto del arte como del hombre, pues entre las cosas que ocurren en Galicia es que, cuando se hacen trabajos sobre las personalidades se refieren exclusivamente a la obra, y, pasados los años, muy poca gente sabe cómo fueron como personas. De Balzac o de Delacroix, o de Van Gogh, lo sabemos todo, las aficiones que tuvieron, sus angustias y trabajos, amores, etc., de los gallegos no sabemos cómo era Pondal, ni Rosalía bien, que es, sin embargo, de quien más sabemos. Tendremos un velo de prejuicios hipócritas sobre cualquiera de las vidas de nuestras grandes figuras y en algún caso es la familia quien nos dicta sus impresiones. Yo pretendo escribir sobre las furias verbales de Maside, de sus simpatías, de su amores, de los libros que leía, será al menos el testimonio mío, que fui uno de sus grandes amigos, sobre él y su época compostelana. Escribiré sobre cuestiones que la familia no conoció para entregarnos un Maside de cartón-piedra, no humano. Tengo bastantes originales para publicar; en mi carta anterior, del 21/V, me refiero a algunos de ellos y me olvidé, lo recordé luego de escrita, de uno de ellos Retratos literarios sobre pintores que se publicó en diez números de Buenos Aires literario, que es uno de los que más estimo y que fue escrito en gallego y traducido al castellano. Se trata de un pequeño libro que debe llevar ilustraciones, lo mismo que algunos que te citaba e la otra carta como Animales fabulosos, etc., e Historia do periodismo galego, éste con títulos, páginas características, dibujos de época, etc. También pienso en una selección, para un tomo de cien páginas aproximadamente, de “Figuracións”, la sección que hice en La Voz de Galicia y de la que no me arrepiento haber dejado porque, al menos, pone en evidencia mi conducta, de la acomodaticia que parece ser norma en Galicia.
Bueno, esto es todo por hoy. Se anuncian por lo menos tres partidos de fútbol al día: Argentina-Polonia, Italia-Alemania o algo así y Perú-Brasil. Claro que también se están representando en los teatros de Buenos Aires a Shakespeare, Goldoni, Alfredo de Musset, O’Neill, B. Shaw y Durrenmat y Rosenmacher, Arrabal, etc., y se proponen obras de Benavente y Lorca, entre todas las obras de teatro argentino contemporáneo. Dudo mucho que París pueda ofrecer tanta obra del pasado y del presente como Buenos Aires.
Todo esto en un clima de nieblas intensas, anormales, que hace imposible mucho tráfico y produce desastres, y cifras de temperatura muy bajas, de 3 a 4 grados. No llueve. También te hablo del estado del tiempo.

Un gran abrazo de Maruja y mío para Mimina, para ti, extensible a hijos y nietos.

Seoane

1978-07-18
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Nova York
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 18/07/1978

Montevideo 1985-13º Dto. 68 1021-Bs Aires

Buenos Aires, 18 Xulio de 1978
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Acompaño a estas liñas unha nota que fixen respondendo a crítica que fixo Cesar Antonio Molina á Antoloxía de Nordés. Non sei quen é Cesar Antonio Molina, pero, no que escribe ao se referir a min, teño a impresión de que non quería quedar mal conmigo, e teño a necesidade de decir o que penso do que fago sin me importar o que din os críticos. Si me tivese importado fai tempo que tería que deixar de traballar nas miñas cousas. Quixera publicala no Faro de Vigo, na páxina literaria dos domingos, si a ti che parece ben, pois por razóns que sei comprendes non podo facelo na Voz de Galicia.
Estes dias chega Domingo. Estou desexando velo e falar con él. Pra nós será unha festa. Non sabemos nada de Galicia dende fai moito, e desexamos escoitalo. Estamos soios logo de marchar pra esa Lorenzo Varela, e non teño vínculo algún coa colectividade. Soio con Prada, a quen vexo pouquísimo por razóns de saúde de Manolita.
Si me publican esta nota pregaríache que me enviases o recorte. Tamén gostaríame moito continuar facendo “Figuracións”, a sección que fixen tres ou catro anos seguidos na Voz de Galicia, quixera que consultases tamén esto no Faro, non sei de quen depende. Nos non sabemos que facer, si voltar a Galicia pra nos quedar a vivir nela, ou quedarnos eiquí, onde teño unha vida feita, unha gran biblioteca que tería que desfacer e unha cantidade moi grande de cadros, grabados, tacos de madeira, dibuxos, etc. Non sabemos que facer. Teño medo a voltar. Penso que Maruja ten menos. Mais calquer decisión nosa é común. Teño ganas de traballar ahí. Mais logo do meu fracaso co Museo o meu traballo ten de sere individual, ou con xente que pense en Galicia non dende o punto de vista industrial.
¿Cómo foi acollido Galicia 2002?. Eu non sei tampouco nada de esto. Dime o teu parecer, o dos amigos. A parte miña foi moi descoidada e, en mais, incorporeime tarde ó grupo. Escríbeme, preciso de comunicación con vos, teño necesidade de noticias de todos vos. E procura que se publique a miña resposta a La Calle, si a ti che parece ben.
Unha gran aperta de Maruxa e miña pra Evelina a pra ti.
Seoane

1978-10-20
Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978
Bos Aires
Vigo
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Seoane a Fernández del Riego. 1978 en 20/10/1978

LUIS SEOANE
Buenos Aires, 20 de Outubro de 1978
Sr. D. Francisco F. Del Riego
Vigo

Querido Del Riego:
Escribinche fai meses, a mediados de Xulio, pedíndoche que me dixeras o teu parecer sobor da nota que me enviaba respondéndolle a un señor Molina, e tamén encol da posibilidade de continuar a sección que facía para La Voz de Galicia, no Faro de Vigo. Remitícheme a nota encol do xuicio de Molina sobre a miña obra e prometías escribirme unha carta mais adiante. Non chegou, e gostaríame que me escribises. Eu estou moi lonxe de todos vos e cada vez mais de Galicia, pois aquí non chega ningunha clase de noticia referida a ela, soio os vascos e cataláns teñen ese privilexio. Aparentemente non existimos, e a xente está descorazonada, pois non saben que conqueríu Galicia en todo este tempo, dende que se anuncióu a preautonomía.
Nos matinamos que iremos en febreiro, non sabemos ben, aínda, si pra sempre ou novamente por un ano. Eiquí pensan facerme unha gran exposición retrospectiva de homenaxe, que agradezo moito, con motivo de que en 1980, cumplo setenta anos. Non tiña conciencia da edade, eles, os que propoñen a gran mostra retrospectiva, fixéronme rememorar a xente da miña xeneración, os compañeiros de fai pronto meio século nas nosas primeiras loitas, das nosas esperanzas pra unha Galicia que tiña de vir, etc. Mais todo frustrouse e temos traballado mais en peores circunstancias que os de algunhas xeneracións atrás. Os que chegaron despois noso non parecen ter en conta canto afectóu o noso traballo esas circunstancias. Alá eles. Son fillos, ou netos, ou familiares dos que diron lugar a elas. Mais non quero falar desto, nin escribir encol delo.
Neste intre quero pensar mais ben no libro de grabados que está a aparecer, con prólogo en galego e castelán. Faise por unha editorial arxentina, con él quero voltar, aínda que sexa soio con grabados, aos temas de leendas e históricos, nunca utilizados, que sepa eu, en Galicia. Refírome ás leendas, ou utilizado moi pouco no XIX en canto ao histórico. Trátase dun libro con setenta e dous grabados e tidoase Imágenes de Galicia.
Recibín o libro que me remitiches Galicia 2002 mais non sei si tivo eco algún. A min trocáronme algunhas verbas para poñelas en portugués ou en castelán. Continúo matinando que o vocabulario fíxose logo dun uso constante do idioma e, pola miña parte veño notando que verbas que son arcaísmos do castelán que se din na Arxentina, e que producían risa en España, voltouse ó uso delas como por exemplo ubicar, a forza, seguramente, da lectura de traduccións feitas polas editoriales en Buenos Aires.
Mais non é eso o máis importante, o que a min impórtame, senón saber si tivo o efecto que esperaban os orgaizadores e do que eu fun mais ben escéptico.
Escríbeme, por favor; por ti e dous ou tres amigos mais, síntome vinculado a Galicia.
Recibide Evelina e tí unha grande aperta e moi garimosa de Maruxa e miña:
Seoane

1978-12-21
Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978
Sargadelos
Bos Aires
Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Seoane. 1978 en 21/12/1978

21 de diciembre de 1978

Sr. Don Luis Seoane
Buenos Aires

Querido Luis:

Acabo de recibir tu carta en la que hablas casi exclusivamente de Lorenzo Varela, que en conjunto me parece un magnífico testimonio sobre él, que será ya necesario tener en cuenta. Creo que el mismo sería importante casi como está para ser publicado simplemente con sacarle, digo yo, tus referencias a esos imbéciles e injuriadores, propias de tu estado de dolor por la pérdida reciente del amigo. Pero sin tu permiso no haré nada. Aunque me gustaría darle una copia a Rafael, y ahora mismo no sé si pecaría dándosela o esperando a que me autorices. Quedo con el dilema pero dime que puedo hacerlo. Con Marika quedamos en que ahora se haría alguna antología de él y ella le pidió a Dieste que revisase los papeles que quedaban, que dejó, que parece ser que es muy poco, que los ordenase y que le hiciese la nota liminar. Te mando las dos notas que mandó a La Voz Carlos Gurméndez, en una de las cuales se habla de este encargo que recibió Dieste. Te mando también una de las esquelas que le pusimos en varios diarios y unas fotocopias de fotografías que, casi por los pelos, pude hacer del velatorio y entierro. Han salido bastantes notas de prensa, sobre todo en Madrid, que, en general, dieron la imagen de la importancia de Lorenzo. Se está guardando todo y se está tratando de recoger todo lo relacionado y toda iconografía que a él se refiera. Puede servir para tener en cuenta en lo que se haga. Y creo que corría prisa hacerlo. Los muertos tienen también sus especuladores. Los jóvenes de Santiago querían hacerle un acto recordatorio en la Galería nuestra y tuve más bien que pararlo a la vista del libro que prepara Rafael cuya presentación puede ser entonces objeto de un acto recordatorio en el que participen todos, y que el acto sirva para unir y no para desunir, sirviendo a unas generaciones para atacar a otras. Mientras esté en mi mano quienes pretendan atacar a otros, sean quien sean los unos y sean quien sean los otros, van a encontrar mucha resistencia, sin necesidad de negar a nadie. Si no se publicaron hasta ahora más cosas de Lorenzo es porque él se negó a ello, no porque nadie tuviese intención de silenciarlo. Esto debe quedar muy claro. Pero creo que habrá que ayudar a Dieste para que cumpla con el encargo. Ya te das idea de las dificultades que tiene Rafael para realizar esto por el estado de su vista, sumado a que no me parece que le guste hacer algo testimonial... Si Rafael encontrase dificultades para llevar esto adelante, creo que entonces se podría hacer un libro-homenaje de los pocos amigos que pueden dar un testimonio de él y de unos cuantos jóvenes que hayan sabido recoger su impacto. El libro podía completarse con una muestra de su poética más conocida: lo poco que tiene en gallego y Torres de Amor que de alguna forma ya es una antología en castellano. Necesito tu pensamiento sobre esto. Con independencia, naturalmente, de ese libro que piensas escribir sobre él, que ya no sería de urgencia.
Cuando vengáis os contaremos muchas cosas. Marika se fue con su hijo para Canarias. Inés, que se portó extraordinariamente con ellos, se comunicó por teléfono con ella y con el hijo, y al parecer Marika está muy bien. Aún no saben en definitiva qué hacer. En Ponzano aún tienen una serie de armarios con cosas y en Vigo Valentín les tiene dos contenedores con muebles y enseres. Creo que con esto que te digo y el material fotocopiado que te mando te haces más o menos una idea de cómo se desarrollaron las cosas.
Os esperamos para el mes que viene o para primeros de febrero. Hará mucho frío. El tiempo que tenemos ahora es infernal. Me dan ganas de ir a esperaros a Madrid y llevaros a dar una vuelta por el Mediterráneo a ver si vemos algo de sol de Andalucía. Podríamos bajar hasta algún punto y seguir hasta Sevilla y Cádiz para subir por Extremadura y entrar en Galicia por Salamanca. Podríamos empezar por Málaga o más al este. Te dejo el programa a ti si aceptas. Nos vendrá bien a todos para espabilar el frío y el malhumor.
Lo demás son algún catarro y lo cotidiano.
Mimina y yo os deseamos a ti y a Maruja lo mejor en estos últimos días del año, en el nuevo año y en todos.
Muy hermoso tu libro de Imágenes de Galicia. Muchas gracias. Hay que enviar ejemplares. Ya se hizo un pedido.

Isaac

1979-02-25
Carta de Díaz Pardo a Ángel Vázquez Freire, Marentes e José Luis Vázquez Freire. 1979
O Castro [parr. Osedo, conc. Sada]
Orixinal Transcrición

Transcripción da epistola Carta de Díaz Pardo a Ángel Vázquez Freire, Marentes e José Luis Vázquez Freire. 1979 en 25/02/1979

Sarg[adelos] 25 de feb[rero] de 1979

Queridos Ángel, Marentes y José Luis:

Van copias con mi reacción a carta de Luis Seoane, a él y a cinco Patronos del Museo, en un esfuerzo por ver si la decisión de este hombre puede tener alguna solución. Cuanto más pienso en esto más negro veo el panorama.
Yo no sé si Luis está actuando así obligado por nuestros mortales enemigos, pero creo que está fuera de toda duda que coincide con ellos en los objetivos y ¿él habría perdido ya toda capacidad de verlo? Lo cierto es que al final, aunque ahora partan de motivos distintos, van a aparecer como asociados.
A mí me parece que no hace falta tener virtudes sibilinas para imaginar que si tenemos que comunicarle a Rey y a Nogueira la renuncia a las participaciones de Luis, a partir de ese momento ellos lo considerarán un asociado más en sus planes, al menos como un sujeto que coincide con ellos en sus planes, y se les habrá presentado por acá una nueva estrategia. No creo que sea elucubrar que pronto empezaría la conquista de Luis, por ejemplo poniéndole otra vez las páginas de La Voz a su disposición y ya se sabe lo que esto puede no sólo a este hombre. A partir de aquí ya hemos perdido la cuenta con los peones con los que vamos a contar en el juego.
Ahora la cosa está en que José Luis consiga que Seoane nos manifieste de alguna forma que haga fe que su desentendimiento de las cosas no alcanza a la enajenación de sus participaciones sociales. Me inquieta pensar que cuando José Luis le hizo ver la obligación que teníamos los administradores de comunicar su decisión Seoane le pidió un tiempo para decidir esto, corno si él ya no decidiese por sí mismo. Si esto no tiene solución por ahí hay que prepararse para todo lo peor.
Eso de comunicar a personas ajenas a las sociedades, y por escrito y certificado, que les hace un corte de mangas, aparentemente es un ataque contra mí pero de hecho va al corazón de las empresas, que son de todos y creo que no podemos dudar en que frente a esto tenemos que hacer causa solidaria.
Creo que este asunto hay que llevarlo de momento con toda discreción. Yo no diré nada aquí a nadie, porque lo cierto es que me da miedo tener que comunicar esto, pero si Luis no accede a darnos esa garantía de que su intención no es la de enajenar sus partes, creo que José Luis debe ser él el que llame a Santiago Sineiro para comunicarle lo que pasa.

A ver si pudiesen venir mejores noticias. Abrazos

Isaac