Chano Piñeiro

Álbum de Galicia
Documentación
Ligazóns
Videos
Audios

Forcarei, Pontevedra, 12/ 10/1954 - Vigo, 21/3/1995

DOI: 10.17075/adg.2022.23771

Cineasta concienciado coa creación dun cine nacional galego

O director de cine Luciano Manuel Piñeiro, coñecido para a posteridade como Chano Piñeiro, aparece revestido coa consideración de figura determinante no desenvolvemento da conciencia dun cine nacional popular galego. Na súa mocidade, Piñeiro vaise licenciar en Farmacia pola Universidade de Santiago de Compostela namentres filma os seus primeiros traballos en formato subestándar, co emprego dunha cámara Minolta en Súper-8, un agasallo da súa muller, María Luz Montes Quireza. Van ser dous títulos de carácter autoxestionario, froito desta paixón polo cine, a mediometraxe Os paxaros morren no aire (1977) e a longa Eu, o tolo (1978, estreada en 1982), os que ocupen os anos fílmicos da súa mocidade na etapa da transición.

Modelo de cineasta autodidacta, persoal e independente, o seu cine é partícipe dalgunhas das preocupacións do momento, como indicio claro das tendencias estilístico-temáticas que definirán a súa obra ulterior: o transfondo sociopolítico e cultural propio; a localización e exploración do rural –eco sincero e confeso das súas estadías de infancia en Forcarei ou Ponte Caldelas-; a ausencia do sometemento a materiais alleos; a importancia da música ou a idiosincrasia impregnada de vindicación, nun momento de esplendor, do concepto de cinema das nacionalidades aplicado a través dunha simbiose de tons e motivos logo recorrentes.

En tal contexto, devén ben curioso, case como reforzo da singularidade e do idealismo que o van caracterizar, a escasa ou nula conexión de Piñeiro cos grupos audiovisuais pioneiros e activos nesta etapa, malia a coincidencia parcial ou total de intereses. Convén lembrar que o incipiente autor, descendente de boticarios, rexenta desde 1979, xunto a Mari Luz Montes, unha farmacia na rúa Torrecedeira de Vigo. A laboriosidade e as moitas limitacións sufridas coa segunda das pezas mencionadas, Eu, o tolo, na que sobresaen un mozo intérprete da relevancia de Xosé Olveira “Pico”, o carácter político e a carga surreal, todo envolto nunha produción estendida no tempo (cinco anos), aléntao a pasar a formatos profesionais.

Deste xeito, e en medio das ilusións que espertan as primeiras e históricas subvencións do novo goberno autonómico galego, estas axudas facilitan o financiamento de Mamasunción (1984), unha curtametraxe en 35 milímetros pronto convertida en título de culto. Acollida por unha boa recepción internacional, exerce como evocación e descrición dun mundo atávico. A sutileza, a dosificación e concentración de elementos, a depuración expositiva a modo de fábula social ou unha narración elíptica e medida vanlle permitir a este conto da espera dunha anciá polo fillo emigrado un inusual percorrido que, ademais, sitúa a Chano Piñeiro como axitador, dinamizador, unha sorte de apóstolo da práctica fílmica en Galicia presente nestes anos. A mestura destes compoñentes, complementados por unha celebridade persoal in crescendo, decisiva na conquista dos patrocinios, a configuración dun precoz sistema de micromecenado ou as axudas institucionais, eclosionan na longametraxe Sempre Xonxa (1989). Retrato da emigración galega e dos vaivéns en 50 anos de historia do século XX por medio dun triángulo amoroso, baixo unha aparencia narrativa convencional, de corte folletinesco, converxe coas súas obsesións. Piñeiro constrúe un ambicioso relato rural, amálgama de realismo máxico e humor, que transcorre en catro décadas e atravesa todas as estacións do ano. Novamente a insistencia obtén resultados, dado que acadará financiamento para unha produción complexa e inusualmente prolongada no tempo. O filme ten moito éxito en Galicia e vai compartir posición de saída industrial con Urxa e Continental, as tres longametraxes rodadas en 35 milímetros que atopan unha emblemática estrea compartida en novembro de 1989, oficializada como data de nacemento dun cine en galego, intuición tamén dun tecido por fornecer.

O seu derradeiro traballo, un filme promocional sobre o Camiño de Santiago, vencellado ás celebracións do Ano Xacobeo 1993, O camiño das estrelas (1993), afonda na Galicia telúrica, máxica e animada. Disímil da produción anterior, Chano Piñeiro asume un proxecto marcado polo elevado orzamento e a intencionalidade publicitaria ao servizo da celebración institucional, connotado pola diferenza entre pretensións e resultados. A película establece unha sorte de retablo das marabillas galaico, combinando os elementos enriquecedores autóctonos, da cultura ao entón simbólico sector da moda, do porto á exaltación da natureza, axudando a configurar a escolma dunha idiosincrasia, de determinada e consciente concepción de Galicia. O traballo conta con colaboradores como o camarógrafo Tomás Pladevall, o actor Gustavo Salmerón, o montador José Salcedo ou o músico Carlos Núñez.

Autor de artigos e relatos, dinamizador e entusiasta defensor dun cine galego, Piñeiro dirixiu outra curta froito do encargo dunha administración pública -por parte do Concello de Vigo-, Esperanza (1986), unha crúa ficción que toma o alcoholismo como cuestión central. Lastrado pola súa saúde, desde novo diagnosticado coa enfermidade de Crohn, xerme dunha morte moi temperá (en 1995, aos 40 anos de idade), vítima dun edema pulmonar, polo camiño queda sen concretar, por exemplo, un proxecto sobre a vida do bispo Xelmírez. Como síntese, ben podemos afirmar que Sempre Xonxa e as pisadas do seu autor terán continuidade por medio da notable incidencia en parte do cine realizado nos seguintes anos e na propia evolución historiográfica fílmica de Galicia.

Agradecementos
Manolo González, Beatriz Díaz, José María Rodríguez Armada, Pepe Coira, Jaime Pena, Lis Corrales.

Bibliografía
Acuña, Xosé (1999): Chano Piñeiro: unha historia do cinema galego. Vigo: Edicións do Cumio.
Coira Nieto, Pepe (2008): «Chano Piñeiro». En Cabo Villaaverde, J.L:; Fernández, M.A. (coord.): Diccionario do cine en Galicia 1896-2008. A Coruña: Foro Galego do Audiovisual.
Fernández, M.A. (coord.) (2007): Os amigos de Chano Piñeiro. A Coruña: Bolanda.
González, Manuel (1992): Documentos para a historia do cine en Galicia 1970-1990. A Coruña: Xunta de Galicia, Centro Galego de Artes da Imaxe.
Pena Pérez, Jaime (2011): «Chano Piñeiro». En Casares Rodicio, Emilio (coord.): Diccionario del cine iberoamericano. VI. Madrid: SGAE-Fundación Autor.
Piñeiro, Chano (1995): A luz dun soño e outros textos de cine. A Coruña: CGAI.
Rozados, Francisco (2020): Chano Piñeiro ou a teima dun soño (1954-1995). Ourense: OUFF; A Estrada: Fervenza.

Como citar: Sande, José Manuel : Chano Piñeiro. Publicado o 1/2/2022 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) https://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=25764. Recuperado o 19/04/2024

DOCUMENTACIÓN DE

Chano Piñeiro escribe sobre facer cine en Galicia na revista Grial

Piñeiro, Chao: «Facer cine en Galicia», Grial, 204 (2014), 44-45
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega
Ver Documento. Artigo

Texto de Chano Piñeiro publicado no folleto promocional da súa película Esperanza

Piñeiro, Chano: «Esperanza». En Piñeiro, Chano: A luz dun soño e outros textos de cine. A Coruña: Centro Galego de Artes da Imaxe, 1995; 31-32
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega. Sig. 79C PIÑ luz
Ver Documento. Artigo

Apuntamentos de Chano Piñeiro para a banda sonora de Sempre Xonxa. 1989

Piñeiro, Chano: «Textos para a banda sonora de Sempre Xonxa». En Sempre Xonsa. Banda sonora da película. Santiago de Compostela: Edigal, 1990.
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega
Ver Documento. Artigo

Anacos do diario da rodaxe de Sempre Xonxa

Piñeiro, Chano: «Fragmentos do diario de rodaxe de Sempre Xonxa». En Piñeiro, Chano: A luz dun soño e outros textos de cine. A Coruña: CGAI, 1995; 79
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega.
Sinatura: 79C PIÑ luz
Ver Documento

DOCUMENTACIÓN SOBRE

Artigo de Francisco Rozados sobre Chano Piñeiro en A Estrada: Miscelánea histórica e cultural

Rozados, Francisco: «Lumière de nós: Chano Piñeiro ou a teima dun soño (1954-1995)», A Estrada: Miscelánea histórica e cultural, 23 (2020), 89-107
Fonte: https://dialnet.unirioja.es/
Ver Documento. Artigo

A unidade didáctica Trinta anos de audiovisual galego, elaborada por José Antonio Cascudo, explica os tres filmes fundacionais do cinema en galego: Continental, Sempre Xonxa e Urxa

Cascudo, José Antonio: «Trinta anos de audiovisual galego». Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, RTVG, 2020. (http://consellodacultura.gal/trinta-anos/) [Consulta: 2022-02-04]
Fonte: http://consellodacultura.gal/trinta-anos/
Ver Documento

Xosé Nogueira lembra ao director Chano Piñeiro e reflexiona sobre o cine galego na revista Grial

Nogueira, Xosé: «Dez anos do pasamento de Chano Piñeiro: Que foidaqueles luminosos soños de cine», Grial, 167 (xullo-setembro de 2005), 124-131

Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega
Ver Documento. Artigo

Lembranza de Chano Peñeiro no seu décimo cabodano

Acuña, Xoán: «Dez anos sen Chano Piñeiro», A Nosa Terra. Foro 6, 1169 (31 de marzo ao 6 de abril de 2005), 5-6
Fonte: A Nosa Terra. Mediateca do Consello da Cultura Galega.
http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_fd_pub2211_ANosaTerra_1169_do_31_de_marzo_ao_6_de_abril_de_2005_Foro_6.pdf TAMAÑO: 139 KB
Ver Documento. Artigo

Entrada de Chano Piñeiro na Gran Enciclopedia Galega

«Piñeiro, Chano». En Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada. Lugo: El Progreso, 2003; 77
Fonte: Biblioteca do Consello da Cultura Galega
Ver Documento. Artigo

Páxina de A Nosa Terra dedicada á morte de Chano Piñerio e á súa obra cinematográfica

Carballa, Xan: «Morreu Chano Piñeiro, o home que desmostrou que o cine galego é posible»; Losada, Óscar: «conversa con Chano», A Nosa Terra, 666 (23 de marzo de 1995), 23
Fonte: A Nosa Terra. Mediateca do Consello da Cultura Galega
http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_fd_pub2211_ANosaTerra_0666_19950323.pdfTAMAÑO: 139 KB
Ver Documento. Artigo

Ligazóns de interese

Mamasunción, curtametraxe dirixida por Chano Piñeiro, na Galipedia
Fonte: https://gl.wikipedia.org/wiki/Mamasunci%C3%B3n [Consulta: 2022-02-07]

Entrada na Galipedia sobre a longametraxe Sempre Xonxa de Chano Piñeiro
Fonte: https://gl.wikipedia.org/wiki/Sempre_Xonxa [Consulta: 2022-02-07]

Biografía de Chano Piñeiro na Galipedia
Fonte: https://gl.wikipedia.org/wiki/Chano_Pi%C3%B1eiro [Consulta: 2022-02-03]

Lembranza de Chano Piñeiro aos vinte e cinco anos da súa morte

Arca, O.P.: «Un cuarto de siglo sin Chano Piñeiro», La Voz de Galicia, (23 de xuño de 2020)
Fonte: La Voz de Galicia
https://www.lavozdegalicia.es/noticia/deza/forcarei/2020/06/22/cuarto-siglo-chano-pineiro/0003_202006P22C2991.htm [2022-01-28]

Manuel Gago escribe sobre Urxa, filme de Carlos Piñeiro e Alfredo García Pinal

Gago, Manuel: «Urxa, o máis descoñecido dos primeiros filmes en galego», culturagalega.gal, (8 de abril de 2020) (http://culturagalega.gal/noticia.php?id=30940) [Consulta: 2022-02-04]
Fonte: http://culturagalega.gal/noticia.php?id=30940 [Consulta: 2022-02-04]

Análise crítica das longametraxes Urxa, Continental e Sempre Xonxa

Ramos Cuba, Laura: «Atravesadas polo cinema», A cuarta parede: primeira revista dixital en galego de crítica cinematográfica, (21 de decembro de 2019).
Fonte: http://www.acuartaparede.com/atravesadas-polo-cinema/ [Consulta: 2022-02-07]

Xermán Hermida escribe no portal culturagalega.gal sobre o empeño de Chano Piñeiro en crear un filme que marcaría a sociedade galega

Hermida, Germám: «Sempre Xonxa: A vontade de construír cinema», culturagalega.gal, (20 de decembro de 2019) (http://culturagalega.gal/noticia.php?id=30576) [Consulta: 2022-02-04]
Fonte: http://culturagalega.gal/noticia.php?id=30576

O web da OUFF informa sobre a exposición Filmado en Ourense. Chano Piñeiro. 1989-2019

«Sempre Xonxa e Chano Piñeiro, protagonistas da primeira exposición do OUFF», www.ouff.org, (18 de setembro de 2019)
Fonte: Ourense Film Festival (OUFF)
http://www.ouff.org/gl/sempre-xonxa-e-chano-pineiro-protagonistas-da-primeira-exposicion-do-ouff/ [Consulta: 2022-01-28]

Páxina informativa da exposición Filmado en Ourense. Sempre Xonxa/Chano Piñeiro realizada polo OUFF (Ourense Film Festival). Ourense, Centro Cultural Marcos Valcárcel, 17 de setembro a 27 de outubro de 2019
Fonte: Centro Cultural Marcos Valcárcel
https://www.centroculturaldeourense.com/exposicions/sempre-xonxa-chano-pineiro-1989-2019 [Consulta: 2022-01-28]

Sobre a rebotica da farmacia que rexentaban Chano Piñeiro e Mari Luz Montes na rúa Torrecedeira de Vigo

González, Xosé: «A rebotica de Chano Piñeiro», galeguizargalicia.gal, (16 de novembro de 2018).
Fonte: galeguizargalicia.gal
https://galeguizargalicia.gal/galicia-confidencial-a-rebotica-de-chano-pineiro/ [Consulta: 2022-02-07]

Biografía de Chano Piñeiro escrita por Francisco Rozados

Rozados, Francisco: Chano Piñeiro. A Estrada: Edicións Fervenza, 2003
Fonte: https://www.tabeirosmontes.com/uploads/1/9/6/2/19629509/chano..pdf [Consulta: 2022-02-02]

Videos

Entrevista de Manuel Rivas a Chano Piñeiro emitida na TVG o 24 de xullo de 1985
Fonte: https://www.youtube.com/watch?v=K23i942AvtQ&t=2s&ab_channel=oleiros70

Homenaxe a Chano Piñeiro, especial que recolle as súas intervencións na TVG desde 1985 ata 1995
Fonte: https://www.youtube.com/watch?v=82ifb3Swezw&t=146s&ab_channel=IagoGlez

Mamasunción volve ó correo. Chano Piñeiro, documental de Francisco Rozados e Xoque Carbajal
Fonte: https://www.youtube.com/watch?v=f_SPWzMDeT8

Fragmentos do filme Esperanza de Chano Piñeiro, estreado en 1986
Fonte: https://www.youtube.com/watch?v=994WohwtXAk

Audios

ENTREVISTA A MANUEL "CHANO" PIÑEIRO SOBRE SU CINE

EL DIRECTOR DE CINE COMENTA LA NUEVA LEY DEL CINE, LA PRODUCCION DE CINE EN GALICIA, SU TRAYECTORIA COMO REALIZADOR Y LAS DIFICULTADES AL RESPECTO

Dereitos pertencentes a Radio Nacional de España

Copia no Arquivo Sonoro de Galicia (Consello da Cultura Galega). Cidade da Cultura, Santiago de Compostela

ACCP00269, corte 02 | 1994-05-26

ENTREVISTA A MANUEL "CHANO" PIÑEIRO SOBRE SU PRIMERA PELICULA

EL DIRECTOR DE CINE COMENTA, CON MOTIVO DE LA PRESENTACION DE TRAILER EN EL AULA DE CULTURA DE A CORUÑA, ASPECTOS DE LA PRODUCCION Y REALIZACION DE "SEMPRE XONXA" Y SOBRE LA PROBLEMATICA DE HACER CINE EN GALICIA

Lugar de gravación: RNE A Coruña

Dereitos pertencentes a Radio Nacional de España

Copia no Arquivo Sonoro de Galicia (Consello da Cultura Galega). Cidade da Cultura, Santiago de Compostela

ACCP00158, corte 02 | 1988-05-31

TERTULIA SOBRE EL MEDIO AUDIOVISUAL. CAPITULO: A IMAXE EN GALICIA. PRIMERA PARTE

PRIMERA PARTE DE LA TERTULIA SOBRE LOS MEDIOS AUDIOVISUALES EN EL PANORAMA GALLEGO CON LA PRESENCIA DE PRODUCTORES, DIRECTORES Y CRITICOS DE CINE

N. B. TERTULIA CORTADA EN LA PAUSA PARA EL INFORMATIVO. CONTINUA EN LA SIGNATURA ACCP00353. SONIDO AMBIENTE
Das persoas participantes como falante ou como cadro técnico hai unha non identificada.
Lugar de gravación: Cafetería Copacabana

Dereitos pertencentes a Radio Nacional de España

Copia no Arquivo Sonoro de Galicia (Consello da Cultura Galega). Cidade da Cultura, Santiago de Compostela

ACCP00352, corte 01 | 1987-10-08

TERTULIA SOBRE EL MEDIO AUDIOVISUAL. CAPITULO: A IMAXE EN GALICIA. SEGUNDA PARTE

SEGUNDA PARTE DE LA TERTULIA SOBRE LOS MEDIOS AUDIOVISUALES EN EL PANORAMA GALLEGO CON LA PRESENCIA DE PRODUCTORES, DIRECTORES Y CRITICOS DE CINE

N. B. PROVIENE DE LA SIGNATURA ACCP00352 CORTE 01. SONIDO AMBIENTE
Notas da cinta: EN EL MINUTO 06:45 HAY UNA BREVE PAUSA
Lugar de gravación: Cafetería Copacabana

Dereitos pertencentes a Radio Nacional de España

Copia no Arquivo Sonoro de Galicia (Consello da Cultura Galega). Cidade da Cultura, Santiago de Compostela

ACCP00353, corte 01 | 1987-10-08

Chano Piñeiro

Biografía

Galería