Xornalista, escritor e avogado galego. Foi membro da RAG, do ILG, do Museo Emilia Pardo Bazán, da Fundación Ramón Otero Pedrayo, da Fundación Penzol e secretario do Patronato do Museo Carlos Maside. En 1978, foi nomeado Conselleiro de Cultura da Xunta pre-autonómica.
Marino Dónega (1916-2001)
Xornalista, escritor e avogado galego. Foi membro da RAG, do ILG, do Museo Emilia Pardo Bazán, da Fundación Ramón Otero Pedrayo, da Fundación Penzol e secretario do Patronato do Museo Carlos Maside. En 1978, foi nomeado Conselleiro de Cultura da Xunta pre-autonómica.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 09/01/1979
Xunta de Galicia
Santiago, 9.1.1979
Luis Seoane
Buenos Aires
Benquerido Luis:
“Año Nuevo, vida nueva”. E veleiquí unha novedade. Estaba xa moi amolado pola miña tardanza en contestarche. Estaba na linde do intolerable, e tiña rebasado a descortesía. Sabía, e séi, da túa bondade e da túa xenerosidade cos amigos. E, abusivamente, acollínme a elas. Con todo, “ando emputesido de la cabesa”, como decía un meu amigo arxentino, malevo e atorrante. Xa non séi, ás veces, por onde ando. Non ben encetéi a miña praxis política, e xa batín coas súas interquinencias. É unha servidume non doada de aturar. Fai falla unha firmísima vocación. Descubrín en min algunhas boas dotes de político. Pero tamén descubrín a miña carencia absoluta de outras non menos necesarias. A paixón do mando, poño por caso. Eu non séi mandar. Sempre obedecín. E mesmo agora non trato máis que de obedecer aos mandados da terra. A falta de ambición é outra grave interquinencia. Unha visión irónica da vida e dos homes tampouco axuda. Pero non seguiréi co meu catálogo de carencias. Completareino nun futuro libro de Memorias. A Xunta foi ganando amodiño a confianza do país. Non a nivel popular. Porque a nivel popular ninguén ten implantación no país. Nin os partidos políticos, nin os sindicatos, nin nada. Pero sí a nivel dos estamentos sociaes (partidos, sindicatos, colexios profesionais, grupos empresariais, plataformas culturais, etc.) Todos acudiron á chamada da Xunta cando lles pediu colaboración. E así fóronlle chegando suxerencias, observaciós, bases e textos articulados para a confección dun borrador de Estatuto Galego. Mañán asistiréi en Santiago a unha xuntanza do Grupo de Traballo constituído. As cousas iban indo, mais a convocatoria de elecciós detivo a marcha do proceso autonómico. Proceso que se viña deslizando suavemente e sin estridencias gracias á sensatez, á modestia, ao bó senso e mais á paciencia do Presidente Rosón. Que dende o primeiro intre comportóuse como un galego e non como un home de partido. É de xusticia reconocelo así. Decíache que o proceso autonómico ven sufrindo unha paralización por mor das elecciós convocadas. Mais, ¿somentes por tal motivo?, ?desaparecerá o atranco cando aquelas se celebren? Os acontecimentos que estamos a vivir en España fanme pasar dun optimismo moderado a un pesimismo mesurado. Parece o mesmo e nono é. A operación de tránsito, que non deixaba de ter a súa orixinalidade, está chea de dificultades. E, incomprensiblemente, hai xentes que nonas ven, porque non as queren ver. Ou porque están cegas. Pero, en fin, 40 anos de aplicación masiva de antibióticos ao corpo social español deixárono debilitado e apenas sin defensas biolóxicas. Trataron de matar aos que coidaban infecciós e, de paso, medio acabaron coa flora social. Supoño a túa door pola perda de Lorenzo Varela. Porque si para nós desapareceu un finísimo poeta e un gran intelectual, tí, por riba, perdiches un amigo entrañable, compañeiro de exilio, de doores, de gozos e de esperanzas. Pero así veñen as cousas neste desgraciado país noso. Que vai perdendo aos seus millores homes cando máis os precisa. Non quero ser pesimista, nin fatalista. Pero os feitos non axudan. E remato por hoxe. Estanme agardando xentes que veñen cos seus problemas. E que non poderéi resolverllos. Entramentras, prometo non descuidar tanto a miña comunicación contigo. Recibe, con Maruxa, cinguidas apertas de Milagro, de Fernando, de Fernanda e miñas.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 20/10/1978
Buenos Aires, 20 de Outubro de 1978
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Querido Dónega:
Onte escribinlle a Diaz Pardo e dígolle que fai meses que non teño noticias tuas, pois suponme informado de moitas cousas das que non teño noticia en absoluto. A tua derradeira carta foi do 5/VIII, na que me invitábades, en nome do Museo, a participar nun xantar a Alvaro Gil, e na que me anuncias poñerme duas letras mais adiante. Non recibín nada e supoño o moito traballo que o impedíu. Pola miña parte traballo arreo no que poido. O 21 remátase a cuarta exposición deste ano e o 9 de Novembro inaugúrase outra de pasteles, sempre con temas de Galicia, que é un país que está a morrer por falta de información axeitada no corazón dos emigrantes. O único que trouxo noticias foi Domingo, que por outra parte confirmou polas suas conferencias a ademiración que xa lle tiñan as xentes de eiquí. Para nos non podo decir canto siñificóu, a pesares de ser recente a nosa estancia en Galicia, e ternos dadas tantas probas de amistade.
Falando de outra cousa, agora en novembro salirá á rua o libro meu, Imágenes de Galicia, setenta e dous grabados en madeira e un prólogo bastante extenso en castelán e galego. Na coleición onde van incorporados os idiomas castelán e inglés. Fáloche de min, non teño outra de que che escribir. En febreiro ou marzo estaremos Maruja e eu nesa. Non sabemos aínda si definitivamente ou por outro ano mais. Non podemos decidirnos.
A fin de ano ou nos comenzos da temporada artística do ano que ven inauguro unha mostra importante da miña obra no Museo da cidade de Santa Fe, un dos grandes museos da Arxentina. (Teño que che decir que as sociedades de “Amigos do Museo” eiquí, e nos Estados Unidos, teñen a sua residencia nos mesmos Museos, tal como o proietaba eu coa esperencia de pertenecer ás sociedades do Museo Nacional de Bellas Artes e Museo Municipal de Arte Moderno de Buenos Aires. O mesmo en todo o resto do meu proieto. Mais non importa. Ese é un capídoo rematado da miña vida social en canto a Galicia e súmase á perda de tantos anos de vida nela, da obra feita por Galicia, fora dela, de tanto soño perante coarenta anos, e das obras de arte galegas que trouxen ao exilio que gardei, adequirín, troquei, etc., e o que mais amei. Cada unha delas ten para unha historia. Unha historia soio pra min).
Supoñemos xa casados a Fernando e Milagro, supoñemos a todos ben. Nos lembrámonos moito de todolos amigos. Non contestes si non tes lecer pra facelo.
Unha grande aperta para ti, Fernanda, Milagro e Fernando, de Maruja e miña:
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 04/07/1978
Buenos Aires, 4 de Xulio de 1978
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Querido Dónega:
Recibín a tua carta fai dias, uns dez dias cecáis, e alegróume moito a noticia do voso viaxe a Caracas. Teño concencia da tua responsabilidade no cárrego que aceptache sabendo nos que ti eres o único que ten idea do que é Galicia e que tes unha vida consagrada a ela. Si eu pódote servir de algún xeito, fareino con moito gosto. Matino que mais necesario é, ao meu xuicio, programar a futura vida cultural atendendo, sobre todo, as pequenas vilas, na súa maioría centro de bisbarras. Do fomento cultural nelas depende o porvir de Galicia. Constituien a influencia mais directa sobre os concellos e as parroquias. Dende elas pódese facer moito, ourentando as xentes sobre moitos problemas da vida diaria que constituien o fondamento dunha vida cultural mais amplia. Téñense de facer equipos de divulgación compostos por técnicos mozos. Fai anos fixen un programa encol destas custións que rematóu nun Sargadelos adicado ao turismo supostamente intelectual no mellor dos casos. Un amplio centro cultural en cada vila, e un modesto boletín mensual coa vida cultural galega que divulgue o que se fai mesmamente hoxe en Galicia, con destino as relaciós públicas e cos outros países da penínsua, e co estranxeiro. Un boletín de 24 páxinas en formato pequeno, sin ilustracións e perfectamente diagramado, feito en galego, castelán e en algún outro idioma, francés e inglés, en edicións separadas. Podo ampliar o proieto estructurándoo.
Con respecto a Buenos Aires, Caracas é Centro América, Buenos Aires é Europa, e os socios cambeos que teríades son os de estación e hora. Nesta época do ano temos un clima invernal benigno, bastante parecido ó desa cidade, o da Coruña. Mais supoñemos que algo teredes visto por T.V. do mundial de fútbol os dias pasados, desta cidade, e da Arxentina enteira, fai unhas semáns. O que pasou co pobo non é pra escribilo agora, nin narralo, tense que ter visto. Millóns de xentes nas rúas manifestándo seu xúbilo, de todas clases sociaes, sen agredir a ninguén, sin borrachos, sin asaltos a tendas, irmanados na sua ledicia. Un espectáculo que non tivo par en nengunha parte, que sepamos.
Lembrámonos moito das pequenas reunións da Coruña. Non sabemos aínda cando voltaremos. Teño moito que facer e aínda casi non fixen nada. Complicóuseme todo moito. Agardamos por Domingo que virá para o Dia de Galicia, e prometémonos acompañalo no tempo que o deixen libre.
Escribídenos. ¿Casaron Fernando e Milagro?. Tédenos ao tanto da boda. Gostaríame chegar a tempo pra che facer un retrato co peito condecorado de gobernante.
Unha grande aperta para os dous, e Fernando e Milagro. Tamén para os amigos que pregunten por nos.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 13/06/1978
A Coruña, 13.6.1978
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Queridos amigos:
No dia de onte, en sesión da Xunta de Galicia, fun nomeado conselleiro de Cultura. Quero tamén, pois logo, que a miña primeira carta como tal seña para vosoutros. A carga que se me bota enriba do lombo non é pequena. E menos mal que non me acumularon, como pretendían e viña concebida a proposta da Presidencia, o Departamento de Educación e Ciencia. Por si non chegara unha cunca, dúas. Estóu algo desconcertado. Todo está por facer. Eu propóñome ir facendo un inventario de problemas culturais, clasificándoos e ordenándoos para ir lle metendo o dente aos que se poida, e os que non, déixalos para o futuro goberno autonómico e atope, cando menos, un banco de datos. E, menos mal que os homes da Xunta de maior temperatura galega están en maioría. Mais ese invento español do “consenso”, diametralmente oposto ao “disenso” do 36, impón andar amodiño. É un mírame e non me toques, porque pode romper. E non se pode deixar romper porque sobor del está cimentado o camiño cara á democracia. Fixádevos as gaitas que haberá que templar. E, por riba, sin contar co apoio dunha sólida experiencia política. Ainda que me vou axudando dunha certa intuición disparada pola observación dos feitos, das cousas e dos homes. Porque eu non fixen máis política que a testimonial dos tempos do franquismo. A política interesóume somentes como fenómeno cultural e, como espectáculo, divertíame. Claro que nesta derradeira faceta non podo negar que agora teño unha localidade máis perto do escenario, aínda que co risco de ter que rubir ás veces ao palco escénico. En fin, algo co que nin remotamente puiden soñar. Pero un chega ás cousas polos camiños misteriosos e inescrutables do destino, dito así en términos de retórica decimonónica. Mais con todo, si esto dera para un bó libro de memorias, ainda, ainda.
Non sabedes ben o que vos agradecín a vosa chamada telefónica. Emocionóume. E logo a vosa carta enchéume de ledicia. Nesto, os vellos galeguistas portáronse fenomenalmente. Comprenderon perfectamente a situación na que me atopéi. Recibín garimosísimas cartas de México, USA, Londres, París, Geneve, Venezuela...
E falando de Venezuela, diréivos que estivemos, Fernanda e máis eu, en Caracas invitados pola Irmandade Galega. Somentes, estivemos catro dias, catro apretados días, dunha concentración amistosa inconcebible. Pero poidemos contar: tres intervencións noutras tantas emisoras de radio, sin magnetofón, sin guión, sin nada, así, á americana, a responder sobre o que che pregunten e ceibar as verbas ao éter; unha intervención no canal 4º da TV, coa mesma preparación e, por riba, coa tortura dos focos; unha roda de Prensa disparando preguntas que viñan de acó, de aló e de acolá querendo saber do Rosón; duas entrevistas con xornalistas que che emplazan ás sete da mañán para lles responder; e dúas conferencias seguidas de coloquios. Agotador. E agora engadir cambio de horario, de clima, de alimentación e de caras. E sempre mantendo o tipo para que non se dixera. Puxémosvos unha tarxeta que non séi si recibiríades. Como resumen, decíavos nela que tedes toda a razón cando falades da emigración e dos emigrantes galegos.
O papel non dá para máis. Nin o tempo deste gobernante agobiado polo peso da historia. Cinguidísimas apertas de nós os dous para vós os dous.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 25/04/1978
Buenos Aires, 25 de Abril de 1978
D. Marino Dónega
A Coruña
Querido Dónega:
Rematamos, fai uns intres, de falar con Fernanda por teléfono. Enchéunos de contento a tua designación e desexábamos felicitarte. Onte recibimos a tua carta e facía dous ou tres dias uns recortes de xornaes que me remitíu Piñeiro. Mais, tiñamos que sabelo de outro xeito e recibimos a tua carta. Non temos que decirche da nosa emoción e contento porque tí, un galeguista, integres a Xunta de Galicia. É como un soño que recobrásemos do 1936. É como un soño que haxa ao fin un galeguista nunha Xunta en que tí soio, ao meu parecer, entre todos os que a compoñen, merece en xusticia formar parte dela. Non está, teño entendido, Domingo, nin foi designado Presidente, como algúns eiquí agardábamos, Piñeiro, nin coñezo aos designados polas outras diputacións. Ti, pois, representas lexítimamente a todos nos, os que durante coarenta anos, dentro ou fora da terra, con pasaporte español ou sin él, fixemos o que poidemos por Galicia, soñando con ela, padecendo con ela, traballando por ela e sendo sempre leales aos grandes homes da nosa historia e á nosa historia. Como eu, estarían hoxe moi ledos, os desaparecidos fai anos ahí e fora desa, os Vilar Ponte, Plácido Castro, Castelao, Casal, os dous Picallo, etc., todolos irmáns esquecidos, soio lembrados por nos.
Onte decíamoslle a Fernanda deste sentimento, desta emoción, como xa dixen. Chegas ao cárrego por méritos dabondo, por ter mantido unha conducta honesta, intelixente e patriota dos vellos galeguistas. Sentimos moito non estar ahí para ter celebrado contigo e os poucos irmáns que quedan de outros tempos, probados de moitos xeitos polas circunstancias que vivimos, a integración tua na Xunta de Galicia.
Non quero decirche, hoxe, mais. Escribe. Unha aperta moi fonda de Maruxa e miña para cada un de todos vos, Fernanda, Fernando, Milagro e tí, e os agoiros para tí no teu cárrego. Repito, escribe.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 11/04/1978
A Cruña, 11.4.78
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Amicísimos:
Veño de ser nomeado conselleiro da Xunta de Galicia. Estóu confuso e preciso poñer as miñas ideas en orden. Con todo, quero que a miña primeira carta seña pra vós. Eu entereime 48 horas antes da designación ao consultárenme e pedírenme autorización pra dar o meu nome. Puxen, pola miña parte, uns límites razonables á miña aceptación, pero non os puiden rebasar si quería ser fidel ao meu pasado e, por riba de todo, ao pasado dos nosos amigos. O dedo histórico, inexorable, señalóume a min, o máis cativo de todos. Puxéronse as cousas de tal xeito que, necesariamente, fatalmente, tiña que ser eu. As cousas misteriosas do destino.
A noticia, que causóu unha sorpresa fenomenal, non puido caer millor no país. O galeguismo, vello e novo, deu un respiro de alivio. Existía un sentimento xeneralizado de frustración que nada bó facía agoirar. Xa, cando menos, a atonía era cáseque total. A Prensa non puido ser máis xenerosa conmigo. “Irreprochable, Indiscutible, invulnerable”, son parte dos adxectivos que adicóu ao meu pasado democrático, liberal e galeguista. A responsabilidade, como veredes, non pode ser máis esmagadora. Por tanto, sin o alento e a axuda dos amigos, o meu fracaso pode ser irremediable. E de nada servirá que na miña estricta intimidade personal me sinta ledo o reconfortado niste intre inaugural. Pesie a todo estou esperanzado. Porque, en definitiva, vivir non é máis cousa que agardar.
Non sabedes ben o que sinto a vosa ausencia. Pasaríamolo en grande comentando as vertixinosas, intrincadas, contradictorias, sorprendentes e, ás veces, alucinantes vicisitudes que me levaron á Xunta. Constituirían un extenso capítulo dun libro de Memorias.
Ainda co medo no corpo, recibide vós os dous as máis cinguidas apertas de nós os catro
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 05/04/1978
Buenos Aires, 5 de Abril de 1978
Sr. D. Marino Dónega
A Coruña
Querido Dónega:
Recibimos a tua carta do 7 de Marzal. Enchéunos de contento o recibila, e de ter noticias vosas e de algúns amigos. Nos estamos preguiceiros para escribir cartas e xa matinamos con ledicia nas respostas que recibiremos con novas noticias. Alegréime moito do ingreso dos novos académicos, pois os tres, por distintas razóns, merecen a designación. Tiven noticias da designación de Rosón para Presidente da Xunta de Galicia e perdín xa calquer clase de fe no porvir desta. Sempre pensei que os parlamentarios galegos, por moi romos que fosen, serían capaces de xunguirse para designar unha persoalidade do seu país. García Sabell ou Ramón Piñeiro tiñan de ser, ó meu xuicio, os candidatos mais claros, entre os poucos que pode contar a Galicia de hoxe, con unha conducta de moitos anos ao servicio dos ideales galeguistas. Alegreime tamén da noticia de que de vez en cando ves a Dieste, tan xenerosamente comunicativo do seu grande talento e intuición. Cando chegou a Buenos Aires deslumbróu ao público dunha sociedade cultural de aqueles anos, polo 1939 ou 1940, coas suas conferencias encol de Velázquez e Edgar Poe. O análisis da pintura de un e o desmiuzamento de técnica narrativa de Poe, foi extraordinaria. Causou sorpresa, como anos mais tarde a que pronuncióu encol da laboura das Misións Pedagóxicas durante os anos da República. Dieste é un dos mais grandes exemplos do inxenio galego, e, tamén o é da disipación dese talento en conversas con amigos e tertulias. Moita xente débelle moito. Moitos que hoxe trunfan en Madrid ou en México, ou en Buenos Aires. Un dos seus grandes méritos é a xenerosidade. Estimulóu a moita xente para que escribisen ou pintasen. Débenlle moito os pintores, mais tamén bastante os escritores dos que foi amigo.
De Isaac non sei nada dende fai un mes aproximadamente. Debe estar moi ocupado. Eu estou matinando publicar unha nova revista semestral, Cuco Rei que siga a de seis páxinas feita xa fai moito.
Cóntame do viaxe a Salamanca e dime si pode haber convivencia en España de culturas.
Unha gran aperta para Fernanda, Milagro e Fernando, e para tí de Maruxa e miña:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane, a Maruxa Seoane en 07/03/1978
A Coruña, 7.III.1978
Maruxa e Luis
Buenos Aires
Queridísimos amigos:
Ao fin, soupemos de vós. Tiñámos noticias indirectas, via Paris, verbo dunha perturbación na saúde de Luis. E preocupámonos. Logo enterámonos de que a cousa non fora seria. E tranquilizámonos. Despois xa nada nos extrañóu a vosa tardanza porque sabíamos do mes que precisades pra vos readapar á vida porteña.
Nós, coma sempre. Fernanda, a todo gas, correndo, bulindo, ordenando, mandando, conducindo, traballando, xestionando e aconsellando sin acougo. Agora quéixase dunhas sístoles e diástoles camiñando ao par dela velozmente, atoladamente, axeitadamente, intermitentemente. Eu non séi que vai ser da miña Fernanda con tanto trafego. O Fernando, cabaleiro namorado, clásico e fillo, neto e bizneto de burgueses, prestando os seus servicios profesionáis a un sindicato obreiro, correa de transmisión –como agora se dí– dun partido político á esquerda do PC. Cousas da vida. E eu, atufado polo bufete e máis polo García Sabell na Academia sin esquecer aos acreedores da Corporación, que andan atrás miña, como tesoureiro, para cobrar.
Falando da Academia, ingresaron nela coa lectura dos seus discursos Eduardo Moreiras (poesía e realidade), Valentin Paz Andrade (o idioma galego no Brasil) e Xenaro Mariñas del Valle (público e teatro). Contestamos, respectivamente, del Riego, Cunqueiro e máis eu. Foron uns belidos discursos, aínda que o Valentin dóunos a murga cunha mala lectura, debida, sin dúbida, polos seus atrancos visuais.
Da nosa preautonomía, nada. O Goberno pisou o freno, paróu o choio e semella virar á dereita. Con todo, vénse observando nestes ultimos dias unha tímida actividade nos partidos políticos galegos, e unha lixeira presión dos parlamentarios sobre o Goberno. Veremos. A min o tema xa me ten aburrido.
O Isaac, como de costume. Quérese decir, argallando. Sigue ás voltas co xornal, coa apertura da tenda de Sargadelos en Santiago, e coas obras do edificio que ha albergar provisionalmente ao Museo. E coa teima iglesiascorrialán. O Rafael Dieste, estupendo. Perfecta, intelixentemente adaptado á súa perda visual, está máis falangueiro que nunca e xeneroso na comunicación dos seus saberes aos demáis. Eu xa lle digo que vou levar un magnetófono disimulado candia min para cando el morra editar libros co meu nome e as súas ideas. Ríse e dí que non estaría mal.
Estou arranxando as miñas cousas para unha viaxata a Salamanca, onde o del Riego, o Baliñas e mais eu estamos invitados –días 16, 17, 18 e 19– a un coloquio sobor La convivencia de culturas en la península Ibérica. Asistirán intelectuáis portugueses, cataláns, vascos e casteláns.
Levamos un inverno bravo. Frio e auga a esgalla. E vós, tan ricamente, coas vosas idas e vidas, vivindo nun perpétuo vran. Así calquera.
Cinguidísimas apertas de nós os catro pra vós os dous.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 08/02/1978
Buenos Aires, 8 de Febreiro de 1978
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Querido Dónega:
Fai uns días escribínche unhas letras de presentación de un médico mozo, Martín Baudizzone, para que ourentases no seu paso por A Coruña e o levásedes, si podíades, a Sobrado. Cecáis constituía esta petición un abuso meu, mais non sei a quen recurrir nestes casos que teña o (sic) teñan a vosa simpatía e amabilidade.
Chegamos eiquí o día 2 de xaneiro, eu con unha gripe moi forte collida en Madride, é esta unha cidade que me enferma, e pasei bastantes días con ela en Buenos Aires. Por agora estou pasando o período de adaptación previo ao meu traballo, aínda que fun facendo algunhas cousas, moi poucas. O vrau decorre como sempre nesta cidade, calor, baixa presión, fresco, choiva, trebóns, alagamentos, grandes ventos, todo alternando ás vegadas nun soio día. Cheguei a tempo para a inauguración de unha mostra de coarenta e cinco grabados meus no Museo de Arte Contemporáneo, propiedade do Museo. Esto é todo no que se refire a este mes que pasou. En canto á casa atopámola como a deixamos, con unha chea de cartas sobor da taboa, e, entre elas, unha do mes de marzal de 1977 de un Museo de Milán, invitándome a unha exposición. Contéstoa estos días non aceptando, agradecéndoa, síntome canso e pensamos continuar dividindo, mentras poidamos, os nosos anos entre esta cidade e Galicia. Cecáis algún día teñamos que decidir.
Recibín unha carta moi eloxiosa de Peregrín Otero con motivo do tomo Obra poética que lle remitín xuntamente cos álbumes que fixen nesa. Agradézolla moito. Non sei nada da preautonomía en Galicia, nin quen constituie a Xunta. Gostaríame me contases algo de todo esto. Unha carta leva menos tempo que un escrito, escríbeme.
Remato con unha aperta moi forte de Maruja e miña para vos os catro, incluio a Milagro e Fernando:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 20/10/1976
A Cruña, 20.X.76
Benquerido amigo:
Chegóu ás miñas máns o Luis Seoane, de Rafael Squirru. O artista e máilo home non están enteiros no estudo crítico-biográfico, mais no que están, están verdadeiros. A semblanza do matrimonio, unha delicia de finura, de observación e de gracia. Ben vista a infraestructura románica na obra do artista, a axustadamente valoradas a liña e a cóor no plano bidimensional do lenzo. Pola súa sinxeleza e claridade, trátase, ao meu ver, dunha guía utilísima pra comprensión da obra obxeto de análisis.
Graciñas, amigo, cunha forte aperta pra vós os dous.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 15/10/1976
Buenos Aires, 15 de outubro de 1976
Sr. D. Marino Dónega
A Coruña
Querido Dónega:
Recibín a tua carta e estou de acordo con casi toda ela menos co que se refire á miña obra. Toda ela non é mais que un intento de expresarme, de afirmar a miña existencia no mundo, e trátase de un mundo que existe, é real, ou polo menos é real en min, que é un xeito de ser real. Son comprensivo, sempre o fun, como sempre fun liberal, con un liberalismo que non é deste mundo, mais tamén sempre odiei aos tortos de intención, aos conscentemente, calculadamente, desaprensivos; aos demagogos, etc. Por esto loitei, o mais dos seus anos, soio, de acordo coa “inmensa minoría” como escribíu Juan Ramón. Pertenezo a un pasado do que me exiliei e teño medo de comenzar a esquecer algúns sentimentos que teño matinados moi firmes en min. Inventáronse, fai algúns anos as separacións no terreo das ideas, por xeneracións, e as mais mozas están perdendo todo o que tiñamos perdido nos fai coarenta anos. Repiten a historia. As xeneracións anteriores non contan, como non contan os vellos. Nos aínda creíamos néstes, un pouco menos cecáis que os nosos pais. E posible que nun deses ciclos en que se repite a historia, os fillos volten a comerse aos pais co pretexto de herdar as virtudes déstes. Un pretexto hipócrita que serviu pra non axudalos na súa decrepitude. Naturalmente, non serán así todolos fillos. Endexamáis existe unanimidade nos propósitos dos homes, neste caso por fortuna para os vellos pais. Mais a realidade en canto a min é que son para sempre, casi con seguridade, emigrante dun país extraño, soñado mais que vivido. Emigrante dun pasado moi lonxano, de fai coarenta anos. Un sobrevivinte que aínda traballa. Marcharei de aquí con duas exposicións abertas, unha en Mar del Plata e outra mais en Buenos Aires, a derradeira con oleos moi pequenos, paxaros e testas, e acuarelas de viaxes. Expuxen en Tucumán, unha cidade culturalmente moi importante, con unha gran Universidade pola calidade do seu profesorado, onde estivo tamén de profesor Tovar, Corominas o matemático, etc., entre os profesores españoles.
Moi pronto estaremos con vosco na Coruña, nos derradeiros días, matinamos, de Decembro ou nos primeiros de Xaneiro.
Unha grande aperta moi garimosa de Maruxa e miña para vos os catro, incluíndo a Milagro:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 01/10/1976
A Cruña, 1º.X.76
Luis Seoane
Buenos Aires
Meu amigo:
Comprendo. A túa non é canseira, non; é sabiduría vital. Na mocedade todo é pulo, puro e simple, no medio dunha sinxela e parva realidade. Mais co tempo, váise ún decatando da endiañada complexidade desa realidade. Vai ún conocendo, eso sí, verdades parciais ou, si se quer, anaquiños daquela realidade. E así cadaquén. Logo, necesariamente, imos perdendo dogmatismo ao comprender que, cando menos neste mundo, nunca saberemos da verdade absoluta, de la misa a la media. E facémonos liberáis. Comprendemos aos demáis, e aspiramos, simplemente, a que os demáis nos comprendan. Facémonos, en suma, comprensivos. Mesmo tamén cos xogadores de cartas. Eso é todo.
Claro que logo veñen os periodistas e non nos comprenden. Ou non nos facemos comprender. Vai ti a saber. Pero debemos tamén ser comprensivos. Non todos van se uns Eckermans a falar cuns Goethes. Porque, en definitiva, o importante, o verdadeiramente importante, é a obra que cadaquén deixe tras de sí. E a túa, Luis, é xigantesca, ciclópea. E pra sempre ficará chantada na memoria de Galicia. E aínda máis: na memoria do universo mundo. Fíxate tí si podes, ou non, ser comprensivo con canta burra peideira ande ceibe pola bouza da vida.
A vosa carta tróuxonos candia sí unha triple ledicia: a de sabéremos que estades ben, a de conocéremos da vosa farturenta obra, e a de comprobáremos que axiña estaredes connosco. Como chegaredes na forza do inverno, cuidaréi de non vos perder o paraguas que me deixáchedes. Milagrosamente aínda vai candia min nos dias de choiva. Que, pra desgracia do noso país, non son moitos.
E sin máis por hoxe, unha cinguida aperta de nós os catro –Milagro tamén entra no afecto– pra vos os dous.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 16/09/1976
Buenos Aires, 16 de setembro de 1976
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Querido Dónega:
Recibín as tuas cartas, a derradeira con motivo do pasamento de Emilio que agradecemos moito e cando nos dispoñíamos a acompañarvos no voso sentimento polo pasamento da vosa cuñada. Mais non queremos falar, nin escribir desto. Estamos vivindo un clima proclive, dende fai moitos meses, a este tipo de angurias, sofrimentos. Eu refúxiome no traballo e na soedade. Nunca fixen as exposicións, en cantidade, que aceptei para este ano, xa fixen duas en Buenos Aires, quédame unha pra fin de ano. Inauguro o sábado vindeiro en Tucumán, en Outubro expoño en Rosario e en Decembro ou Xaneiro en Mar del Plata. A Galicia iremos no derradeiro mes de ano. Fixen moitos grabados, algúns deles para un Bestiario que sale conxuntamente con poemas de un gran poeta arxentino, Alberto Girri, etc. Leo bastante e vexo as películas policiales e as do Oeste por Televisión. Cavilo que eu, que endexamais xuguei a nada, gostaríame agora xogar a algún[s] xogos onde homes e mulleres consumen as horas e o inxenio, o tresillo, a canasta, as cartas, etc. Posibelmente en moitos éste é un síntoma de vellez. No meu caso é a necesidade de fuxir da realidade. Xa os espectáculos que un mais quere, cine, teatro, non nos fan fuxir dela, senón que a subraian e mostran, na maioría dos casos, a nosa impotencia individual para superala. Estou desmentindo a miña vida. Non me arrepinto dela. Mais é que un comenzou moi novo a querer cambear a realidade que vivíu e cree ten dereito a sentirse canso. Na Coruña un síntese moi ben entre os amigos que temos nos que contades vos como dos mais entrañabels. Lástima que a vida de un trócanlla o primeiro periodista que lle fai unha entrevista, como ocurre coa que fixo Freixanes. Nin na miña casa teño un sillón de bimbios dende onde falo, nin atopei o galeguismo en Buenos Aires, nin a muller que pintei con un cartel no peito era unha nai que teño ido (sic) a Xinebra a visitar ao seu fillo, senón unha traballadora analfabeta que iba á sua aldea de Ourense de vacacións, e puxéronlle o cartel adevertindo que non falaba francés, italiano e alemán e que era analfabeta para que a axudasen, etc. Fun abogado na Coruña, como ti sabes ben, e non de calquer modo desafortunado. Citei sempre a Laxeiro e non a Colmeiro como dibuxante importante. Meu pai non me mandou a estudar a Coruña, a escola, senón que vivía de neno cos meus pais na Coruña, meu pai nunca foi tendeiro e non foi home de moitos suores, nin me foron a esperar a Labacolla os amigos que dí, senón outros, e esto no 49 en Vigo, e non viñamos de Roma senón de Londres. Citei moito a Dieste, nome do que prescinde ao facer a nómina de intelectuales en Buenos Aires, etc. Mais o importante é o que se refire á emigración, pois non soupo recoller o que dixen con respecto a ela. Eu non defendín os canalles (sic) e menos os ricos soberbosos, etc., senón aos emigrantes na sua totalidade, algo que Celso Emilio e parece que tamén Blanco Amor non entenderon. Cando unha multitude emigra non son intelectuales os que influien no país que os recibe senón esa enorme masa que se desplaza. Ao país onde veñen a residir déixanlle costumes, virtudes, defectos, aspectos da sua cultura herdada, que proban seu paso por él, influíndo. E a Galicia, no caso dos galegos, remítenlle o que poden, fundacións no pasado, camiños, escolas, asociacións, e sempre, deica o 36, axuda económica. Os intelectuales influien de outro xeito. Nos herdamos moito como pobo de aqueles distintos que emigraron a Galicia, celtas, romanos, suevos, etc., e non viñeron a deixarnos nada os seus intelectuales. O dereito román nono trouxeron os xurisconsultos de Roma ou de Bizancio, en troques os soldados trouxéronos moito do que aínda somos o mesmo que os celtas e suevos, fadas, leendas, etc. A xenreira venlles con seguridade de ter querido ser tutores dos emigrantes. Eu non fun nunca tutor de ningúen. Fun empleado deles cando dirixín a revista do Centro Galego e fixen o mais que puden como empleado o outro fíxeno como galeguista, e así como en Galicia non fun amigo dos comerciantes de ultramarinos, por poñer un exemplo, tampouco o fun na emigración cos novos ricos, comerciantes, etc., galegos. Aos homes que coñecín estimeinos primeiro como homes sen me preocupar si eran ricos ou probes. Polo demais as miñas amistades tiveron sempre que ver coas miñas inquedanzas e non ten que ver con esto a nacionalidade. Cecáis escriba con tempo un ensaio encol dos emigrantes. Freixanes non acertou conmigo nin tampouco entendeu o problema dos emigrantes. Creo que xa din moito a lata. Perdoame e comprende.
Unha grande aperta para Fernanda, para tí, teu fillo, Milagro, etc., de Maruxa e miña:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane, a Maruxa Seoane en 02/09/1976
A Cruña, 2.9.1976
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Amigos benqueridos:
No xornal de hoxe, batemos coa triste noticia do pasamento do voso irmán Emilio. Conocímolo personalmente na vosa casa e impresionounos a súa agudeza mental, a súa simpatía e a súa cordialidade. E agora comprobamos na prensa e na rúa un sentimento xeneralizado pola perda dun coruñés traballador, pletórico de iniciativas e de realizacións.
Deixando fora consideracións políticas que, por continxentes, non veñen ao caso nesta hora, fica en pe na conciencia dos seus conveciños a lembranza dun home de ben, amigo dos amigos, e que axudóu no que puido aos que a il acudiron. A súa desaparición foi unha sorpresa para a cidade. Ninguén a esperaba. Pra o luns vindeiro, estaba anunciada, coa súa presencia, a inauguración do Polígo[no] Comercial que, debido á súa iniciativa e entusiasmo realizador, foi construido nesta cidade. Obra, por outra banda, sin precedentes en ningunha outra cidade de España.
Recibide, pois logo, unha cordialísima aperta de condolencia dos vosos amigos
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane, a Maruxa Seoane en 29/08/1976
A Cruña, 29.8.76
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Meus amigos:
Sin tempo non vai sendo. Hoxe, domingo, aproveito pra me corresponder con vós. As desgracias, os traballos, as preocupacións, os amigos... Xa sabedes, non deixan vagar nin tranquilidade pra escrituras demoradas e ben axeitadas.
As desgracias. A miña cuñada deixóunos de vez. Vai farta de sufrir. Anunciou premonitoriamente cáseque a data exacta do seu pasamento. Tal premonición non era, porén, de extrañar. Conocedora puntual da súa terrible doencia e do curso que ineluctablemente levaba, os seus cálculos tiñan que ser necesariamente correctos. Mais levada do seu afincado sentimento relixioso, quixo sofrir pra sublimar a súa dóor e ofrecerlla ao bon Deus. En todo intre, deu mostras dun valor, dunha serenidade e dunha fortaleza moral moi pouco comúns. O seu exemplo e a súa templanza foron consolo prá familia. E remato este triste capítulo, meus amigos, porque estóu a correr o risco de incidir nunha mala literatura necrolóxica, cousa da que sempre abominei.
Os traballos. Rematada a a Escolma de Cabanillas1, xa na rúa, recibo o encargo dun novo libro. Unha biografía de Antón Villar Ponte, que ha formar parte da colección que inaugurou Galaxia baixo o rubro xeral de Conciencia de Galicia. Iniciouse coa biografía de Murguía, feita no seu dia por Vicente Risco. Seguirán outras de Rosalía (García Sabell), Castelao (Piñeiro), Curros (Carlos Casares). E así sucesivamente. Ando a remexer en caixóns de papéis e retallos de prensa que deixou o meu futuro biografiado, clasificándoos e poñendoos en orde. Un lio e un labor de moito mimo.
As preocupacións. Falo do Museo Carlos Maside. E mirese por onde se mire, a primitiva fórmula de financiación argallada polo Isaac fracasóu. O luns derradeiro tivemos xuntanza no Castro. Asistimos todos os conselleiros, agás o Risco, totalmente incapacitado por mor dunha xordeira irreversible, Blanco Amor, con interquenencias, e García Sabell, no extranxeiro. O Isaac que é, ben o sabedes, un sublime teimudo, argallou unha nova sociedade mercantil –Laboratorio de Industria e Comunicación– co propósito de constituila en futura nodriza da Fundación do Museo. Os trámites xa están en marcha e, algúns, xa cumplidos. Mais con todo, os retrasos son inevitables. Agardemos, pois logo, e teñamos paciencia. Da que, por outra banda, xa levamos dado proba máis que de abondo.
Os amigos. Van vindo e hai que atendelos. EMILIO GONZÁLEZ LÓPEZ roubóume moito tempo. Quixo saber todo e de todo. Sigue co verme político metido no corpo e ten unha saúde de cabalo. Fixo dúas ou tres visitas á súa vella circunscrición electoral. E falóu, ún por ún, cos vellos electores, e si morreran, cos fillos, e sinón tamén cos netos. Un caso de actividade. Deu conferencias en Sada co gallo de II Centenario de USA, na Sociedade da Gaiteira encol de Castelao, e nas II Xornadas Xurídicas orgaizadas pola Academia Galega de Lexislación e Xurisprudencia sobor da Parroquia galega como ente comunitario, político e administrativo. Estivo moi avencellado ao seu vello amigo, seique xa dende a escola, Manolito Iglesias Corral. ARTURO CUADRADO pasóu unha estadía en Galicia moi pouco notada, sin intrés algún en se facer ver. Asistín á conferencia que pronunciou no Castro, moi lírica e delicuescente. Asistíu pouca xente, e vella. LORENZO VARELA, feble de saúde. E a muller, parkinsoniana, un pouco ida. Teñen, parézemo a min, problemas de adaptación ao medio. Estivemos un bó rato xuntos, e pasámolo divinamente falando do Lugo dos anos trinta. Lembramos con gran precisión homes, feitos e cousas. A sensibilidade do poeta, adubada con fina ironía, a súa conversa convírtese nunha festa intelectual.
E acabóuse o papel, meus amigos. Recibide, pois logo, unha cinguida apaerta de nós os tres para vós os dous.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Fernanda Sández Figueiras, a Marino Dónega en 07/06/1976
Buenos Aires, 7 de Xunio de 1976
A Fernanda e Marino Dónega
A Coruña
Moi queridos amigos:
Recibín a carta de Marino fai dous ou tres días coas noticias da situación legal do Museo. Estas xa as conocía, mais, matino que non se pode agardar a que se resolva o pleito sen tomare denantes medidas de amparo e dotación económica acordada polo Castro. É moi difícil atendendo a soio o disposto polo código mais penso que se pode facer público o caso e iniciar unha campaña en pro da modificación do dereito de retracto cando a cesión é acordada por unha maioría de accionistas en beneficio da colectividade a traveso de institucións culturales e benéficas. As leises que rixen as sociedades fixéronse para unha época moi distinta á actual, tendo mais, ou soio, en conta os dereitos individuales e os patrimonios dos asociados que os intereses colectivos. Sería útil, penso, chegar a obter unha sentencia que modificase ese esprito ofrecendo os accionistas a posibilidade de que unha parte das acciós de unha sociedade servise á cultura ou a resolver as necesidades populares. Facer unha campaña en pro do Museo, ou desa cesión de acciós xa cedidas pra o Museo pois penso que tería de sere moi útil. O Patronato está constituído pola millor xente de Galicia, a que mais lle debe a nosa terra, e o Patronato ten que decidir que facer pra defender a donación do Castro fronte ao vertolán Pepe Rey a quen ten sen coidado o Museo, ou calquera clase de institucións culturales e Galicia enteira. Os xueces teñen que ir trocando a forza de sentencias as disposicións envellecidas dos códigos. O voso abogado contrincante non fixo outra cousa, dende que o coñezo, que defender a letra dos códigos, estorcegándoa, espreméndoa, sen nengunha imaxinación, somentes coa abelencia de calquer laberco. Perdóname este desafogo. Mais é que o abogado ten a obriga de se decatar da proieición que pode ter a sua acción e, en este caso, supoñendo que ganase o pleito, perxudica en Galicia unha institución cultural que xa é útil, podendo selo moito mais aínda no porvir. Popularmente nos imos ganar.
Eiquí en Buenos Aires primeiro vivindo, que é xa moito, e logo traballando ao que damos. No orde cultural é un gran ano en moitos aspectos, principalmente no musical, decíase fai poucos días por T.V. que en nengunha cidade se reunía nos derradeiros tempos tanta cantidade de grandes concertistas. Moito teatro, cine, conferencias, congresos internacionales, exposiciós, etc. Mais a xente, nesta cidade de noctámbulos, ten medo da noite. Na noite mátase.
Hoxe non teño mais nada que decirvos, unicamente que sinto unha fonda envexa dos que gozan da soedade. Eu tiña un tio que se fixera protestante e vivía soio nun monte que mercara para él perto de Arzúa. Tampouco sei si lendo cuasi somentes a Biblia, tan chea de mortes, un pode sentírese feliz.
Lembrámonos de todos os amigos comúns, moitas apertas. Unha grande aperta de Maruxa e miña pra os tres:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 28/05/1976
A Cruña, 28.V.76
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Meus amigos benqueridos:
Como vos prometín na miña derradeira, ainda que non dentro do plazo anunciado, daréivos conta do estado que mantén o Museo Maside na actualidade. Pasaron as festas das Letras –que pra min supuxeron a confección dunha Escolma pra Galaxia, dúas conferencias e xestións académicas a eito–, e teño xa algún vagar pra ir despachando o traballo atrasado. E ista carta era unha das miñas preocupacións. E, sin máis preámbulos, vaiamos ao choio.
Como ben sabedes, a escritura de constitución do Museo foi otorgada cando ainda estábades eiquí. Polas mesmas razóns, tamén sabedes que, elevada ao Ministerio de Educación, foi devolta pra seren completada nalgúns extremos, o máis importante o da fixación dun capital fundacional. Pois ben, ao Isaac ocurríuselle constituír a dotación económica do Museo cedéndolle ao mesmo determinado número de participacións sociáis que Cerámicas del Castro tiña en Cerámicas de Sargadelos. Consultado o caso, dixémoslle do perigo que tal propósito pechaba en sí. Que non era outro que o dun posible exercicio do dereito de retracto que, sobor das devanditas participacións, poidera actuar calquera dos socios de Sargadelos, ao que tería acceso con arreglo á lei e aos estatutos sociáis. E pra obviar tal dificultade ao noso amigo –fecundo sempre en solucións– ocurríuselle que, logo de notificarlles á totalidade dos socios de Sargadelos a proiectada transmisión, ístes respostaran aceptándoa condicionalmente, é decir, pra o caso de que ningún deles intentara o retracto das participacións, porque, de non ser así, todos, sin excepción, exercitarían aquél dereito, retraéndoas proporcionalmente ao número das que xa tivera cada un deles.
Pois ben: as nosas previsións, desgraciadamente, cumplíronse. E Rey Romero, Pepito, no intre de lle ser notificado o propósito de Cerámicas del Castro, como socio de Sargadelos anuncióu notarialmente o seu desexo de retraer as devanditas participacións sociáis. E ao non levar a cabo Sargadelos a transmisións das participacións sociáis ao retraínte, íste demandouna xudicialmente en procura da satisfacción do seu dereito. E nós, valéndonos de tácticas procesáis ao noso alcance, imos demorando a nosa contestación á demanda do Pepito –firmada por Iglesias Corral– co fin de ganar tempo pra que os restantes socios de Sargadelos poidan, á súa vez, exercitar tamén o retracto demandado, non soio á sociedade, sinón tamén ao Pepito pra que se aveñan a que o retracto se leve a cabo proporcionalmente ao número de participacións que cadaquén representa en Sargadelos.
Como veredes, unha notable interquenencia. E un mal menor. Pero, ao fin, un mal. E, dende logo, un fracaso en canto impide definitivamente o propósito de constituír a dotación económica do Museo pola vía que o Isaac elexiu. Lamentable.
Sin máis por hoxe, unha cinguidísima aperta do voso
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 24/04/1976
A Cruña, 24 de abril 1976
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Amigos benqueridos:
Cando recibín a vosa decindo que xa facía dous meses pasados que tíñades escrito, fiquei pasmado. O tempo corre que dá xenio vélo. ¿Razóns da miña demora en contestar? Moitas. Máis, pra amigos coma vosoutros, ningunha valedeira. O traballo profesional, absorvente e inmisericorde; as angueiras galeguistas en forma de libro que me encargou Galaxia (unha escolma poética, con prólogo e notas encol de Cabanillas, conmemorativa do centenario do nacemento do poeta); artigos e dúas conferencias, co mesmo gallo, en Pontevedra e Lugo; a morte de don Ramón e as consecuencias testamentarias da mesma; viaxes a Madrid para me entrevistar cos ministros do Interior e máis de Educación en procura do arranxo dos problemas económicos da Academia; trapalladas de orde político que xa, á miña edade, me producen acoros... E un longo etcétera, téñenme completamente embobado.
E, por si non chegara, a miña cuñada, á que lle amputaran unha perna por mór dun carcinoma, aparecéronlle agora metástasis no pulmón, no mediastino xustamente. Unha tremenda desgracia que ten abraiada á familia. Supoñemos que o final non ha tardar. Supoñédevos o cadro.
Seguimos as peripecias dese país con grande curiosidade. E, sin as entender moito, vemos que a cousa non tén doado arranxo. Unha desgracia coma outra calquera. Mírese por onde se mire, semella que unha desgracia caéu sobor do xénero humán. A convivencia fáise traballosa, por non decir imposible. Non se ve xeito de equilibrar no mundo libertade e orgaización. O binomio ao se descompensar lévanos, asegún da banda que caia, ao desorde ou á tiranía. E non hai xeito de fuxir deste círculo infernal. Somentes a espranza poderá manternos en pe. A espranza humán, pra úns, e a espranza teologal, pra outros. Os franceses ben a distinguen con dúas verbas distintas: l´espoir e l´esperance.
Bon. Deixándonos de andrómenas, diréiche, Luis, que co teu artigo de hoxe no suplemento dominical da VOZ, encol do libro LOS PRECURSORES, fiquéi apampado. Sabía, sí, da túa erudición, pero non tanto. O Santiago runfa tanto que non hai quen o ature.
Xa séi do voso interés polo Museo Carlos Maside. Mais ésta é outra. As complicacións sucédense e o choio ficóu paralizado por mór dun pleito. O caso merece unha carta pra el soio. Será a prósima. Como máis, daquí a catro ou cinco dias. Entramentras, unha cinguida aperta pra vós os dous.
Dónega
[Manuscrito]
Unha forte aperta do voso amigo.
Fernando
[Escrito na marxe esquerda]
Querida Maruxa e Luis:
Lembrámonos moito de vosoutros e das veladas na vosa casa do Paseo de Ronda. E boto de menos tamén as leccións de cociña, Maruxiña. Poño moito interés, pero fracaso a veces. Tamén pode influir o humor do que ando moi mal. Bicos e moitos abrazos.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 11/04/1976
Buenos Aires, 11 de abril de 1976
Sr. D. Marino Dónega Rozas
La Coruña
Meu querido amigo:
Non sabemos nada de vos, Fernanda, Fernando e tí. Escribín en Xaneiro dándovos noticias da nosa chegada e agradecéndovos as vosas atenciós e non recibimos resposta. Pasaron xa algo mais de dous meses e queremos que nos digades como estades, que proieitos tedes, etc. De aquí xa sabedes todo polas noticias dos xornaes. Botaron fora un goberno de delincuentes comúns, de gansters, e de momento os novos levan soio vinte días, respírase paz e traballo. Os que chegaron prometeron voltar pronto á normalidade. Imos ver. De momento, respetan a Constitución.
Buenos Aires está como sempre, inquedo no orde cultural, moito teatro, cine, café-concerts, etc., añadíndolle os domingos os programas para os nenos, arredor de trinta, con cine, teatro e títeres para eles, enmais de concerto, dous ou tres para nenos e neste caso tamén para adolescentes co propósito de inicialos no amor á música. Hoxe é domingo por eso falo desto. Poucas cidades teñen tantos espectáculos adicados á infancia. Mais, como xa deixamos por desgracia de ser nenos e estamos fartos de traballar ao ritmo que esixe Buenos Aires, gostaríanos voltar novamente á Coruña. Este ano teño cinco exposicións de óleos, grabados, o que siñifica facer unhas cen obras novas, e ten de sair, casi seguro, un Bestiario do poeta Alberto Girri con grabados meus en unha edición de luxo. Todo ¿para que? Non teño ganas de facer exposicións, mais teño que facelas. Fago unha vida pechado na casa, no meu estudo, e ás vegadas, vexo dende a fiestra o Rio da Plata, violeta, ou coor de lama, ou imitando a coor do mar, según lle de. Saímos pouco, cuasi soio a casa de amigos. Lembrámonos moito dos amigos de ahí, das reunións que con vos, Domingo, Piñeiro, etc. Para mín foi unha grande alegría a reunión derradeira na casa de Domingo con motivo do homenaxe a Del Riego. É a derradeira visión leda que lembro de Galicia neste viaxe.
Esto é todo hoxe. A tí, Dónega, prégoche ocuparte do Museo. Ten que ser unha obra de todos nos. Ponte de acordo con Isaac para tratar de arranxar os problemas que poda ter. Non se lle pode deixar soio. Agora non é cousa dél e miña, ten de sere do Patronato. Matinade que o Museo pode ser un centro de expansión cultural extraordinario. Non temos de perder esta oportunidade.
A Pillado remitinlle un artigo encol de “Los Precursores” no seu aspecto gráfico. Non sei si o publicou. Gostoume a reedición que fixo Santiago.
Repito, esto é todo hoxe. Escribide.
Unha aperta fonda para os tres, si Fernando o permite estendédea a sua moza. Saúde:
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 30/11/1974
Buenos Aires, 30 de Novembro de 1974
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Cruña
Meu querido amigo:
Duas verbas pra che decir que mañán comenzo a miña xestión pra viaxar a esa na primeira quincena de Xaneiro. Supoño que estaremos na Cruña a fins dese mes ou nos primeiros días de Febreiro. Eiquí estamos xa en vrau, e o 5 de Xaneiro inauguro unha eisposición en Mar del Plata, quédame aínda por arranxar a selección duns cadros pra expoñer na Galería Wildenstein de Londres no transcurso do ano que ven.
Traballéi moito este ano e penso continuar facéndoo nesa, sin me preocupar demasiado do que non sexa o meu traballo, un pouco o que fai todo o mundo.
Esta, enmais de contestarche, ten por ouxeto desexarvos a todos vos da nosa parte un bon fin de ano, bo Nadal e un moi bon ano que ven. Unha aperta de Maruxa pra Fernanda, o voso fillo, e pra tí.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 18/11/1974
A Coruña, 18.XI.74
Luis Seoane
Buenos Aires
Meu amigo:
Recibo e contesto a túa do día 11 do mes que andamos. E, nono acubillo, recíboa e contéstoa con disgusto. Cun disgusto simétrico ao reflexado na túa. O retrato que mandas, aínda que moi bó de parecido, non é do noso agrado. Mais, que lle imos facer! O modelo non dá máis de sí. Nin siquera deixa moito marxe á idealización. Mais o disgusto non pode, nin debe, levármonos á desesperación. Sabemos, e bó é, que temos un boi que turra dun lado. Terémolo, logo, en conta pra vérmolo xeito de pulsear ben a rabela do arado pra que non saian tortos os sucos da nosa arada. E, como axiña terémola enorme ledicia de contar coa vosa presencia física, aforro verquer ao papel as incidencias do lerio. Rebasan os lindeiros dunha carta, e non é cousa agora de redactar un informe xurídico para o Tribunal Internacional da Haya, artellar unha biografía do persoaxe, ou matinar nun estudo antropolóxico encol do mesmo. Non paga a pena. Porque as cousas van indo, que é o que importa. Pola túa banda, podes aforrar a viaxata ao consolata. Cando veñas, estaremos en tempo.
Polo demáis, o que había de vir, veu. O noso amigo xa ten no peto a sentencia que agardaba. Tal como supoñiámos, non arranxa nada. As cousas fican como estaban denantes de se encetar o belén. Acolle, das nove peticións de condena feitas polos actores, unha coa que xa concordabamos. Mais, con todo, o noso amigo mandóunola apelar. E, pra maior fachenda, entróulle un novo proído: unha querellitis aguda. Colléu a teima de sentar no banquillo e tódolos que, en contra, interviron no pleito: demandantes, abogados, procuradores, peritos e, si se tercia, ao propio xuéz. E mesmo ao moro Muza. Delirante, querido Luis, delirante.
Por eiquí vénse advertindo unha brisiña lixeira, maina e confortadora, á par que vai esmorecendo, fatigado, o noso veciño ferrolán. E no monolito van xurdindo fendas. Entroulle, fatalmente, o mal da pedra. Poderán, sí, bizmalo con cataplasmas dilatorias, mais, o verme, ha seguir rillando nél. Está xa pra furar a códea.
E sin máis por hoxe, recordándovos que a paciencia é unha virtude que convén exercitar, recibide Maruxa e máis tí cinguidas apertas de nólos tres.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 11/11/1974
Buenos Aires, 11 de Novembro de 1974
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Cruña
Meu querido amigo:
Déboche carta dende non sei cando, mais, si vou á Cruña nos primeiros días do ano que ven, teño que traballar arreo, e, entre o traballo e a vida de Buenos Aires, axitada como poucas, e onde cada saída leva ás veces duas horas de ida e volta, e o tempo da xestión, e todo o que pasa, réstalle a un azos pra escribir, añadindo enmais a correspondencia con Isaac que non fai mais que aguilloar dende Sargadelos. Estou moi canso. Protestei pola escritura pois tiña de lle dar ó notario os elementos que caracterizaron a fundación do Museo Carlos Maside e destacar os nomes dos donantes, pois nengún museo do mundo faise en xeral sen éstes e todos síntense obrigados a destacar a súa donación. Por outra parte todos os outros elementos. Nós non fixemos un museo pra recoller o pasado galego senón soio o que nos consideramos un arte inquedo do noso tempo. Falamos desto en moitas oportunidades e, enmais, pubriquéi no caderno número 1 de Laboratorio de Formas un traballo falando do noso propósito, naturalmente de acordo os dous. O museo reúne as obras de artistas galegos a partir da xeneración do 30, Maside, Souto, Colmeiro, Torres, Eiroa... senón ¿pra qué se quere un museo na Cruña, si pra reunir a Juan Luis, Mosquera, Camino, Quintas Goyanes, etc., xa existe o Museo da Cruña e outros museos galegos? Incluíamos a Castelao porque él, enmais de un artista de intención galega, proieitou a posibilidade de un arte galego, e tiñámolo no Museo como exempro da xeneración anterior. Mais non vou a repetir o que está escrito e creo coñeces. Agora insísteme que a culpa a tes tí e mais eu. Eu, porque según as súas cartas, deixéiche instrucciós pra o que se tiña de facer con arreglo ó Museo. Na que recibín fai uns días insiste, “no solo instruiste a Dónega, sino que él te leyó en casa de Álvaro, ya en Vivero, la minuta del acta fundacional...” E xa leva duas ou tres cartas insistíndome no mesmo, e, naturalmente, eu teño que lle responder. E esta correspondencia a min enférmame. Respondinlle que non deixei instrucciós a tí nin a ninguén, que mal podía deixarchas posto que eu non coñecía os trámites e que a situación do Museo ti a coñecías por él e por mín. Pois non, acabo de recibir unha carta…
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 25/09/1974
A Coruña, 25.IX.1974
Luis Seoane
Buenos Aires
Meu amigo:
Escribo ao gallope. Como verás, pra enviarche a minuta adxunta. Érelo único en faltar. Terás que legalizar escritura no Consulado español. Enviarémola logo ao noso Ministerio de Asuntos Exteriores pra legalizala firma do Cónsul. Andrómenas burocráticas.
Levéi unha grande ledicia coa túa do 19. Un silencio, que viña prolongándose desde o 7 de xullo derradeiro, tíñame xa medio alertado. Agora vexo que estaba xustificado de abondo. O traballo que vés desenvolvendo é, pra ben de todos, arrepiante. Unha dúcia de homes coma tí arranxaría un país.
Escribiréi con máis vagar. Entramentras, recibide Maruxa e máis tí as máis garimosas lembranzas de Fernanda e máis miñas.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 19/09/1974
Buenos Aires, 19 de setembro de 1974
Sr.
D. Marino Dónega Rozas
A Cruña
Querido Dónega:
Recibín as tuas cartas que che agradezo moito. De algún xeito estimulan a traballar. Na derradeira refíreste ó traballo que fixen pra Grial e matino que poiden adicar mais espacio á conversa que tiven co superior do mosteiro de Poio, da que foi testemuño Valentín, encol dos pintores galegos de pintura relixiosa, da obra feita polo pintor checoeslovaco, e do egoísmo que siñificaba coñecer a téinica da fabricación de mosaicos e non lla transmitir ó pobo pra que crease unha industria á sombra do mesmo mosteiro ou dirixida por este. Tratábase dun castelán con ideias tallantes. No libro que teño de facer encol de Maside eime de referir a custiós déstas, pois matino que escluíndo a Domingo e a moi poucos mais, Dieste entre eles, os críticos de arte adoitados da prensa galega non matinan que eisistan. Ó remate deste mes, ou nos primeiros días do que ven, sairá na Editorial Sudamericana un pequeno libro meu encol do arte mural e da ilustración de libros, e o libro en relación co que teño feito nestes xéneros, tidoase Arte Mural. Ilustración, onde plantexo algúns probremas do noso tempo.
En canto ó Museo si vos non activásedes a sua creación, Isaac faría moi pouco por él. As suas inquedanzas, ó meu ver, relaciónaas con Sargadelos. Os Museos non dan cartos nin moita sona e él aspira a sere, estou por creelo, unha especie de Ibáñez. En canto ó Reglamento de Amigos do Museo, podo tratar de conseguir o do Museo de Bellas Artes de Buenos Aires que funciona moi ben, cousa que lle dixen fai tempo a Isaac. De ningún xeito nengún dos seus membros ten de formar parte do Consello. Ten que ter independencia ter relación ca direición executiva do Museo, pois, entre outra misiós, axuda a orgaizar exposiciós, enmáis de conquerir cartos pra elas, sen ter nengunha función direitiva.
Estou de acordo contigo en canto que a televisión devora as suas criaturas. Mais non así nun xornal. Si esto ocurre é que a colaboración non ten interés, mais si se trata de un dibuxo con un pé como no caso de Figuraciós. Dibuxantes e colaboradores de diarios, revistas, resisten decenios colaborando nun mesmo xornal. Dibuxantes podes contar moitos e non parescen cansar. No meu caso si cansóu é porque non debe ter interés algún ou pouco interés. De todolos xeitos eu fico ledo de ter contribuído a dar a coñecer algúns galegos dos que non se tiñan noticia ahí, e de algún xeito noticias de Buenos Aires que teñen relación con Galicia e que penséi útiles. Iréi remitindo unhas sete ou oito, ou cecáis algunha mais das que teño apuntes e ren mais. De todolos xeitos agardo noticias de Pillado.
Estou expoñendo unos (sic) 22 óleos nunha galería de eiquí, e nos próisimos meses saldrá o libro a que me referín, con pouco texto e moita reproducción; un álbum feito en serigrafía de moi poucos exemprares, con sete esceas de circo; un clásico arxentino, El Matadero, con grabados en madeira e preparo tres exposiciós mais, outra de estampas en outra galería de eiquí, unha en Punta del Este, no Uruguay; e pra remate dun ano de traballo, en Mar del Plata, o 5 de Xaneiro do 75.
Esto é todo. Lembrámonos moito de vos e de todolos amigos. Agradézoche moito as tuas cartas, moi ben escritas e con gracia. Deberías escribir mais. Xa falaremos desto con vagar. Escribe.
Unha grande aperta pra vos os tres de nos os dous:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 14/09/1974
A Coruña, 14.IX.1974
Luis Seoane
Buenos Aires
Meu amigo:
Veño de ler no Grial as túas aportacións á pintura mural. Sóupome a pouco. Somentes tiña unha idea vaga da obra que, como muralista, tes ciscada polo mundo. E, coma sempre, das noticias dun delicado requinte. Como, poño por caso, o ofrecemento feito por Souto ao concello coruñés, ou o ágape eucarístico no mosteiro de Poyo, ou a enxoita estética dos conserveiros vigueses, ou a sensibilidade artística do villéu e dos dous emigrantes xa xubilados na súa terra. Unha delicia. E tamén as túas ideas encol da antropoloxía da creación artística. Como, por exemplo, a do boceto como feto boligante i en formación evolutiva na matriz do artista. Agora é de agardar que calquer día nos agasalles tamén coas túas aportacións á diagramación dos libros, e co teu concepto encol do libro como significante. Agardemos, logo. Porque á vista da túa obra global é doado adiviñar nela a fusión do artista co home formando unha indisoluble unidade. Unidade que é, ao meu ver, a túa gran verdade artística e humán. A túa autenticidade máis radical.
Verbo do Museo Maside, estóu en espera de que o Isaac me facilite as liñas xeneráis encol desa asociación de amigos na que ten matinado pra lle dar, pola miña banda, forma ao Reglamento. Dende logo, ficamos á espreita da túa decisión última encol de si un representante deles ha pasar, ou non, a formar parte do Consello. Xa séi que non eres partidario. O cal paréceme moi asisado e posto en razón. Ainda faltan por aceptar os seus cargos don Ramón Otero Pedrayo, ausente en Santander, e o Valentin, non hai moito chegado de Caracas. Tan axiña se complete iste trámite, iniciaréi o da inscripción da Fundación no Rexistro correspondente. Sería pra min dunha grande ledicia ter todo arranxado pra cando vós viñérades. Agasallaríavos cun fermoso regalo de Reises.
Alá vai o noso vrán. Pero o outono promete ser máis quente. A inquedanza é grande. Unha sensación de interinidade fai presa nas xentes. Intúise un valdeiro que é preciso encher. ¿Mais cómo? That is the question. Poderíache facer un análise da situación, pero paréceme unha perda de tempo. Porque cando ista carta chegue ao teu poder ficaría xa invalidado. Así son de cambiantes as forzas en presencia. Da noite prá mañá esfarélase calquer previsión.
Verás que desta vez non falo do pleito do noso amigo. Vóu farto. Nembargantes, diréiche que o Pepito milloróu, e que o noso amigo interesouse arreo pola súa saúde, ainda que sin resultado positivo algún. Pola contra, bótanlle a culpa de todo. É pra se botar a correr e non parar.
Á espreita da esmola dunhas letriñas vosas, recibide Maruxa e tí garimosas apertas de nólos tres.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 04/09/1974
A Coruña, 4.IX.1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Amigos benqueridos:
Sin ningunha vosa á que me referir (tamén eu séi botar as miñas contas), diréivos que conozo o informe que vos mandóu Isaac verbo da xuntanza informal dos membros do Padroado ou Consello da Fundación do Museo Maside, que tivo lugar no Castro o 28 do mes pasado, seguida dun xantar en Sada nesa maravilla modern styl que é a Terraza. Non puiden asistir. E sentíno ben de veras. Unha febrícula guindóu conmigo no leito. Que si nesta ocasión non foi da dór, fóino sí do amolamento. Logo de xantar, viñéronme ver á casa o Domingo e máilo Ramón. Viñan moi ledos. A cordial e vella amistade duns homes encanecidos nun mesmo ideal e patriótico quefacer, xunguíaos a todos. E todos lamentaban a vosa ausencia, adicábanvos garimosas lembranzas, e tiñan saudade vosa. Tendes razón: a amistade é unha das poucas cousas que pagan a pena.
O pleito do noso amigo –¡oh! o pleito do noso amigo– camiña cara ó fin. O xuez está pra decir a sua definitiva palabra. Entramentras... Pepito, nunha clínica cunha embolia cerebral. Federico, máis que nunca pechado herméticamente no seu mundo silencioso. E Isaac, vagando incansable por rexións oníricas entre sombras delirantes. E atrás deles iremos nós, os abogados. O pleito do noso amigo, nono dudedes, poñerá a proba o equilibrio psicosomático de toda a nómina que figura no dramatis personae desta comedia. Que, si por veces parece bufa, outras –as máis– semella coller os vóos grandiosos da traxedia, con coros ululantes e destino insoslaiable.
A trancas e barrancas, as cousas van indo. Parece que agora que sí, semella que agora que non. E, coma sempre, a espranza sigue pendurada dun péndulo que vai e ven sin acougo. E tamén sin o dispositivo argallando por Poe no seu poema ao corvo. Ninguén sabe nada. A falla dunha información serea, directa e ordeada, ínzanse os xornais de seccións semicríticas-semidiotas nas que se ameaza con extramuros, chíscanse os ollos con minutas de ceas, barrúntanse tormentas en vasos de whisky, ou profetizando datas trascendentáis. Como si se tratar de pasálo tempo xogando ás adiviñanzas ou emitindo partes metereolóxicos. E a Magdalena non vos está para moitos tafetáns. Con todo é de agardar –¡a espranza, sempre a espranza!– que volvades algún dia xubilosos e non xubilados á vosa Terra. A unha terra acolledora, nai e señora, no verso do poeta.
Sei pola Voz que Xermán Quiroga, o voso cónsul, está pra nos deixar. Non estóu enterado si pensan facerlle algún homenaxe de despedida. Si llo fixeran, sumaríame. Cordial, cortés e delicado, penso que sería merecente dél.
E fica xa un chisquiño de papel, o xusto pra vos enviar nós os tres cinguidas apertas a vós os dous.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 07/08/1974
A Cruña, 7.8.1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Meus amigos benqueridos:
Como xa séi que tendes no voso poder retallos da Prensa do país coa nova da constitución da Fundación do Museo Carlos Maside, aforro esplicacións. Agora pende o trámite da aceptación dos Patronos ou Conselleiros. Eu encarguéime da dos amigos de máis confianza (Rafael, Domingo, Ramón, Sebastián, Paco e Ricardo), e o Isaac da do resto. O vernes que ven, 9, xa teño citados a algúns deles na Notaria de Fernando Alba. Máis adiante, e dentro deste mesmo mes, citáronos o Alvaro a unha xuntanza en Viveiro. Logo virá a xestión encamiñada á inscripción da Fundación no Rexistro especial. Iste lerio, como veredes, vai indo. E bó é.
O Isaac deu un “golpe” nas Cerámicas. Por sí e diante sí nomeou unha chamada “Comisión Administrativa de Emergencia” composta polos socios con íl identificados e tres obreiros membros do Xurado da empresa. Unha sorte ou mistura de soviet e comité de coroneles. E agora a agardar as consecuencias. Que non serán boas si os destituidos reacionan co aparato legal ben movido. Ou, ao millor, co pasmo, calan. Ide a saber.
Tivemos a ledicia de conocer a Marucha Salgado, arxentina amiga vosa –e agora tamén nosa–, filla de ourensán e luguesa. Simpatiquísima, discretamente porteña, espresiva e, ¡que carai!, ben feituca. Por amosarlle, amosámoslle a vosa torre do Paseo de Ronda. E dixémoslle que dende o seu 6º pasar, nas vosas estadías nesta cidade, enviades ao mundo destellos artísticos, acenos de amistade e avisos aos navegantes. Ao ver situada enfrente á de Hercules, Marucha apañóu no áer o paralelismo como si dunha mosca se tratara. Marcha de Galicia leda coma un xílgaro.
O vello patrón, erre que erre. Non é máis que unha cañota oca e retorta, máis sigue en pe no medio da chousa. Non hai chispa que o tronce, nin raio que o fenda. Houbo, de tódolos xeitos, os seus máis e os seus menos. Máis ben menos. Nembargantes, parécese intuir que a longa noite de pedra vai amolecendo.
Reparando na correspondencia atrasada atópome cunha pregunta vosa que, non séi por qué, deixéi de contestar. Refírome á vida das Figuracións. Pois ben, meus amigos, penso que chegóu o tempo das despedidas. A Prensa e a Televisión devoran inmisericordes ás suas criaturas. Mesmo ten unha colaboración longamente sostida na páxina dun xornal, que unha faciana facendo carantoñas meses e meses na pantalla dun televexo. Ben séi da dór de matar unha criatura, mais entendo que non é preciso chegar á eutanasia. Abondaría, ao meu ver, con facerlle perder periodicidade e reservar a sua presencia pra sinaladas ocasións. Sería, por riba, un xeito de revitalizada. Penso eu. E remato pedíndovos que non vexades na miña opinión máis que un “leal saber y entender” correspondendo a unha pregunta que me honra e distingue, e que xa na sua formulación adiviño as vosas propias dúbidas.
Coa nosa felicitación a Maruxa polo seu espléndido galego, recibide vós os dous de nós os tres cinguidas e garimosas apertas.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 07/07/1974
Buenos Aires, 7 de Xulio de 1974
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Benqueridos amigos:
Recibimos a vosa carta do 24/VI que agradecemos moito polas boas novas que transmite e pola extensión que nos adicáchedes. Por Isaac sei moitas noticias do pleito que ten do Castro e moitas menos do referente ó Museo, mais sei por el mesmo que está todo en camiño de se rematar no que se refire ó aspecto legal. Penso que temos que agradecerche moito deste traballo. Eu en todo esto non podo facer nada. Mais penso que en dous anos mais pode sere unha institución galega modelo onde teñan cabida moitas actividades intelectuales en relación coas artes, Galicia e o mundo. Intentaremos ter contacto directamente co extranxeiro a través das Embaixadas, non somentes para conquerir películas de arte, senón pra levar xente a Galicia e pra ir formando un gran centro artístico e intelectual, o que foi en algún aspecto e noutra época o Círculo de Artesanos. O que comenzaba a ser cando Isaac doulle por montar institucións pra actuar en elas en cadea e que poida orientar soio él, ou onde actúe con xentes que a todo digan amén. É un home valioso en moitos aspectos, mais a xente equivócase con respecto ó seu carácter. Todos esos reglamentos, sociedades, artigos aclaratorios, etc., nascen penso eu, da súa traxedia de rapaz, son defensas que vai argallando de sí mesmo. Persígueo un fantasma que él non pode concretar en figura, nin siquer darse conta de que o persigue, mais sinte a necesidade de se defender. Él vai facendo pra se atrincherar un balado de documentos, cartas, etc. Todo detrás dunha gran ternura que efectivamente posée e do ar de miña xoia que o caracteriza físicamente. Cecáis unha representación do que vos digo sexan os ollos brocos, desorbitados das suas figuras pintadas. Son ollos de xente espantada.
Ben, xa escribín moito acerca de Isaac, un home a quen lle está debendo moito Galicia e temos o deber de esplicárenos os seus erros. Dende logo non merece o pleito que agora o desespera. Eiquí pasamos tres días de dó pola morte do Presidente. Foi o pobo enteiro o que sofríu e todolos partidos da oposición estiveron presentes. Xa falaremos disto con calma. O pobo probóu estar ben politizado e non houbo nengún incidente que luxase os funerales. Houbo en 24 horas 17.800 atendidos nos postos de auxilio, esmaiados, ou descompostos pola falla de alimentos quentes, por ter pasados cuasi dous días ó frío e á choiva torrencial que caía, cuasi sin comer, doencias emotivas, crónicas, etc.
Púxonos moi ledos o saber que o noso pleito rematóuse como unha novela de Pérez e Pérez. Debémosche o carácter rosa do asunto, e debémosche todalas molestias que ocasionóu.
Supoño que escribirá Maruja duas verbas. Mais recibides os tres unha grande aperta do voso amigo:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 24/06/1974
A Cruña, 24.6.74
Maruxa e Luis Seoane
Bs. As.
Benqueridos e ademirados amigos:
Antonte, 22, ficou rematada a redacción definitiva dos Estatutos do Museo. O Isaac fixo algunhas observacións –poucas e atinadas– ao anteproiecto que no seu dia tíñalle entregado. Todas elas certamente recelosas mirando cara ó futuro goberno da Fundación. Non entro en pormenorizacións porque xa séi que non deixa de vos informar dos pasos que ven dando. Nembargantes, e por si non o conocérades, envíovos copia do programa de actuacións máis inmediatas por íl argallado verbo do choio. Semellan lóxicas e ben ordeadas. Asegún anuncióu, pensa entregarlle o proiecto no dia de hoxe ao Notario de Betanzos, Julián Marcos, para a súa formalización.
Como veredes, desta vez parez que a cousa vai en serio, ainda que o pleito que vén soportando impónlle pausas que ben quixera refugar. Houbo un novo intento de arranxo amigable propicidado, agora, polo propio Xuez coa intervención de Sebastián. Mais foi outro fracaso. Unha verdadeira mágoa. O noso amigo pretende, no fondo, un imposible: que as cousas fiquen atal e como estaban, un “borrón y cuenta nueva”, unha perdoanza xeneral aos seus contrarios enviándolles, por riba, a súa benzón urbi et orbe. Os contrarios –típicos capitalistas, ao fin– andan máis co dito dos feirantes: “si, si, pero a vaquiña polo que val”. E, si posible for, por algo máis do que valla. Haberá, logo, que agardar por unha resolución xudicial que nada vai arranxar. Porque, de ganar o noso amigo, coa separación dos socios terá que liquidarlles a súa parte. E xa estamos de novo no problema. Eu ben lle espliquéi que estamos diante dun pleito de divorcio e que, separados os cónxugues, é preciso liquidar a sociedade de gananciáis. Pero non o entende, ou non o quere entender. Eu máis ben penso na primeira hipótese. Ben dotado prás artes plásticas, agarimado por Mercurio, sabedor, introductor e millorador de toda clás de tecnoloxías, o dereito resísteselle incomprensiblemente. Nin o intúi, nin o cheira. Cousa ben rara nun galego. Eu coido que, por non ter tripado na aldea, o noso amigo é un galego de libro ou, si queredes, de piso. E ímola andando.
No tocante ao voso pleito, diréivos que rematóu como si dunha novela rosa se tratara. Cobróu a vosa Compañía, quedáchedes como uns cabaleiros que sodes, e o voso “agresor” foi absolto. E aquí paz e despois groria.
Por eiquí vense advertindo certo desacougo nas xentes. Os tirios pensan que algo teñen que facer, ainda que batan adoito con resistencias no propio campo que, ás veces, parecen insuperables. E os troiáns –mália a leva– andan desnortados, inquedos e ás atoutiñadas. A realidade é complexa, endiañadamente complexa, e resístese aos análises máis serios e concienzudos. E o contexto xeneral, cambiante e tornasolado, por si non abondara, ainda ven introducir novos confusionismos. E dentro dél, queiramos ou non, atopámonos mergullados a piques do noxo.
Sin máis por hoxe, i en agarda de que o noso saldo epistolar saia dos números roxos, recibide unha cordialísima aperta dos vosos certos e invariables amigos.
Fernanda
Dónega
PRIMERAS OPERACIONES QUE PODRÁ REALIZAR EL PATRONATO DE LA FUNDACIÓN DEL MUSEO CARLOS MASIDE
CON EL I.G.A
Donación del terreno con la siguiente cláusula: “El I.G.A. Cede a la Fundación del Museo Carlos Maside el terreno del lugar del Castro, frente a la fábrica de Cerámicas del Castro, Ltda., en el que se levantarán las dependencias del Museo y se fijarán sus actividades principales. En caso de que por cualesquiera razones la Fundación trasladase el Museo a otro lugar el I.G.A. recuperaría su soberanía sobre el terreno que ahora cede con todas las instalaciones inmobiliarias que tuviese encima, y sin compensación económica alguna”.
Relaciones
-Comunicación a los Patronos de la firma del convenio, u otorgamiento de la escrituración de Estatutos con un resumen de sus conceptos generales y la transcripción del art. 11 por el que cada uno aparece nombrado, anunciándoles que en breve se enviará copia de la escritura constitutiva, convocando la primera Junta para agosto.
-Envío a los Patronos de la copia de la escritura.
-Comunicación a la prensa y a los medios de información y centros de cultura de la constitución de la Fundación con una breve reseña de propósitos.
-Apertura de una cuenta corriente a nombre de la Fundación y en que se ingresarán los fondos dinerarios que tienen hoy el Museo.
-Impresión de papel y fijar las primeras normas para la oficina administrativa y de las relaciones públicas que en un principio tendrán que ser muy hábiles e intensas a fin de promocionar las colaboraciones que posibilitan el desarrollo de la institución.
En la primera Junta
-Nombramiento de Presidente y Secretario (A. Gil y Dónega)
-Nombramiento de la Junta de Gobierno.
-Nombramiento de Director (L. F.)
-Nombramiento de Junta de obras.
-Estudio de los medios económicos conque contará la Fundación.
-Recepción de los fondos de parte de las Sociedades fundadoras.
-Posible comunicación especial al Ayuntamiento de La Coruña y a la Diputación ofreciéndoles con arreglo al art. 11 de los Estatutos un puesto a cada una de ellas en el Patronato, cargo nato de su Presidente o ponentes de Cultura. Haciéndoles ver que de hecho el Museo Carlos Maside se va a convertir no sólo en el gran museo de Arte Moderno de Galicia, sino en el Museo de Arte Gallego Moderno de La Coruña, que estas dos instituciones deberían tomarlo como suyo y, en consecuencia, ayudarlo económicamente en su programa de desarrollo y en su sostenimiento.
-Fomentar una asociación de amigos del Museo Carlos Maside, ofreciéndo un cargo del Patronato a un representante de ellos.
A carta inclúe un anexo sobre o Patronato da Fundación do Museo Carlos Maside.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 10/06/1974
A Cruña, 10.6.74
Luis Seoane
Bs. As.
Meu querido e ademirado Seoane:
Contesto a tua do 23 do mes pasado. Debíache carta, sí. Ben vexo que levas unha boa contabilidade. Mais non o fixen denantes por mor dunha viaxata que argallamos polas terras do Al-Andalus pra lle facer unha visita ao noso fillo. E, xa sabes, entre o previaxe, o viaxe e o postviaxe ficóu todo demorado. Pasámolo mo ben. Impresionounos, especialmente, Córdoba. Alí batemos con vellos e conocidos amigos. Séneca, Averroes, Ibn Hassam, Maimónides, Góngora, Duque de Rivas e... mesmo Manolete, deixámolos, previo o conocemento abstracto que deles tiñamos, cáseque vivencialmente incorporados a nós. E Granada, Motril, Málaga, Ronda, Arcos, Sevilla, Cádiz, Huelva, Rábida, Palos, Moguer, pra voltar por Itálica, Mérida, Trujillo, Cáceres, Yuste, Guadalupe, Plasencia, Salamanca e Zamora. Como verás, polos camiños da millor historia galega. Porque xa sabemos, –tí nolo dixeches– que sempre haberá un paisán noso remexendo nos feitos que aqueles nomes evocan. E, claro está, non deixamos de lembrarte ao noso paso pola serranía xienense, afogada a súa soedade e desertización polos colonos galegos e cataláns –e alemáns católicos– asentados no XVIII por Carlos III nas vellas “Nuevas poblaciones...” Mais, vaiamos ao noso.
Fai xa máis de vinte días que fixen entrega ao noso amigo do anteproiecto dos Estatutos polos que se ha gobernar a nova Fundación. Entreguéillo pra que fixera nél as observacións que a ben tivera. Estóu en agarda das mesmas. Polo de pronto, vexo que do tidúo desaparez o nome de Castelao. Que era, si mal non recordo, idea túa incorporalo ao nome da Fundación. Tan axiña teña algunha nova verbo do choio, faréicha saber. Deica o de agora somentes falou de comenencia de estudar a incorporación ao Consello ou Padroado da Fundación dun representante dunha nonnata asociación de “Amigos” que, naturalmente, habería que constituír. Ben se ve que a simplicidade, que a sinxeleza e que a esencialidade non entran no canón estético e social do noso amigo. A impronta do seu delirante barroquismo fica sempre ben patente onde queira que toque. Con todo, téñolle lei.
O Día das Letras foi un éisito. Tivo moi boa acollida tanto nos medios populares como nos culturais e nos de comunicación social. Semella que é festa que callóu na concencia do país. O nome de Viqueira, cáseque esquecido, foi unha revelación pra moitos.
Tamén estivemos en Padrón co gallo da imposición a Álvaro Gil desa trapallada do Pedrón de Ouro. Vímonos amigos de toda Galicia. O Álvaro estivo algo amolado coa “festa”, mais non a puido refugar. Seica foi presionado por compromisos que non foi quen de vencer. O Isaac lanzou, no nome do Museo Maside, unha fermosa medalla conmemorativa. O etnógrafo portugués Santos Junior foi o mantedor do acto. E no xantar, en Rois, falou don Ramón Otero.
E pra rematar, queremos que seipades da nosa ledicia pola noticia do voso próisimo viaxe á Terra. Entramentras, de nolos dous pra volos dous, cinguidas apertas
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 23/05/1974
Buenos Aires, 23 de Mayo de 1974
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Meu querido Dónega:
Débesme carta, mais hoxe escríboche pra te pedir que inicies os trámites referintes á legalización do Museo si non o iniciaches xa. Recibín unha carta de Isaac onde me fala do pleito do Castro e ó remate refírese a que non estaría de mais que eu che escribise encol deses trámites. Matinaba, pola miña parte, telo feito xa. É moi importante a legalización do Museo e a desiñación do Patronato. Feito esto e o edificio teño moitos plans pra o futuro que serán moi útiles a Galicia, e de feito a Coruña e a todo o radio que vai de Santiago ó Ferrol, dos que xa falaremos cando regrese. E cuasi seguro que voltemos a fins deste ano, despóis de liberarme dos compromisos contraídos nesta, e fora xa o pleito que ti levaches cuio resultado nos alivióu, e mais aliviados estaríamos si soupésemos que non lle pasóu nada ó soldado, únicamente algunha amonestación por eso de defender a moral, algo que, xa se sabe, ten de facer un soldado.
Gostaríame tamén saber, si me contestas, si os dibuxos que estóu mandando deiquí siguen intresando ás xentes. Sei que a Pillado sí, mais gostaríamos coñecer a tua opinión.
Hoxe ren mais. Recibide Fernanda e tí, e Fernando, unha aperta moi garimosa de Maruja e miña.
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 26/04/1974
Buenos Aires, 26 de Abril de 1974
Sr. D. Marino Dónega Rozas
A Coruña
Querido Dónega:
Recibín fai xa días a tua carta. Pola miña parte deixo nas tuas mans o arranxamento do asunto do Museo. Isaac coñece o meu pensamento nunha carta que lle remitín. Eu estou farto de todo esto. O que tí propós de deixar sin efecto o acordo de Cerámicas do Castro, tíñallo proposto a Isaac. Matino que é urxente crear o Patronato que de algún xeito interveña en todo esto. Unha laboura como é a de un Museo non pode ficar suxeta a ningunha vontade persoal. O museo é ó meu xuicio, unha das creaciós mais importantes, co Seminario denantes, con Galaxia, Penzol e Sargadelos hoxe, feitas en Galicia en moito tempo, matinando as facetas culturaes que pode abarcar, un xeito enmáis de impoñer un orden ó pasado inmediato artístico e de estabelecer un cauce, sen cánones, á creación futura, ourentada pola laboura que realice o Museo.
Agradézoche moito o teu traballo no “pleito” en que nos metemos que tivo sido remate do accidente. Eu estou traballando pra as mostras de Buenos Aires, Montevideo e San Pablo, a derradeira ten de se concretar.
Paréceme moi atinada a proposta de Mariñas del Valle pra a Academia. Fai falla que a xente que se leve as instituciós tivesen probado ser merecentes delo pola sua obra, e, enmáis pola sua consagración a Galicia nos anos de proba, que foron todos os derradeiros.
Lembrámonos moito de vos, de Fernanda e tí, e dos amigos comúns que estiveron con nós, acompañándonos, os dous meses do accidente. A actitude de todos vos, ós que estamos moi agradecidos, fixo que ficásemos con desexos de voltar. Eu estaba anímicamente desfeito polos asuntos que ti coñeces. Bueno, as miñas noticias cecáis chegan tarde, mais penso que ti coñeces o meu pensamento como o coñece de fai tempo Isaac. Pola miña parte sinto moito terme metido no asunto do museo sacrificando enmáis unha chea de obras que conservéi durante mais de coarenta anos co soño de facelo, tendo pola miña parte, o éisito que esperaba pola axuda dos amigos que siguen sendo o millor de Galicia.
Unha grande aperta pra os tres de Maruja e miña, pra Fernanda, tí e mais Fernando:
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega, a Fernanda Sández Figueiras en 11/04/1974
Buenos Aires, 11 de Abril de 1974
A Fernanda e Marino Dónega
A Cruña
Moi queridos amigos:
Recibimos a vosa carta de 4/III, que gustóunos moito recibila. Ben sabedes da nosa estimación por vos e o que lamentamos non seades millores corresponsales. Gostóunos tamén moito saber das posibilidades de ganar un pleito, unha emoción non coñecida de nós sendo tan común en Galicia. O auto vendéuse por 50.000 pesetas, pois pola sua patente era dificil a venda. Cecáis tivésemos sacado mais, moi pouco máis, si o fixésemos na mesma Fiat, pero venceuse o contrato estando nós no policlínico. De todos xeitos matinamos que pra xente que está poucos meses nun sitio convenlle este tipo de operación. Alédanos moito o éisito do libro de Dieste. É un gran libro feito un pouco a presión dos amigos, de nós, pra editalo en Nova, unha editorial de Cuadrado e miña, unha das moitas aventuras deste tipo feita por nós, Cuadrado y (sic) eu, en Buenos Aires, que si non nos serviron pra ganar cartos nin tempo, serviu pra exaltar a Galicia e dala a coñecer no posible no terreo intelectual neste país. Parécenos moi merecido todolos eloxios que se fagan do libro de Dieste, é un libro fondamente galego aínda redactado en castelán e non hai prosista da sua xeneración, a do 27 en Madride, que se lle poda comparar. Leín as notas de La Vanguardia, Informaciones, ABC e as dúas páxinas adicadas a él de La Voz, onde son moi boas as notas todas. Eu sinto moito, Dónega, que non escribas mais, que non fagas mais notas pra La Voz, ou que non fagas un libro de notas literarias encol de libros e autores contemporáneos. É un tipo de libro que fai falla en Galicia, que non se fai, e que os alemáns, por exempro, tan autores de tomos impresionantes adicados a moitos temas, fan correntemente, de comentarios literarios e artísticos en xeral.
En canto a Isaac parece que se decidíu a facer andar o Museo. Remitíume copia da carta que che envióu e coa que estou de acordo. Penso que debe designarse o Patronato íntegro, cos dazaoito membros que propón Isaac
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 06/04/1974
A Cruña, 6-IV-1974
Luis Seoane López
Buenos Aires
Querido Luis:
Dende Cervo, recibo carta do Isaac. Non che adxunto copia dela porque xa me dí que vola mandóu. O que si vos envío, porque non sei si volo fixo saber, é o proiecto de acordo de Cerámicas que ten matinado, previo ao que haberá de adoptar o Laboratorio. Encamiñados ambos os dous á constitución da Fundación do Museo. Fico, logo, en agarda das vosas instruccións.
Si en liñas xeneráis concordáredes, trataría, pola miña banda, de introducir algunhas matizacións no proiecto. Como, poño por caso, a de vencellar o devandito acordo á escritura pública de 8 de febreiro de 1970, otorgada polo Laboratorio e polas Cerámicas e que tivo por obxeto –como sabedes– “crear y organizar” o Museo. Quérese decir, que ambas as dúas sociedás, vista a esperencia adequirida nos anos que leva funcionando o Museo, concordan en darlle ao mesmo persoalidade xurídica de seu, constituíndo pra elo o Padroado que o ha de gobernar. Mais pra que así fose, entendo que é preciso que o Isaac –e así faréillo saber– deixara sin efecto o acordo de Cerámicas do ano de 1973, que denuncióu o convenio do 1970. E non haberá ningún atranco legal pra elo xa que o acordo do 73 non o tén levado á práctica.
Polo demais, reparade especialmente nos puntos 5º e 6º do esquema feito polo Isaac, dada a trascendencia que poideran ter no futuro do Museo. Refírome aos da carta que me dirixíu.
O procedemento na xurisdicción militar vai rematar con ben pra todos. Entrevistouse conmigo o Letrado da compañía aseguradora La Unión y el Fénix, pra me decir que está disposta a arranxar o choio pagando as indemnizacións debidas. Dínlle traslado da proposta ao Naveiro pra que se faga cas facturas do caso pra facerllas chegar á devandita aseguradora. E, unha vez percibidas as indemnizacións, retiraríamonos da acusación. Pra elo, presentaríamos un escrito ao Xuzgado facéndollo saber. Co que, seguramente, ficaría sin efecto o auto de inculpación dictado nas actuacións, i estas dispostas pra o seu arquivo.
Por eiquí, ningunha novedade que non vos podades supoñer. Na Academia deixei presentada a proposta de Mariñas del Valle como académico numerario pra ocupar a cadeira que deixou valdeira Iglesias Vilarelle. Firmáronme a proposta Rafael, Vales e Carré. Quixen que foran académicos da Coruña os propoñentes. Na proposta feita cito unhas frases túas adicadas ao Mariñas na Figuración que lle fixeches. Supoño que a proposta prosperará. Mariñas fixo aportacións interesantes á cultura galega. E pola sua entrega calada e sacrificada aos valores disa cultura, é quén, parécemo a min, de figurar na Academia. E a propia Academia honraríase ao contalo antre os seus internos colaboradores.
Na agarda das vosas noticias, recibide Maruxa e mais tí cinguidas apertas de Fernanda e miñas.
Dónega
PROYECTO DE ACUERDO A TOMAR POR CERÁMICAS DEL CASTRO EN UNA REUNIÓN A CONVOCAR CON EL SIGUIENTE ORDEN DEL DÍA:
Punto único:
Perfeccionamiento de un acuerdo tomado por la Junta de Socios de Cerámicas del Castro, Ltda. el 8 de febrero de 1973 en relación con la formación de un Patronato para el Museo Carlos Maside.
Acuerdo
Dadas las dificultades sociales conocidas de todos para dar cumplimiento al convenio suscrito por nuestra Sociedad con el Laboratorio de Formas de Galicia en 9 de febrero de 1970 sobre la creación y organización del Museo Carlos Maside, en relación con el acuerdo tomado en la Junta de socios del 8 de febrero de 1973, y al objeto de colaborar de la mejor forma en la evolución de que es acreedora esta institución de Arte sin perjudicar los intereses de esta Sociedad se acuerda:
1- Se nombra al socio don Isaac Díaz Pardo que de acuerdo con un representante del Laboratorio de Formas de Galicia procedan a otorgar una escritura de constitución de un cuerpo denominado Patronato del Museo Carlos Maside, obteniendo para él la personalidad jurídica que determinan las Leyes vigentes.
2- El Patronato del Museo Carlos Maside estará formado en su fundación por los siguientes representantes de entidades y personas físicas: representante de Cerámicas del Castro, Ltda; representante del Laboratorio de Formas de Galicia; representante del Instituto Gallego de Arte; y los señores Don Luis Seoane, Don Álvaro Gil, Don Manuel Chamoso Lamas (1); Dr. García Sabell; Don Rafael Dieste; Don Ramón Piñeiro; Don Francisco Fernández del Riego; Don Sebastián Martínez Risco, Don Valentín Paz-Andrade, Don Ramón Otero Pedrayo, Don Eduardo Blanco Amor; Dr. Ricardo García Suárez y Don Marino Dónega.
3- Dicho Patronato dirigirá y administrará a partir de su constitución el Museo Carlos Maside, cuyos fondos serán puestos a su disposición por los actuales titulares de la institución.
4- Entre las primeras misiones que cumplirá dicho Patronato estará la de procurarle al Museo Carlos Maside un edificio adecuado a construir en este mismo lugar del Castro-Sada, en frente del edificio que ocupa actualmente en terrenos que donará para este fin el Instituto Gallego de Arte según se han prometido sus miembros.
5- Cumpliendo las condiciones de seguir el Museo Carlos Maside en el lugar citado, al lado de nuestra planta de producción, nuestra Sociedad seguirá colaborando en su sostenimiento de acuerdo con sus posibilidades en cada momento.
A carta inclúe anexo de proxecto que na cabeceira ten logotipo e membrete como sigue:
SEMINARIO DE ESTUDIOS CERÁMICOS
SARGADELOS-CERVO-LUGO
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Maruxa Seoane, a Luís Seoane en 20/03/1974
A Cruña, 20 de marzo 1974
Maruxa e Luis Seoane
Buenos Aires
Amigos nosos benqueridos:
Podemos, ao fin, darvos noticias encol das actuacións xudiciáis verbo do accidente automovilístico que derradeiramente padecéchedes nos Cantóns. As cousas van, como veredes, amodiño. A rapidez na xustiza non deixa de ser unha aspiración coma outra calquera. Polo Xuzgado militar dictóuse auto de inculpación en contra do autor da tropelía. Quen, pola súa parte, consideróuse como tal na declaración que prestóu. Agora pende o choio da xustificación do montante dos danos. E xa lle encarguei ao Procurador que se fixera coas facturas referentes ao arranxo do “carro”. Do malfadado carro.
Pola súa banda, o Xosé Luis fíxome saber da venta do coche. O que non conocemos –porque non era cousa nosa– foi o precio, o nome do comprador nin as demais condicións da compraventa. Máis díxonos que xa vos tiña informados da operación.
Onte estivemos tomando o aperitivo co matrimonio Dieste. O Rafael estávos encantado da vida coa formidable acollida que tivo o seu Félix Muriel na súa segunda saída ao mundo. Tanto no público lector como nos xornáis e revistas. Pra moitos foi –fixádevos ben– unha revelación. Supoño que coñeceredes as dúas páxinas que argallamos na Voz. Levaban reproducidos dous dibuxos da edición americán. Falamos moito, e ben, de vosoutros. O Rafael díxonos que, por rara casualidade, era acreedor de carta vosa. Pra compensar, dixémoslle que nós, en troques, eramos deudores.
O problema do noso amigo, vai indo. E, asegún noticias oficiosas, a proba pericial –minuciosa e detida, exhaustiva– serálle favorable. Así, Diolo queira, polo ben de todos. E meigas fóra. Un destes días propoñémonos facer unha viaxata sargadelián como cicerones duns amigos de fora. E poderemos conocer o seu talante actual. Aínda que o desacougo é nel unha constante, que apenas deixa márxe ás sorpresas.
Presentóusenos unha ocasión pra facer un viaxe a Buenos Aires. Máis, co corazón magoado, refugámola. Sería pra nós unha ilusión fantástica abrazarvos sorpresivamente en Montevideo, 1985. Nembargantes, unha manchea de circunstancias aconsellaron a nosa dolorosa decisión. Xa volas faceremos saber, porque agora sería longo de verquelas ao papel.
A nosa vida vai camiñando paseniñamente polos vieiros dunha cotianidade resabida. Como única novedade, contamos co fin da carreira do noso fillo e coa súa estadía en Sevilla servindo ao Rei. Destinárono, como sarxento da Milicia universitaria, a un grupo de carros de combate. Está, logo, a facer un servicio lúdico. Quérese decir, xogando como cando de neno brincaba cos cocheciños de choque no Relleno.
Confiadamente ficamos na espera de boas noticias vosas. E namentras, recibide cinguidas apertas de nólos dous pra vólos dous.
Dónega
[Manuscrito] Nos acordamos mucho de vosotros y pensamos mucho en la cocina de Maruja.
Muchos abrazos
Transcripción da epistola de Luís Seoane, a Marino Dónega en 15/01/1974
Buenos Aires, 15 de Xaneiro de 1974
Sr.
D. Marino Dónega Rozas
La Coruña
Meu querido amigo:
Agradézoche moito as tuas verbas de pésame con motivo do pasamento da miña nai. Pasaron xa algunhas semáns e aínda me atopo confuso e depresivo, sin ganas de facer ren. Un non sabe é un misterio, que fío segredo xungue un fillo a unha nai, de que xeito a desaparición de un dos dous afecta ó outro. Pasaron os días e un sorpréndese matinando no que perdéu, e, como de súbito, o tempo adiantóuse a un para ocupar nél o lugar da nai, dos pais. A un envelléceo a morte que o rodea, e moito máis si é a de aqueles que un mais quere, mais próisima a un. Agradézoche moito as tuas verbas.
Xa estóu reposto do accidente. Xa non uso o bastón e ando normalmente. No sei nada do pleito do auto, si se arranxaron ou continúa. Tampouco sei si se vendéu. Si me escribes fálame algo de esto. Coida que eu son un cliente malo mais que non aconsella os seus abogados.
Unha garimosa e grande aperta para Fernando, Fernando e pra tí de:
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 29/12/1973
A Cruña, 29.12.73
Luis Seoane López
Buenos Aires
Luis, meu amigo:
Veño de saber da triste nova do pasamento da túa naiciña. ¿E que che hei decir? Calquer frase de consolo pareceráche valdeira, oca e sin senso algun. Porque os que pasamos pola mesma malfadada esperencia sabemos que somentes o paso do tempo deixará en tí a saudade dun ben perdido.
Supoñémoste totalmente resposto das consecuencias do teu accidente automovilístico. E que andarás xa, de cacho para cribo, sin axuda de aparellos. Que así seña.
E sin máis por hoxe, recibide Maruxa e máis tí unha cordialísima e cinguida aperta de Fernanda e miña.
Transcripción da epistola de Marino Dónega, a Luís Seoane en 05/04/1971
A Cruña, 5 abril 1971
Luis Seoane López
Buenos Aires
Benquerido e ademirado amigo:
Acúsoche recibo ao retallo de prensa e á carta impresa que dirixiches aos lectores de A NOSA TERRA. E, a verdade, non séi si agradecercho. Porque o envío responde a motivacións tan disparatadas que non entendo como poideches perder o tempo artellando unha ofensiva obvia. A túa vida e a túa obra deféndense sobranceiramente de seu. Unha conducta ilustre, permanentemente sostida ao longo dos anos, exemplar polo seu entusiasmo, polo seu desinterés e pola súa entrega a uns homes e a unha terra, está xa fóra de calquer incomprensión.
Eu algo soupen do asunto. Mais, confésocho, non presto moita atención ás cousas do Plata. Unhas, non as comprendo; e, autras, atópoas delirantes. E ísta é unha délas.
En agarda de vos ver por eiquí, recibide Maruja e máis tí cinguidas apertas de Fernanda e miñas
